Trung Quốc đầu tư siêu cảng ở khu vực 'sân sau' của Mỹ

"Thượng Hải của Peru"

Tại một thị trấn đánh cá có tuổi đời hàng thế kỷ trên bờ biển Thái Bình Dương, cuộc sống của nhiều người dân Peru sắp thay đổi.

Một cảng nước sâu khổng lồ dành cho tàu container đang được xây dựng ở Chancay, cách Lima khoảng 72 km về phía Bắc và được tài trợ phần lớn bởi vốn của Trung Quốc, đối tác thương mại lớn nhất của Peru. 

Cảng nước sâu trị giá 3,5 tỷ USD, dự kiến bắt đầu hoạt động vào cuối năm nay, sẽ cung cấp cho Trung Quốc một cửa ngõ trực tiếp tới khu vực giàu tài nguyên. Trong 10 năm qua, Bắc Kinh đã soán ngôi Mỹ trở thành đối tác thương mại lớn nhất của Nam Mỹ, tiêu thụ đậu nành, ngô và đồng của nước này.

Khu phức hợp cảng Chancay có diện tích khá rộng, được sở hữu 60% bởi công ty nhà nước Trung Quốc Cosco, một trong những công ty vận tải biển lớn nhất thế giới và 40% thuộc sở hữu của công ty khai thác mỏ Volcan của Peru. Nó sẽ có thể tiếp nhận các tàu chở hàng lớn nhất và đi thẳng đến châu Á, giúp giảm thời gian hành trình xuống còn hai tuần đối với một số nhà xuất khẩu.

Theo Cosco, hàng trăm công nhân Trung Quốc được đưa đến đây - chủ yếu là các chuyên gia, kỹ sư và nhân viên vận hành máy, đã sát cánh cùng người Peru, đưa tổng số công nhân của họ lên tới khoảng 2.200 người.

Bắc Kinh và Lima hy vọng Chancay sẽ trở thành một trung tâm khu vực, cả về xuất khẩu đồng từ quốc gia Andean cũng như đậu nành từ miền Tây Brazil, hiện đang đi qua Kênh đào Panama hoặc dọc theo Đại Tây Dương trước khi đến Trung Quốc.

Bộ trưởng Thương mại Peru Juan Mathews Salazar kì vọng Chancay có thể trở thành "Thượng Hải của Peru".

Tuyến đường “cao tốc” đến châu Á

Là một phần trong nỗ lực "Vành đai và Con đường" kéo dài hàng thập kỷ của Trung Quốc, cảng mới là hiện thân của thách thức mà Mỹ và châu Âu phải đối mặt khi họ tìm cách chống lại ảnh hưởng ngày càng tăng của Bắc Kinh ở Mỹ Latinh. Sức mạnh thương mại của Trung Quốc đã giúp nước này giành được đồng minh và giành được đòn bẩy trên các diễn đàn chính trị, tài chính và công nghệ.

Giai đoạn đầu tiên của Chancay dự kiến sẽ hoàn thành vào tháng 11/2024. Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, dự kiến sẽ đến Peru tham dự hội nghị thượng đỉnh Hợp tác kinh tế châu Á-Thái Bình Dương (APEC) vào thời điểm đó, có thể khánh thành cảng.

Chính phủ Peru đang lên kế hoạch cho một vùng đặc quyền kinh tế gần cảng và Cosco muốn xây dựng một trung tâm công nghiệp gần Chancay để xử lý nguyên liệu thô, có thể bao gồm ngũ cốc và thịt từ Brazil trước khi vận chuyển chúng sang châu Á.

Đại sứ Brazil tại Peru, Clemente Baena Soares, cho biết đã có kế hoạch tổ chức các cuộc gặp giữa các quan chức vào đầu năm nay nhằm tìm cách giải quyết các rào cản hậu cần, vệ sinh và thủ tục ở biên giới để xe tải Brazil có thể đến cảng dễ dàng hơn.

"Đây là cơ hội để sản xuất ngũ cốc và thịt, đặc biệt là từ Rondonia, Acre, Mato Grosso và Amazonas đến châu Á thông qua cảng Chancay. Các doanh nghiệp Brazil sẽ rất vui mừng nếu hàng hóa của họ được đưa thẳng đến châu Á", ông cho biết. 

Ông nói thêm rằng cần phải đầu tư vào một con đường hiện có được gọi là Đường cao tốc xuyên đại dương - chạy từ phía Nam xa hơn ở Peru qua dãy Andes đến Brazil để cải thiện các tuyến giao thông.

Hành trình xuyên Thái Bình Dương hiện kéo dài ít nhất 35 ngày và bao gồm các điểm dừng tại các cảng như Long Beach, California. Tuy nhiên, khi cảng mở cửa, hàng hóa có thể đi từ Chancay đến Thượng Hải chỉ trong vòng 20 ngày.

Trung Quốc đã vượt qua Mỹ về thương mại ở Nam và Trung Mỹ dưới thời cựu Tổng thống Donald Trump, bất chấp chính quyền của ông cảnh báo khu vực về mối nguy hiểm khi đến quá gần Bắc Kinh. Dưới thời Tổng thống Joe Biden, khoảng cách ngày càng mở rộng bất chấp những nỗ lực đảo ngược của chính quyền Mỹ.

Các quan chức Mỹ hiện đang thực hiện một chiến lược khác, cho rằng Mỹ mang lại cho khu vực những thứ khác ngoài thương mại, bao gồm cả đầu tư vào các ngành công nghệ cao.

Juan Gonzalez, cố vấn Nhà Trắng và giám đốc cấp cao Tây bán cầu của Hội đồng An ninh Quốc gia, nói với Reuters ở Buenos Aires: "Tôi nghĩ việc sử dụng thước đo thương mại để đánh giá ảnh hưởng của Trung Quốc không phải là một cách chính xác".

"Chúng tôi tự tin vào khả năng cạnh tranh với Trung Quốc", ông nói thêm, đồng thời kêu gọi chính quyền các khu vực đảm bảo không có "ràng buộc chính trị kèm theo" trong thương mại với Bắc Kinh.

Bắc Kinh cho biết thương mại và đầu tư của họ ở Mỹ Latinh là đôi bên cùng có lợi. Khoảng 150 quốc gia đã ký kết Vành đai và Con đường với Trung Quốc, trong đó có 22 quốc gia ở Mỹ Latinh.

Cảng Chancay được thiết lập để tạo ra sợi dây kinh tế kết nối Nam Mỹ với Trung Quốc - đối tác thương mại lớn nhất của nước này và vùng châu Á nói chung. Mặc dù Cosco vận hành 38 cảng trên khắp thế giới nhưng Chancay là cảng đầu tiên ở Nam Mỹ.

Xu hướng đó đang diễn ra khắp khu vực. Chi tiêu cơ sở hạ tầng của Trung Quốc đang củng cố vai trò là đối tác thương mại và đầu tư quan trọng của Nam Mỹ, bất chấp suy thoái kinh tế trong nước và Mỹ cảnh báo ngoại giao bẫy nợ.

Trung Quốc đang phát triển nhanh chóng cần đồng và lithium từ dãy Andes ở Nam Mỹ, cùng với ngô và đậu nành từ vùng đồng bằng Argentina và Brazil.

Nhưng lợi thế thương mại ngày càng mở rộng của nước này trên khắp Nam Mỹ mang lại thêm ảnh hưởng. Trong năm ngoái, Bắc Kinh đã nâng cấp quan hệ với Uruguay và Colombia lên "đối tác chiến lược", trong khi Colombia là đồng minh của Mỹ.

Tổng thống Argentina Javier Milei, người từng chỉ trích mạnh mẽ Trung Quốc, đã có lập trường mềm mỏng hơn kể từ khi nhậm chức vào tháng trước, phản ánh tầm quan trọng của Bắc Kinh đối với nền kinh tế đang gặp khủng hoảng.

Đây là nước mua đậu nành và thịt bò hàng đầu của Argentina và có hạn mức hoán đổi tiền tệ trị giá 18 tỷ USD với quốc gia này - mà chính phủ đang thiếu tiền mặt của Argentina đã khai thác để trả nợ, bao gồm cả với Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF).

Đòn bẩy

Thương mại của Peru với Trung Quốc đã tăng gấp đôi trong thập kỷ qua lên 33 tỷ USD vào năm 2022, nhờ xuất khẩu đồng ngày càng tăng. Trung Quốc đã đầu tư khoảng 24 tỷ USD vào các mỏ Peru, mạng lưới điện, giao thông vận tải và sản xuất thủy điện trong cùng thời kỳ.

Dữ liệu của chính phủ cho thấy xuất khẩu sang Trung Quốc tăng 9,3% trong 11 tháng đầu năm ngoái, nhanh hơn mức tăng trưởng 5,3% sang Mỹ. Peru có thặng dư thương mại 9,4 tỷ USD với Trung Quốc và thâm hụt 1,3 tỷ USD với Mỹ.

Cảng này chỉ là một trong nhiều dự án cơ sở hạ tầng có sự tham gia của các công ty Trung Quốc ở đất nước Peru. Ngoài cảng biển, các công ty Trung Quốc còn sở hữu hoặc có cổ phần trong ít nhất 5 mỏ khoáng sản và có lo ngại rằng hai công ty Trung Quốc có thể sớm kiểm soát 100% nguồn cung cấp điện ở Lima nếu thỏa thuận với công ty năng lượng Enel thành công.

Tổng thống Peru Dina Boluarte đã gặp Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình vào tháng 11 tại diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á-Thái Bình Dương (APEC) ở San Francisco. Họ thảo luận về cảng Chancay, nơi mà Boluarte nói là "sự thúc đẩy đáng kể cho thương mại tự do và đầu tư mới của Trung Quốc".

Điều đó xảy ra sau một cuộc đấu tranh đang diễn ra khó xử ở Washington với Biden, vốn không được trao tư cách gặp gỡ song phương đầy đủ.

Eric Farnsworth, cựu cố vấn Nhà Trắng và quan chức Bộ Ngoại giao, hiện là chuyên gia về Mỹ Latinh tại Hội đồng Hiệp hội châu Mỹ và châu Mỹ, cho biết: "Trung Quốc đang lợi dụng sự vắng mặt của chúng tôi và đó là một vấn đề thực sự".

Ông cho biết cảng đã củng cố vị thế hùng mạnh của Trung Quốc ở Peru và tạo ra một "điểm đòn bẩy" trong khu vực.

Trung Quốc không có mọi thứ theo cách riêng của mình. Sáng kiến Vành đai và Con đường đã phải đối mặt với sự phản kháng ở châu Á và châu Âu. Ý gần đây đã rút khỏi sáng kiến này, trong khi các khoản nợ xấu đối với Trung Quốc ngày càng tăng. Ở Mỹ Latinh, các dự án từ Argentina đến Venezuela đều phải đối mặt với tình trạng trì trệ.

Các nhà ngoại giao và chuyên gia thương mại cũng cảnh báo rằng cảng Chancay sẽ chỉ thành công nếu cơ sở hạ tầng khu vực bao gồm đường bộ và đường sắt được cải thiện để tạo điều kiện cho hàng hóa đến đó, bao gồm cả ngũ cốc từ Brazil.

Hiện tại, Đường cao tốc Interocean - một hành lang đường bộ ít được sử dụng dài khoảng 2.600 km chia thành 5 đoạn, được xây dựng cách đây hơn một thập kỷ nối Bờ biển Thái Bình Dương ở phía Nam Peru với bang Acre của Brazil.

Fernando Reyes Matta, cựu đại sứ Chile tại Trung Quốc, cho biết: "Vấn đề hiện nay là thiếu kết nối khu vực, điều này rất phức tạp cho sự thành công của dự án".

Tuy nhiên, một số người cho rằng sự trỗi dậy của Trung Quốc ở Nam Mỹ đang được củng cố bất chấp những cơn gió ngược này, khi khu vực này đang rất cần nguồn tài chính và ngoại tệ.

Khoảng cách lớn về tài trợ cho cơ sở hạ tầng trong khu vực khiến Mỹ khó có thể làm cho chính quyền địa phương để từ chối tiền của Trung Quốc. Trong khi đó, mối quan tâm toàn cầu ngày càng tăng đối với các nguồn tài nguyên của Nam Mỹ như lithium, đồng và ngũ cốc.

Ông nói: "Châu Mỹ Latinh đã trở thành một chiến trường mới về các loại khoáng sản giữa Mỹ, châu Âu và Trung Quốc".

(Nguồn: Reuters)