Vén màn 'mối hận thù' trong nội bộ Ukraina

Việc lật đổ một trong những nhân vật nổi tiếng nhất ở Ukraina sẽ gây tranh cãi sâu sắc và sẽ đánh dấu một thời khắc then chốt trong cuộc chiến chống Nga của Ukraina. Cho đến nay, Tổng thống Zelensky vẫn chưa thông báo về việc vị tướng này sẽ bị thay thế. Nhưng điều đó không có nghĩa là chức vụ của Tướng Zaluzhny được an toàn.

Đây không phải là lần đầu tiên kế hoạch phế truất vị tướng này được đưa ra tranh luận, nhưng lần này là thuyết phục nhất. Một ngày đầy kịch tính bắt đầu với những rò rỉ từ các nghị sĩ, những người đã được thông báo, có thể là về mặt chiến lược, về một "bộ tài liệu" được gửi đến ủy ban an ninh để ký. Sau đó, các nguồn tin trong Bộ tổng tham mưu và thân cận với Tướng Zaluzhny xác nhận rằng một cuộc cải tổ sắp diễn ra. 

Tờ "The Economist" có thể xác nhận rằng một cuộc họp vào đầu giờ tối 29/1 đã diễn ra, tại đó tổng thống đã thông báo với Tướng Zaluzhny rằng ông sẽ bị sa thải. Ông Zaluzhny được đề nghị một vai trò khác: Thư ký hội đồng an ninh quốc gia. Tuy nhiên, ông đã từ chối.

Tin tức về kế hoạch này nhanh chóng bị rò rỉ trên các phương tiện truyền thông địa phương. Bộ Quốc phòng và Văn phòng tổng thống đã phủ nhận việc vị tướng này bị cách chức, điều này đúng về mặt kỹ thuật. 

Nhưng các vấn đề - mối quan hệ không ổn định giữa tổng thống và vị tướng này cũng như những nghi ngờ trong Văn phòng tổng thống rằng Tướng Zaluzhny có tham vọng chính trị - vẫn chưa tiêu tan. Cả hai đều có vẻ bị tổn hại sau cuộc tranh cãi, và những tranh chấp giữa giới lãnh đạo chính trị và bộ chỉ huy quân sự của Ukraina đang khiến các đồng minh chủ chốt của nước này lo lắng.

Hai vị tướng đang được nhắc đến như những ứng viên thay thế vị trí của Zaluzhny: Oleksandr Syrsky, 58 tuổi; và Kyrylo Budanov, 38 tuổi. Cả hai đều được coi là thân cận với đội ngũ tổng thống. Tướng Syrsky, một trong những sĩ quan giàu kinh nghiệm nhất của quân đội, là bộ não tác chiến đằng sau hai chiến thắng đáng chú ý nhất của Ukraina trước Nga vào năm 2022: xung quanh Kiev và ở khu vực Kharkov.

Tuy nhiên, cách tiếp cận chiến đấu khắc nghiệt của Tướng Syrsky đã khiến ông không nhận được sự ủng hộ trong quân đội. Năm ngoái, ông đã mất những chỉ huy dày dặn kinh nghiệm chiến đấu của mình trong cuộc bảo vệ được cho là vô nghĩa ở thị trấn nhỏ Bakhmut.

Tướng Budanov, người đứng đầu cơ quan tình báo quân sự bí ẩn và đầy tham vọng của Ukraina, áp dụng một cách tiếp cận chỉ huy độc đáo và chưa được kiểm nghiệm nhiều. Trước đây, ông chưa từng lãnh đạo các lực lượng vũ trang thông thường - hay một tổ chức nào có quy mô tương đương với quân đội Ukraina, hiện có khoảng 1 triệu người. 

Một số người cho rằng ông đã từ chối công việc vào phút cuối. Một đồng nghiệp thân cận khẳng định rằng Tướng Budanov không ủng hộ quan điểm của Tướng Zaluzhny.

Những tin đồn trên xuất hiện vào thời điểm quan trọng. Cuộc phản công mùa Hè của Ukraina đã thất bại và nước này phải đối mặt với sự không chắc chắn về mức độ hỗ trợ từ nước ngoài mà họ có thể mong đợi. 

Cuộc tranh cãi về tương lai của Tướng Zaluzhny khó có thể tạo ra nguồn tài trợ mới vì vị chỉ huy này được đánh giá cao ở phương Tây. Binh sĩ Ukraina ở tiền tuyến đã phàn nàn về tình trạng thiếu đạn dược. Các đơn vị Nga đang bắn số lượng đạn pháo ít nhất gấp 5 lần so với kẻ thù của họ và giành được những lãnh thổ khiêm tốn ở phía Đông Ukraina.

Các nhà tuyên truyền Nga đã khinh miệt Ukraina. Margarita Simonyan, Tổng biên tập của tờ "Russia Today", cơ quan ngôn luận của Điện Kremlin, đã viết trên kênh Telegram của mình: "Cho dù Zaluzhny có bị cách chức hay không, dù ông ta được thay thế bởi Budanov hay Mudanov, thì sự hỗn loạn trong nội bộ của họ vẫn hữu ích".

Việc bảo vệ Kiev và Đông Bắc Ukraina khi bắt đầu cuộc chiến đã khiến Tướng Zaluzhny trở thành một nhân vật được sùng bái. Các cuộc thăm dò liên tục cho thấy ông được yêu thích hơn tổng thống của mình; điều này tạo ra căng thẳng giữa họ, dù mối quan hệ ban đầu của họ rất tốt. 

Đặc biệt, việc vị tướng này ủng hộ thành lập một quỹ từ thiện mang tên ông vào tháng 4/2022 đã bị một số người coi là có động cơ chính trị. Tướng Zaluzhny tuyên bố không có tham vọng chính trị nhưng đã "chia tay" một số cố vấn sau vụ bê bối.

Tổng thống Zelensky không phải là người duy nhất ghi nhận sự nổi tiếng của vị tướng của mình. Những nhân vật đối lập nổi tiếng, cho đến nay vẫn bị gạt ra ngoài lề vì nhu cầu đoàn kết dân tộc, đã bắt đầu liên hệ với Tướng Zaluzhny. 

Quá trình đó được đẩy nhanh trong những tuần gần đây khi tin đồn về việc vị tướng này sắp bị cách chức ngày càng gia tăng. Tổng thống tiền nhiệm Petro Poroshenko, người không mấy thiện cảm với người kế nhiệm, đã nhanh chóng lợi dụng tình hình hỗn loạn. Ông Poroshenko viết: "Việc cách chức Zaluzhny, nếu đúng, sẽ làm tổn hại đến sự đoàn kết dân tộc".

Một nguồn tin tình báo Ukraina dự đoán rằng những nỗ lực lợi dụng vấn đề của Tướng Zaluzhny sẽ còn tiếp tục chừng nào Ukraina vẫn còn là một nền dân chủ. Ông Poroshenko nói tiếp: "Chúng ta thức dậy vào buổi sáng và muốn ăn. Những người khác thức dậy vào buổi sáng và chỉ nghĩ đến việc trở thành tổng thống".

Không có gì lạ khi các nhà lãnh đạo dân sự thay đổi chỉ huy, ngay cả những người đứng đầu, trong chiến tranh. Đôi khi điều đó xảy ra do sự không phục tùng, như với quyết định của Harry Truman cách chức quyền chỉ huy của Douglas MacArthur trong cuộc chiến tranh Triều Tiên sau khi vị tướng này công khai phá hoại chính sách của Mỹ và bất tuân mệnh lệnh của tổng thống. 

Năm 2010, Barack Obama đã cách chức Stanley McChrystal, chỉ huy hàng đầu của Mỹ ở Afghanistan, sau khi ông này và các nhân viên của mình đưa ra những nhận xét chê bai tổng thống trong một bài báo trên Tạp chí "Rolling Stone".

Trong những trường hợp khác, các tướng lĩnh bị cách chức vì thành tích kém. Abraham Lincoln đã cách chức George McClellan trong cuộc nội chiến Mỹ vì những đánh giá sai lầm về quân sự. John French bị cách chức khỏi chức vụ người đứng đầu Lực lượng Viễn chinh Anh vào năm 1915 sau khi không thích ứng được với chiến tranh chiến hào đang thịnh hành. 

Obama đã cách chức Tướng David McKiernan khỏi công việc ở Afghanistan chỉ sau 11 tháng, với lý do ông thiếu bản năng táo bạo cần thiết để xoay chuyển tình thế cuộc chiến.

Lịch sử quân sự cũng có rất nhiều trường hợp các chỉ huy bị cách chức vì những lý do kém cao quý hơn. Các vị tướng thường là những nhân vật anh hùng và bảnh bao, làm lu mờ các nhà lãnh đạo chính trị của họ thông qua những thành tịch vang dội trên chiến trường hoặc sự tự thể hiện bản thân - hoặc cả hai, như trường hợp của Ariel Sharon, một sĩ quan trẻ tuổi Israel và sau này trở thành thủ tướng, người đã trả lời phỏng vấn báo chí nước ngoài sau những hành động táo bạo của ông trong cuộc chiến Yom Kippur.

Điều đó sinh ra sự đố kỵ và oán giận. Tướng MacArthur được coi là ứng viên sáng giá cho việc đề cử ứng viên tổng thống của Đảng Cộng hòa vào những năm 1940. David Petraeus, người thay thế Tướng McChrystal và sau này là Giám đốc CIA, đã thu hút những tin đồn dai dẳng về tham vọng chính trị, khiến các trợ lý của Obama phải tìm kiếm sự đảm bảo rằng vị tướng này sẽ không ra tranh cử với tổng thống vào năm 2012.

Động lực tương tự dường như đã ảnh hưởng đến quyết định loại bỏ Tướng Zaluzhny của Zelensky. Đúng là đã có những quan điểm khác nhau về các vấn đề quân sự. Vị tướng này đã công khai thúc ép Tổng thống Zelensky tiến hành một cuộc động viên quân sự quy mô lớn. Zelensky đã phản đối điều này vì biết rằng nó sẽ không nhận được sự ủng hộ. 

Cũng có những cuộc tranh luận gay gắt giữa Văn phòng tổng thống và Bộ tổng tham mưu về chiến lược quân sự, trong đó có tranh cãi về Bakhmut. Nhưng suy cho cùng, có lẽ chính hồ sơ chính trị ngày càng phát triển của Tướng Zaluzhny đã khiến Zelensky và những người xung quanh ông cảm thấy khó chịu.

Tổng thống có quyền thay thế người chỉ huy mà ông không còn tin tưởng: sự phục tùng của quân đội đối với sự lãnh đạo dân sự là nền tảng của dân chủ. Và nếu được bổ nhiệm, người thay thế Tướng Zaluzhny chắc chắn sẽ phục vụ hiệu quả. Nhưng việc loại bỏ một người được binh lính và công chúng yêu mến như vị tướng này sẽ mang lại những rủi ro về chính trị và quân sự.

Không rõ câu chuyện này sẽ kết thúc như thế nào. Nhưng nếu Tổng thống Zelensky không hành động, ông sẽ bị coi là yếu đuối. Còn nếu cách chức Zaluzhny, cách xử lý vụng về sẽ chỉ làm tổn hại đến niềm tin vào ban lãnh đạo. Như thường lệ trong cuộc xung đột này, không có chiến thắng nào dễ dàng.

(Nguồn: TTXVN/Economist)