Kinh tế Trung Quốc, từ phép màu thành khủng hoảng tài chính

"Thần kỳ" tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc đã bắt đầu bị lu mờ bởi thách thức tài chính ngày càng gia tăng. Sự cạn kiệt năng lực tín dụng của chính quyền địa phương không chỉ làm giảm nhu cầu chi tiêu an sinh xã hội ngày càng tăng mà còn làm suy yếu sức khỏe tài chính và niềm tin của các hộ gia đình Trung Quốc.

Vào thời điểm quan trọng của quá trình chuyển đổi cơ cấu kinh tế, tính bền vững của tín dụng chính quyền địa phương của Trung Quốc là mối lo ngại cấp bách đối với tăng trưởng kinh tế dài hạn và ổn định xã hội.

Cải cách chia sẻ doanh thu thuế của Trung Quốc, do thủ tướng lúc đó là Chu Dung Cơ chỉ đạo vào năm 1994, đã tái cơ cấu hệ thống tài chính của Trung Quốc để tăng cường kiểm soát thuế ở cấp trung ương, làm giảm đáng kể tỷ lệ chia sẻ doanh thu thuế của chính quyền địa phương và làm suy yếu sức mạnh tài chính của họ.

Kết quả là chính quyền địa phương ngày càng phụ thuộc vào nguồn thu ngoài ngân sách, đặc biệt là các giao dịch về quyền sử dụng đất.

Trong khi sự mất cân đối nghiêm trọng trong cơ cấu nguồn thu tài chính được che giấu trong thời kỳ kinh tế mở rộng, những điểm yếu cố hữu của tín dụng chính quyền địa phương luôn bộc lộ rõ ràng trong những thời điểm kinh tế khó khăn hơn.

Mục tiêu quốc gia là duy trì tốc độ tăng trưởng GDP ở mức trung bình đến cao và các tiêu chí thăng tiến cho các quan chức địa phương của Trung Quốc đều khiến căng thẳng tài chính trở nên trầm trọng hơn. Cơ chế thúc đẩy gắn kết hiệu suất GDP, cùng với quá trình đô thị hóa nhanh chóng của Trung Quốc, đã tạo ra sự gia tăng nhu cầu chi tiêu tài chính ở cấp địa phương.

Cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 đã thúc đẩy Trung Quốc tung ra gói kích thích tài chính trị giá 547 tỷ USD, yêu cầu chính quyền địa phương phải huy động 70% nguồn vốn. Để đáp lại, các phương tiện tài trợ của chính quyền địa phương (LGFV) đã được tạo ra, cho phép chính quyền địa phương sử dụng nguồn tài trợ ngoại bảng và thậm chí cả các ngân hàng ngầm.

Sự gia tăng nợ chính quyền địa phương sau đó đã dẫn tới việc giám sát chặt chẽ về tính minh bạch và tính bền vững tín dụng vào năm 2014. Trong khi luật ngân sách mới trao quyền cho chính quyền cấp tỉnh phát hành nợ công, những nỗ lực nhằm hạn chế các khoản nợ tiềm ẩn – những khoản nợ vượt quá giới hạn luật định hoặc thông qua bảo lãnh bất hợp pháp – lại ít thành công hơn.

Vào cuối năm 2022, trong khi nợ chính thức rõ ràng của chính quyền địa phương đạt 4.800 tỷ USD, thị trường ước tính nợ tiềm ẩn đã vượt 8.200 tỷ USD, trong đó Goldman Sachs dự đoán tổng số dư nợ sẽ vượt quá 13.000 tỷ USD.

Trong thời kỳ bùng nổ kinh tế, nợ địa phương ngày càng tăng ở Trung Quốc vẫn có thể quản lý được do lợi nhuận trực tiếp từ các dự án được tài trợ bằng nợ và các tác động bên ngoài tích cực dài hạn của chúng thường bù đắp chi phí lãi vay.

Các sáng kiến cơ sở hạ tầng như xây dựng các tuyến tàu điện ngầm mới hoặc kết nối đường cao tốc có thể nâng cao giá trị đất đai và thu hút đầu tư bất động sản, gián tiếp thúc đẩy thu nhập từ thuế địa phương và chuyển nhượng đất đai.

Nhưng trong thời kỳ kinh tế trì trệ, việc chính phủ nhận dòng tiền kéo dài gây ra mối đe dọa cho tính bền vững của nợ. Chỉ riêng lợi nhuận trực tiếp không thể trả được nợ vì lợi ích dài hạn dự kiến sẽ giảm dần và các khoản nợ đến hạn sớm.

Trung Quốc là quốc gia phi tập trung nhất thế giới về chi tiêu địa phương. Theo nghiên cứu của Quỹ Tiền tệ Quốc tế, chính quyền địa phương của Trung Quốc chịu trách nhiệm về 85% chi tiêu ngân sách chung, chịu các nghĩa vụ tài chính đáng kể trong các lĩnh vực như lương hưu, chăm sóc y tế và bảo hiểm thất nghiệp.

Sự sắp xếp này phải đối mặt với những thách thức, đặc biệt khi những khu vực này có tốc độ tăng trưởng chi tiêu nhanh chóng do dân số già hóa và đô thị hóa. Kho dự trữ nợ địa phương hiện tại làm tổn hại đến khả năng cung cấp các hàng hóa công này của chính quyền địa phương, tạo ra một vòng phản hồi tiêu cực, làm giảm tiêu dùng và đầu tư tư nhân do kỳ vọng của người dân về an ninh trong tương lai giảm sút.

Việc cung cấp hàng hóa công cộng địa phương giảm sút đã được nhận thấy ở Khu tự trị dân tộc Choang Quảng Tây. Với một trong những tỷ lệ nợ trên doanh thu cao nhất quốc gia, căng thẳng tài chính của Quảng Tây trở nên rõ ràng trong nửa đầu năm 2023. Chi tiêu an sinh xã hội và việc làm của tỉnh này giảm 8,7%, trong khi chi tiêu y tế và chăm sóc sức khỏe giảm 0,4%.

Đầu tư vào tài sản cố định của khu vực đã giảm hơn 21% so với cùng kỳ năm trước, mức giảm này chịu ảnh hưởng đáng kể bởi khu vực tư nhân, vốn trước đây chiếm hơn một nửa khoản đầu tư này. Vòng phản hồi đã làm giảm triển vọng đầu tư của khu vực tư nhân, làm nổi bật những tác động bất lợi của việc chi tiêu an sinh xã hội bị dồn nén.

Các ngân hàng thương mại, đặc biệt là các ngân hàng lớn, là nhà tài trợ chính cho các khoản nợ của chính quyền địa phương Trung Quốc. Rủi ro nợ có thể dần dần ảnh hưởng đến tính lành mạnh của tài sản và lợi nhuận của các ngân hàng này.

Một ví dụ đáng chú ý là chiến lược tái cơ cấu nợ được Tập đoàn xây dựng cầu đường Tuân Nghĩa, một LGFV đến từ tỉnh Quý Châu, áp dụng. Công ty đã đàm phán về việc gia hạn bất ngờ thêm 20 năm cho khoản vay ngân hàng trị giá 2,13 tỷ USD, giảm đáng kể lãi suất và hoãn trả nợ gốc trong 10 năm đầu.

Nếu cách làm này trở nên phổ biến, các ngân hàng có thể gặp phải áp lực hoạt động rất lớn. Người gửi tiền – cụ thể là các hộ gia đình Trung Quốc – có thể gặp nguy hiểm, điều này có thể làm suy yếu niềm tin của người tiêu dùng và triển vọng tăng trưởng dài hạn.

Giải quyết vấn đề bền vững tín dụng của chính quyền địa phương là một nhiệm vụ tế nhị, đặc biệt khi khó có thể thực hiện cải cách thuế. Với khả năng đòn bẩy linh hoạt của chính phủ trung ương, việc phát hành trái phiếu có mục đích đặc biệt được hỗ trợ bởi tín dụng nhà nước cho các chi tiêu an sinh xã hội có thể mang lại một số thời gian nghỉ ngơi tạm thời.

Tuy nhiên, các biện pháp khắc phục lâu dài như cải cách cơ cấu nhằm tăng cường niềm tin đầu tư và nuôi dưỡng các nguồn thuế địa phương, đặc biệt là những biện pháp thúc đẩy nền kinh tế định hướng thị trường và giảm bớt căng thẳng trong ngoại thương, đòi hỏi sự kiên nhẫn và quyết tâm chiến lược.

Trước những tình thế tiến thoái lưỡng nan về tài chính ở địa phương của Trung Quốc và những tác động tiềm ẩn của chúng đối với nền kinh tế rộng lớn hơn, hành động khẩn cấp và quyết đoán là bắt buộc.

(Nguồn: Asia Times)