Khủng hoảng niềm tin đang đè nặng nền kinh tế Trung Quốc

Đầu năm nay, David Yang tràn đầy tự tin về triển vọng về nhà máy nước hoa của mình ở miền Đông Trung Quốc.

Sau gần ba năm làm tê liệt nền kinh tế bằng các lệnh phong tỏa Covid-19, Trung Quốc đã dỡ bỏ các hạn chế vào cuối năm 2022. Nền kinh tế dường như đã được định sẵn sẽ phục hồi trở lại. Ông Yang và hai đối tác kinh doanh đã đầu tư hơn 60.000 USD vào tháng 3 để mở rộng năng lực sản xuất tại nhà máy, kỳ vọng một làn sóng tăng trưởng.

Nhưng công việc kinh doanh mới không bao giờ thành hiện thực. Trên thực tế, nó còn tệ hơn. Ông nói, mọi người không chi tiêu và số lượng đơn đặt hàng chỉ bằng 1/3 so với 5 năm trước.

Ông Yang nói: "Thật là chán nản. Nền kinh tế hiện đang thực sự xuống dốc".

Trong suốt bốn thập kỷ qua, nền kinh tế Trung Quốc dường như là một thế lực không thể ngăn cản, là động cơ đằng sau sự trỗi dậy của đất nước này thành một siêu cường toàn cầu. Nhưng nền kinh tế hiện đang bị cản trở bởi một loạt các cuộc khủng hoảng. 

Cuộc khủng hoảng bất động sản bắt nguồn từ nhiều năm xây dựng quá mức và vay mượn quá mức đang diễn ra cùng với một cuộc khủng hoảng nợ lớn hơn, trong khi những người trẻ tuổi đang phải vật lộn với tình trạng thất nghiệp kỷ lục. Và giữa những tin tức kinh tế tồi tệ đang lan dần, một cuộc khủng hoảng mới đang xuất hiện: Cuộc khủng hoảng niềm tin.

Sự thiếu niềm tin ngày càng tăng vào tương lai của nền kinh tế Trung Quốc đang dẫn đến tuyệt vọng. Người tiêu dùng đang kiềm chế chi tiêu. Các doanh nghiệp không muốn đầu tư và tạo việc làm. Và những doanh nhân tương lai sẽ không bắt đầu những công việc kinh doanh mới.

Larry Hu, nhà kinh tế trưởng về Trung Quốc của Macquarie Group, một công ty dịch vụ tài chính của Úc, cho biết: "Niềm tin thấp hiện là một vấn đề lớn đối với nền kinh tế Trung Quốc".

Ông Hu cho biết sự xói mòn niềm tin đang thúc đẩy một vòng xoáy đi xuống. Người tiêu dùng Trung Quốc không chi tiêu vì lo lắng về triển vọng việc làm, trong khi các công ty đang cắt giảm chi phí và hạn chế tuyển dụng vì người tiêu dùng không chi tiêu.

Trong vài tuần qua, các nhà đầu tư đã rút hơn 10 tỷ USD ra khỏi thị trường chứng khoán Trung Quốc. Theo Caixin, một tạp chí kinh tế, hôm thứ Năm, cơ quan quản lý chứng khoán hàng đầu của Trung Quốc đã triệu tập các giám đốc điều hành tại các quỹ hưu trí quốc gia, các ngân hàng hàng đầu và các công ty bảo hiểm để gây áp lực buộc họ đầu tư nhiều hơn vào chứng khoán Trung Quốc. Tuần trước, chứng khoán Hồng Kông rơi vào thị trường giá xuống, giảm hơn 20% so với mức đỉnh hồi tháng 1.

Từ khả năng phục hồi trước những thách thức trong quá khứ, Trung Quốc đã tạo dựng niềm tin sâu sắc vào nền kinh tế và mô hình do nhà nước kiểm soát. Nó đã phục hồi nhanh chóng vào năm 2009 sau cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu và một cách ngoạn mục. 

Kinh tế Trung Quốc đã vượt qua cuộc chiến thương mại của chính quyền Trump và chứng tỏ tính tất yếu của nó. Khi đại dịch kéo phần còn lại của thế giới xuống, nền kinh tế Trung Quốc phục hồi mạnh mẽ. Global Times, cơ quan ngôn luận của Đảng Cộng sản Trung Quốc, đã tuyên bố vào năm 2022 rằng Trung Quốc là "phép màu không thể ngăn cản".

Một yếu tố góp phần vào tình trạng thâm hụt niềm tin hiện nay là triển vọng các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc có ít lựa chọn tốt hơn để chống lại suy thoái so với trước đây.

Năm 2018, khi nền kinh tế đang trong cuộc chiến thương mại với Mỹ và thị trường chứng khoán lao dốc, ông Tập Cận Bình, nhà lãnh đạo Trung Quốc, đã có một bài phát biểu sôi nổi.

Ông Tập phát biểu tại một hội chợ thương mại quốc tế ở Thượng Hải và tìm cách dập tắt sự không chắc chắn. Ông nói, không ai nên dao động niềm tin của mình về nền kinh tế Trung Quốc, bất chấp một số thăng trầm.

Ông Tập nói: "Nền kinh tế Trung Quốc không phải là một cái ao mà là một đại dương. Đại dương có thể có những ngày yên bình nhưng có thể sẽ có gió lớn và bão. Không có chúng, đại dương sẽ không còn như vậy nữa. Gió lớn và bão có thể làm lật đổ ao hồ, nhưng không bao giờ có thể làm đảo lộn đại dương. Khi nói về tương lai của nền kinh tế Trung Quốc, bạn có mọi lý do để tự tin".

Nhưng trong những tháng gần đây, ông Tập ít nói về kinh tế.

Không giống như các cuộc khủng hoảng trước đây có tính chất quốc tế, sự hội tụ của các vấn đề trong nước âm ỉ kéo dài đang khiến Trung Quốc phải đối mặt - một số là kết quả của những thay đổi chính sách do chính phủ của ông Tập thực hiện.

Sau cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008, Trung Quốc đã tung ra gói kích thích khổng lồ để đưa nền kinh tế vận động trở lại. Vào năm 2015, khi thị trường bất động sản đang bấp bênh, Bắc Kinh đã trao tiền mặt cho người tiêu dùng để thay thế những căn nhà lụp xụp bằng những căn hộ mới như một phần trong kế hoạch tái phát triển đô thị, tạo ra làn sóng bùng nổ xây dựng khác ở các thành phố nhỏ hơn của Trung Quốc.

Giờ đây, các nhà hoạch định chính sách đang phải đối mặt với một bối cảnh hoàn toàn khác, buộc họ phải suy nghĩ lại về đường lối thông thường. Chính quyền địa phương và các doanh nghiệp đang phải gánh thêm nhiều khoản nợ hơn và ít có thời gian hơn để vay mượn nhiều và chi tiêu thoải mái. 

Và sau nhiều thập kỷ đầu tư vào cơ sở hạ tầng, nhu cầu xây dựng sân bay hoặc cây cầu khác không còn nhiều nữa - những loại dự án lớn sẽ thúc đẩy nền kinh tế.

Các nhà hoạch định chính sách của Trung Quốc cũng bị còng tay vì họ đưa ra nhiều biện pháp gây ra các vấn đề kinh tế. Lệnh phong tỏa "zero Covid" đã khiến nền kinh tế rơi vào tình trạng bế tắc. Thị trường bất động sản đang quay cuồng với các biện pháp của chính phủ từ ba năm trước nhằm hạn chế các khoản vay nặng nề của các nhà phát triển, trong khi các cuộc đàn áp đối với ngành công nghệ đang phát triển nhanh chóng đã khiến nhiều công ty công nghệ phải thu hẹp tham vọng và quy mô lực lượng lao động của họ.

Khi các nhà lãnh đạo hàng đầu của Trung Quốc tập hợp vào tháng 7 để thảo luận về nền kinh tế đang suy thoái nhanh chóng, họ đã không đưa ra chương trình chi tiêu kiểu bazooka như một số người đã dự đoán. 

Bước ra khỏi cuộc họp, Bộ Chính trị Đảng Cộng sản Trung Quốc đã trình bày một danh sách các tuyên bố - nhiều tuyên bố được nhắc lại từ các tuyên bố trước đó - mà không có bất kỳ thông báo mới nào. Tuy nhiên, nó tập trung vào nhu cầu "tăng cường niềm tin" mà không nêu chi tiết các biện pháp cho thấy các nhà hoạch định chính sách đã sẵn sàng làm điều đó.

Kim Yuan, người đã mất việc trong ngành trang trí nhà cửa vào năm ngoái, cho biết: "Bạn có tin tưởng vào nền kinh tế Trung Quốc hay không thực ra là bạn có tin tưởng vào chính phủ Trung Quốc hay không". Anh ấy đã phải vật lộn để tìm một công việc khác, nhưng anh ấy nói rằng nền kinh tế khó có thể xấu đi đáng kể miễn là chính phủ duy trì sự kiểm soát.

Đối mặt với niềm tin ngày càng suy giảm, chính phủ Trung Quốc đã quay trở lại với mô hình quen thuộc và ngừng công bố những dữ liệu kinh tế đáng lo ngại.

Trong tháng này, Cục Thống kê Quốc gia Trung Quốc cho biết họ sẽ ngừng công bố số liệu thất nghiệp của thanh niên, một chỉ số được theo dõi chặt chẽ về những khó khăn kinh tế của đất nước. Sau sáu tháng liên tiếp tình trạng thất nghiệp gia tăng ở những người từ 16 đến 24 tuổi trong cả nước, cơ quan này cho biết việc thu thập những số liệu đó cần "được cải thiện và tối ưu hóa hơn nữa".

Năm nay, Cục cũng đã ngừng công bố các cuộc khảo sát về niềm tin của người tiêu dùng, một trong những thước đo tốt nhất về mức độ sẵn sàng chi tiêu của các hộ gia đình. Niềm tin phục hồi khiêm tốn vào đầu năm, nhưng bắt đầu giảm mạnh vào mùa xuân. Văn phòng thống kê của chính phủ lần cuối công bố kết quả khảo sát vào tháng 4, chấm dứt loạt khảo sát đã bắt đầu từ 33 năm trước.

Thay vì khiến mọi người bớt lo lắng hơn, việc đột ngột xóa đi những dữ liệu được theo dõi chặt chẽ đã khiến một số người trên mạng xã hội Trung Quốc tự hỏi họ có thể đang thiếu những gì.

Laurence Pan, 27 tuổi, nhận thấy có điều gì đó bắt đầu không ổn vào năm 2018 khi khách hàng tại công ty quảng cáo quốc tế ở Bắc Kinh, nơi anh làm việc bắt đầu cắt giảm ngân sách. Trong vài năm tiếp theo, anh ấy đã chuyển từ công ty này sang công ty khác, nhưng sự thận trọng của khách hàng đối với việc chi tiêu vẫn như cũ.

Anh ấy đã nghỉ việc ở doanh nghiệp cuối cùng của mình ba tháng trước. Anh Pan cho biết trước đây ông đã nhanh chóng tìm được việc làm mới nhưng lần này ông đang gặp khó khăn trong việc tìm kiếm một vị trí. 

Anh đã nộp đơn xin gần 30 công việc kể từ tháng trước nhưng vẫn chưa nhận được lời đề nghị nào. Anh cho biết anh đang cân nhắc việc làm bán thời gian tại một cửa hàng tiện lợi hoặc một nhà hàng thức ăn nhanh để trang trải cuộc sống. Với rất nhiều điều không chắc chắn, anh ấy đã cắt giảm chi tiêu của mình.

Anh nói: "Bây giờ mọi người đều đang gặp khó khăn và họ không có tiền để chi tiêu. Đây có thể là khoảng thời gian khó khăn nhất mà tôi từng trải qua".

(Nguồn: The New York Times)