Điều gì xảy ra tiếp theo sau khi Thụy Điển và Phần Lan gia nhập NATO?

Rào cản lớn cuối cùng đối với việc hai quốc gia gia nhập khối đã được gỡ bỏ khi Thổ Nhĩ Kỳ từ bỏ phản đối vào thứ Ba. Bước đột phá đó diễn ra trong hội nghị thượng đỉnh NATO ở Madrid, vốn đã trở thành một trong những cuộc họp hiệu quả nhất trong lịch sử của liên minh quân sự.

Hai nước hiện được cho là sẽ nhanh chóng trở thành thành viên NATO, củng cố sườn phía Đông của khối trong vòng vài tháng kể từ khi Nga tấn công Ukraina.

Đây là tất cả những gì bạn cần biết về lý do tại sao Thổ Nhĩ Kỳ thay đổi vào phút cuối, điều gì xảy ra tiếp theo và tại sao nó lại quan trọng.

Những phát triển mới nhất là gì?

Thụy Điển và Phần Lan đều tuyên bố ý định gia nhập NATO vào tháng 5, sau khi Nga tấn công Ukraina khiến thái độ gia nhập khối này thay đổi đột ngột.

Thông báo đó đã được hầu hết các nhà lãnh đạo NATO hoan nghênh nhưng có một trở ngại đáng kể. Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ, Recep Tayyip Erdogan không nhìn nhận như đa số, cáo buộc Thụy Điển và Phần Lan có liên hệ với các tổ chức khủng bố "người Kurd".

Theo quy định của NATO, chỉ cần một quốc gia thành viên phủ quyết tư cách thành viên mới, nước nộp đơn không thể tham gia liên minh.

Tuy nhiên, một bước đột phá ngoại giao lớn giữa ba nước đã diễn ra tại hội nghị thượng đỉnh NATO ở Madrid hôm thứ Ba. Thổ Nhĩ Kỳ đã ký một bản ghi nhớ ba bên với Phần Lan và Thụy Điển, dỡ bỏ phản đối và chính thức hoan nghênh họ gia nhập khối.

Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg nói với các nhà báo tại Madrid: "Ở NATO, chúng tôi luôn chứng tỏ rằng bất kể sự khác biệt của chúng tôi là gì, chúng tôi luôn có thể ngồi lại, tìm ra điểm chung và giải quyết mọi vấn đề. Chính sách mở cửa của NATO đã là một thành công lịch sử".

Hôm thứ Tư, NATO đã chính thức mời Thụy Điển và Phần Lan tham gia, khởi động một quá trình nhiều giai đoạn sẽ kết thúc với việc cả hai nước đều giữ tư cách thành viên đầy đủ.

Chuyện gì xảy ra tiếp theo?

Stoltenberg cho biết hôm thứ Tư rằng ông hy vọng Thụy Điển và Phần Lan sẽ nhanh chóng trở thành thành viên của liên minh quân sự.

Lời mời khơi mào cho một quy trình gia nhập gồm bảy bước. Những thời điểm quan trọng trên con đường đó bao gồm các cuộc đàm phán giữa NATO và các nước ứng cử viên. Các ứng cử viên phải chính thức chấp nhận các nghĩa vụ của tư cách thành viên, và sau đó các quốc gia thành viên hiện tại ký Nghị định thư gia nhập, trước khi phê chuẩn riêng lẻ của từng nước.

Ông Stoltenberg giải thích: "Chúng tôi cần một quy trình phê chuẩn tại 30 quốc hội - điều đó luôn mất một khoảng thời gian nhưng tôi cũng mong đợi điều đó diễn ra nhanh chóng vì các đồng minh đã sẵn sàng làm cho quá trình phê chuẩn đó diễn ra nhanh nhất có thể".

Sau đó, quốc gia ứng cử viên chính thức được mời gia nhập Hiệp ước Washington, văn kiện thành lập liên minh.

NATO có chính sách "mở cửa" - bất kỳ quốc gia nào cũng có thể được mời tham gia nếu quốc gia đó bày tỏ sự quan tâm, miễn là quốc gia đó có thể và sẵn sàng duy trì các nguyên tắc của hiệp ước thành lập khối.

Quá trình phê chuẩn thường mất khoảng một năm, kể từ khi các thành viên hiện tại ký Nghị định thư gia nhập đến quốc gia tham gia Hiệp ước Washington. Nhưng cuộc chiến ở Ukraina đã tăng thêm tính cấp bách chưa từng có đối với tư cách thành viên của Thụy Điển và Phần Lan, và thời gian có thể được đẩy nhanh hơn.

Các nhà lãnh đạo đã phản ứng như thế nào?

Tổng thống Mỹ Joe Biden ca ngợi bước đột phá với Thổ Nhĩ Kỳ, điều này đã gửi một tín hiệu rõ ràng tới Nga rằng NATO đã đoàn kết và lớn mạnh.

Ông Biden nói: "Quyết định rời bỏ quan điểm trung lập và truyền thống trung lập của Thụy Điển và Phần Lan để gia nhập liên minh NATO sẽ khiến chúng ta mạnh mẽ hơn và an toàn hơn cũng như NATO mạnh mẽ hơn". "Chúng tôi đang gửi một thông điệp không thể nhầm lẫn theo quan điểm của tôi ... rằng NATO mạnh mẽ, đoàn kết và các bước chúng tôi đang thực hiện trong hội nghị thượng đỉnh này sẽ tiếp tục củng cố sức mạnh tập thể của chúng tôi".

Ông Biden cho biết việc hai nước Bắc Âu gia nhập là một dấu hiệu cho thấy mục tiêu của Putin đã bị phản tác dụng.

Ông nói: "Putin đang tìm kiếm sự Phần Lan hóa ở châu Âu, khi đề cập đến cái gọi là động lực Phần Lan hóa đã chứng kiến Nga chiếm ưu thế so với chính sách đối ngoại của nước láng giềng nhỏ hơn trong nhiều thập kỷ. "Putin sẽ đạt được NATO hóa châu Âu, và đó chính xác là điều ông ấy không muốn, đó chính xác là những gì cần phải làm để đảm bảo an ninh cho châu Âu. Và tôi nghĩ điều đó là cần thiết", Biden nói.

Động thái này đã nhận được sự vui mừng của khắp các quốc gia tạo nên mặt trận phía Đông của NATO, nhiều quốc gia bày tỏ lo ngại rằng họ có thể là vị trí tiếp theo của Nga nếu Nga thành công ở Ukraina. Thủ tướng Estonia Kaja Kallas nói rằng bước đi này là "quan trọng" và Tổng thống Litva Gitanas Nausėda gọi đây là "tin tuyệt vời".

Tư cách thành viên NATO đòi hỏi điều gì?

Lý do hầu hết các nước gia nhập NATO là vì Điều 5 của Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương quy định rằng tất cả các bên ký kết coi một cuộc tấn công vào một thành viên là một cuộc tấn công chống lại cả liên minh này. Điều 5 là nền tảng của liên minh kể từ khi nó được thành lập vào năm 1949 như một đối trọng với Liên Xô.

Điểm đặc biệt của hiệp ước và Điều 5 là nhằm ngăn chặn Liên Xô tấn công các nền dân chủ tự do vốn thiếu sức mạnh quân sự. Điều 5 đảm bảo rằng các nguồn lực của cả liên minh - bao gồm cả quân đội khổng lồ của Hoa Kỳ - có thể được sử dụng để bảo vệ bất kỳ quốc gia thành viên nào, chẳng hạn như các quốc gia nhỏ hơn sẽ không thể tự vệ nếu không có đồng minh của họ. Ví dụ như Iceland không có quân đội thường trực.

Cựu lãnh đạo Thụy Điển Carl Bildt nói với CNN không lường trước được các căn cứ quân sự mới sẽ được xây dựng ở một trong hai quốc gia nếu họ tham gia. Ông cho biết việc tham gia liên minh có thể đồng nghĩa với việc lập kế hoạch và huấn luyện quân sự chung giữa Phần Lan, Thụy Điển và 30 thành viên hiện tại. Các lực lượng của Thụy Điển và Phần Lan cũng có thể tham gia vào các hoạt động khác của NATO trên toàn cầu, chẳng hạn như ở các nước Baltic, nơi một số căn cứ có quân đội đa quốc gia.

Bildt cho biết: "Sẽ có sự chuẩn bị cho các trường hợp bất thường như một phần để ngăn chặn bất kỳ cuộc phiêu lưu nào mà người Nga có thể đang nghĩ đến", Bildt nói. "Sự thay đổi thực tế sẽ khá hạn chế".

Tại sao Phần Lan và Thụy Điển gia nhập NATO lúc này?

Trong khi các nước Bắc Âu khác như Na Uy, Đan Mạch và Iceland là thành viên ban đầu của liên minh, Thụy Điển và Phần Lan đã không tham gia hiệp ước vì lý do lịch sử và địa chính trị.

Cả Phần Lan, quốc gia tuyên bố độc lập khỏi Nga vào năm 1917 sau cuộc cách mạng Bolshevik và Thụy Điển đã áp dụng các quan điểm chính sách đối ngoại trung lập trong Chiến tranh Lạnh, từ chối liên kết với Liên Xô hoặc Hoa Kỳ.

Chính sách trung lập của Thụy Điển có từ đầu những năm 1800, khi đất nước kiên định đứng ngoài các cuộc xung đột châu Âu. Vua Gustav XIV của Thụy Điển chính thức áp dụng quy chế trung lập đó vào năm 1834, theo NATO, và Thụy Điển tuyên bố chính sách "không hiếu chiến" trong Thế chiến thứ hai - cho phép quân đội Đức Quốc xã đi qua đất đai của mình vào Phần Lan, đồng thời chấp nhận người tị nạn Do Thái.

Thụy Điển chọn duy trì tình trạng trung lập sau khi chiến tranh kết thúc. 

Sự trung lập của Phần Lan trong lịch sử đã tỏ ra khó khăn hơn, vì quốc gia này có chung một biên giới dài với siêu cường Nga.

Một hiệp ước giữa Phần Lan-Liên Xô được gọi là Hiệp định Hữu nghị, được ký kết vào năm 1948 và được gia hạn đôi khi trong nhiều thập kỷ, đã cấm Phần Lan tham gia bất kỳ liên minh quân sự nào được coi là thù địch với Liên Xô hoặc cho phép phương Tây tấn công qua lãnh thổ Phần Lan.

Để giữ hòa bình, người Phần Lan đã thông qua một thỏa thuận song phương khi được gọi là Phần Lan hóa, trong đó các nhà lãnh đạo thỉnh thoảng tuân theo các yêu cầu của Liên Xô. Thuật ngữ này được đặt ra trong Chiến tranh Lạnh và đã được áp dụng cho các quốc gia khác trong đó một siêu cường kiểm soát các quốc gia láng giềng nhỏ hơn.

Hành động cân bằng của cả hai nước đã kết thúc một cách hiệu quả với sự sụp đổ của Liên Xô. Thụy Điển và Phần Lan cùng nhau gia nhập Liên minh châu Âu vào năm 1995 và dần dần điều chỉnh các chính sách quốc phòng của họ với phương Tây, trong khi vẫn né tránh việc gia nhập NATO.

Cuộc tấn công của Nga đã thay đổi mọi thứ như thế nào?

Thụy Điển và Phần Lan đã nhích dần về phía phương Tây trong các vấn đề an ninh kể từ khi gia nhập EU ngay sau khi Chiến tranh Lạnh kết thúc. Nhưng cuộc tấn công của Nga vào Ukraina đã đẩy nhanh quá trình đó một cách đáng kể, khiến họ phải kích hoạt việc trở thành thành viên NATO.

Nếu Điện Kremlin sẵn sàng tấn công Ukraina - quốc gia có 44 triệu dân, GDP khoảng 516 triệu USD và lực lượng vũ trang 200.000 quân đang hoạt động - thì điều gì sẽ ngăn Putin tấn công các nước nhỏ hơn như Phần Lan hay Thụy Điển?

"Mọi thứ đã thay đổi khi Nga tấn công Ukraina", Thủ tướng Phần Lan Sanna Marin cho biết vào tháng 4. "Tư duy của người dân ở Phần Lan, cũng như ở Thụy Điển, đã thay đổi rất nhanh".

Kể từ cuộc tấn công Ukraina vào tháng 2, sự ủng hộ của công chúng Phần Lan đối với việc gia nhập NATO đã tăng vọt từ khoảng 30% lên gần 80% trong một số cuộc thăm dò. Đa số người Thụy Điển cũng tán thành việc đất nước của họ tham gia liên minh, theo các cuộc thăm dò dư luận ở đó.

Nga đã phản ứng như thế nào?

Nga đã cảnh báo quyết định của Phần Lan và Thụy Điển về việc tìm cách gia nhập liên minh hồi tháng 5. Theo hãng thông tấn nhà nước Nga TASS, Thứ trưởng Ngoại giao Nga, ông Sergei Ryabkov, vào thời điểm đó, nói rằng động thái này sẽ là một "sai lầm" với "hậu quả sâu rộng".

Điều đó kéo theo những lời đe dọa tương tự từ các quan chức cấp cao của Moscow. Người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov sau tuyên bố cho biết, "sự mở rộng của NATO không làm cho thế giới ổn định và an ninh hơn". Ông nói thêm rằng phản ứng của Nga sẽ phụ thuộc vào "cơ sở hạ tầng quân sự sẽ di chuyển bao xa và gần biên giới của Nga như thế nào".

Nga hiện chia sẻ khoảng 755 dặm đường biên giới trên bộ với 5 thành viên NATO, theo liên minh. Việc Phần Lan gia nhập có nghĩa là một quốc gia mà Nga có chung đường biên giới dài 830 dặm sẽ chính thức trở thành liên kết quân sự với Hoa Kỳ.

Việc bổ sung Phần Lan và Thụy Điển cũng sẽ có lợi cho liên minh, điều này sẽ khiến Nga thất vọng. Cả hai đều là những cường quốc quân sự đáng gờm, mặc dù dân số của họ nhỏ.

Tuy nhiên, Putin cho đến nay vẫn kín tiếng trong các bài phát biểu so với một số quan chức của ông. Tháng trước, ông nói rằng "Nga không có vấn đề gì với các quốc gia này", đồng thời nói thêm rằng sự mở rộng của NATO "không gây ra mối đe dọa trực tiếp đối với Nga".

"Nhưng việc mở rộng cơ sở hạ tầng quân sự vào lãnh thổ này chắc chắn sẽ gây ra phản ứng của chúng tôi", ông nói thêm tại Tổ chức Hiệp ước An ninh Tập thể ở Moscow. "Chúng tôi sẽ xem nó sẽ như thế nào dựa trên các mối đe dọa sẽ được tạo ra cho chúng tôi".

Tại sao Nga lại phản đối NATO?

Ông Putin coi liên minh này như một biện pháp phòng thủ chống lại Nga, mặc dù thực tế là nó đã dành phần lớn thời kỳ hậu Xô Viết để tập trung vào các vấn đề như chống khủng bố và gìn giữ hòa bình.

Trước khi Putin tấn công Ukraina, ông đã nói rõ niềm tin của mình rằng NATO đã tiến quá gần Nga và nên rút lui về biên giới của những năm 1990, trước khi một số quốc gia láng giềng của Nga hoặc là các quốc gia thuộc Liên Xô cũ tham gia liên minh quân sự.

Mong muốn gia nhập NATO của Ukraina, và tư cách là một đối tác NATO - được coi là một bước trên con đường trở thành thành viên đầy đủ cuối cùng - là một trong vô số những bất bình mà ông Putin nêu ra trong nỗ lực biện minh cho cuộc tấn công.

Trớ trêu thay, cuộc tấn công của Putin đã mang lại cho NATO mục đích mới và tăng sức mạnh của liên minh quân sự này.

(Nguồn: CNN)