Tổng thống Sri Lanka đã đi từ 'anh hùng chiến tranh' thành 'kẻ chạy trốn' như thế nào?

Vào đầu giờ ngày thứ Tư, Tổng thống Gotabaya Rajapaksa đã vội vã rời quốc gia Nam Á, vài ngày sau khi hàng nghìn người biểu tình giận dữ xông vào dinh thự chính thức của ông, thả mình trong hồ bơi của ông và yêu cầu ông phải ra đi.

Ông Rajapaksa đã được dự kiến sẽ từ chức vào cuối ngày hôm đó, nhưng ông đã không đủ kiên nhẫn để chờ đợi một buổi công bố chính thức. Trước bình minh, ông lên máy bay quân sự rời Colombo, thủ đô thương mại của Sri Lanka và chạy đến Maldives.

Sự ra đi của ông là một thời khắc lịch sử đối với quốc đảo 22 triệu dân, nơi mà những người Rajapaksas đã cai trị bằng nắm đấm sắt trong suốt hai thập kỷ trước khi đánh mất niềm tin của những người dân từng yêu mến họ.

Ganeshan Wignaraja, cộng tác viên nghiên cứu cấp cao của ODI Global, cho biết: "Cảnh tượng Gotabaya Rajapaksa chạy trốn khỏi Sri lanka trên một chiếc máy bay của lực lượng không quân thể hiện sự sụp đổ của gia đình này.

"Di sản của họ, tôi không nghĩ là tích cực. Nhưng người ta hy vọng rằng Sri Lanka sẽ đi theo một hướng mới".

Với việc người dân Sri Lanka vui vẻ bơi trong hồ bơi dành cho tổng thống, hát trong phòng ăn của tổng thống và nhảy múa xung quanh khu đất dành sang trọng cho tổng thống, rõ ràng là nhiều người chia sẻ sự lạc quan đó, ít nhất là ở thời điểm hiện tại.

Những gì xảy ra trong 24 giờ tới sẽ quyết định nhiều đến tương lai của đất nước này, với những ý định dài hạn của Rajapaksa vẫn chưa rõ ràng.

Sự nổi lên của Rajapaksas

Khi đất nước Sri Lanka bước những bước đầu tiên trong kỷ nguyên mới đầy dũng cảm, các chuyên gia cho rằng sẽ làm tốt việc xem xét điều gì đã xảy ra với kỷ nguyên cuối cùng - bắt đầu từ sự trỗi dậy và sụp đổ của Rajapaksas.

Gotabaya Rajapaksa không phải là thành viên đầu tiên của gia đình từng là tổng thống. Anh trai của ông, Mahinda Rajapaksa, người giống như Gotabaya được nhiều người coi là "anh hùng chiến tranh", được bầu làm tổng thống vào năm 2005 và đạt được vị thế gần như huyền thoại vào năm 2009 khi tuyên bố chiến thắng trong cuộc nội chiến kéo dài 26 năm chống lại Những con hổ giải phóng Tamil nổi loạn.

Chiến thắng đó đã mang lại cho Mahinda Rajapaksa một nguồn vốn chính trị gần như vô tận để thu hút và ông tiếp tục nắm giữ quyền lực trong 10 năm, trong đó ông được đa số Phật tử Sinhalese của Sri Lanka tôn kính. Ông thường được gọi là "appachchi" - cha đẻ của dân tộc - và mọi người thường cúi đầu khi ông đi ngang qua và lo lắng khi ông không khỏe.

Trong phần lớn nhiệm kỳ của mình, Mahinda Rajapaksa điều hành Sri Lanka như một doanh nghiệp gia đình, bổ nhiệm các anh trai của mình vào các vị trí chủ chốt; Gotabaya là Bộ trưởng Quốc phòng, Basil là Bộ trưởng Phát triển Kinh tế, và Chamal là Chủ tịch Quốc hội.

Và trong khi thời kỳ tốt đẹp đang trôi qua, bất chấp những lời nguyền rủa về chế độ gia đình trị, hai anh em vẫn được yêu thích. Đất nước này đã chứng kiến nhiều năm tăng trưởng, được thúc đẩy bởi khoản vay lớn của chính phủ từ nước ngoài để tài trợ cho các dịch vụ công.

Nhưng thời gian tốt đẹp đã không kéo dài.

Gián đoạn và trở lại

Trong khi cuộc nội chiến đã tạo nên huyền thoại của Mahinda Rajapaksa, nó cũng chứa đựng những dấu hiệu đầu tiên cho thấy sự sụp đổ của ông.

Theo một báo cáo của Liên Hợp Quốc năm 2011, quân đội chính phủ phải chịu trách nhiệm cho các vụ lạm dụng bao gồm cố ý pháo kích thường dân, hành quyết, hãm hiếp và chặn thực phẩm, thuốc men đến các cộng đồng bị ảnh hưởng. Báo cáo của Liên Hợp Quốc cho biết "một số nguồn đáng tin cậy đã ước tính có thể có tới 40.000 thường dân thiệt mạng".

Chính phủ của Mahinda Rajapaksa luôn bác bỏ kịch liệt những cáo buộc như vậy. Tuy nhiên, các vấn đề của nó bắt đầu gia tăng.

Các mối quan tâm về nhân quyền đã vượt ra ngoài chiến tranh. Các đối thủ chính trị cáo buộc Mahinda Rajapaksa ngầm chấp thuận cho các nhóm Phật giáo cực hữu và các nhóm thiểu số Hồi giáo và Tamil của Sri Lanka lo ngại một cuộc đàn áp rộng lớn hơn đối với cộng đồng của họ.

Đồng thời, sự tức giận đối với chủ nghĩa thân hữu của Mahinda ngày càng gia tăng khi các dấu hiệu của khó khăn kinh tế xuất hiện và rõ ràng rằng sẽ có một cái giá phải trả cho sự lớn mạnh trước đó của chính phủ.

Đến năm 2015, Sri Lanka nợ Trung Quốc 8 tỷ USD và các quan chức chính phủ Sri Lanka dự đoán rằng nợ nước ngoài tích lũy - cả nợ Trung Quốc và các nước khác - sẽ chiếm 94% GDP của đất nước này.

Năm đó, Mahinda Rajapaksa đã thất bại trong cuộc bầu cử tổng thống trước Bộ trưởng Y tế một thời của mình.

"Sri Lanka là một quốc gia dân chủ và mọi người đã bị sốc về mức độ cố gắng của chủ nghĩa thân hữu", Wignaraja nói. "Sự kết hợp giữa chế độ chuyên quyền và quản lý nền kinh tế sai lầm ... mọi người đã rất khó chịu khi họ bầu những người này".

Điều đó có thể đủ để kết liễu một triều đại nhỏ hơn, nhưng không phải là Rajapaksas.

Vào tháng 4/2019, các chiến binh Hồi giáo đã giết chết ít nhất 290 người trong một loạt các vụ đánh bom tại các nhà thờ và khách sạn sang trọng. Một đất nước hoảng loạn quay trở lại với một gia đình mà họ biết có hồ sơ đã được chứng minh về an ninh quốc gia.

Vào tháng 11 năm đó, Gotabaya Rajapaksa được bầu làm tổng thống mới của Sri Lanka. Và cũng giống như anh trai mình, ông coi việc quản lý như một việc của gia đình.

"Mọi người một lần nữa đặt niềm tin hoàn toàn vào chúng tôi", Mahinda Rajapaksa nói sau chiến thắng vang dội trong cuộc bầu cử quốc hội một năm sau đó. "Chúng tôi sẽ thực hiện nguyện vọng của họ và sẽ luôn coi trọng niềm tin mà họ đã đặt vào chúng tôi."

Gotabaya bổ nhiệm Mahinda Rajapaksa ngay sau đó.

'Sự sụp đổ hoàn toàn của triều đại Rajapaksa'

Tuy nhiên, như đã xảy ra với anh trai mình, những rạn nứt bắt đầu xuất hiện trong nhiệm kỳ tổng thống của Gotabaya Rajapaksa khi các câu hỏi về quản lý kinh tế của chính phủ tiếp tục tăng lên. Các chuyên gia cho rằng các vấn đề kinh tế của Sri Lanka không hoàn toàn do lỗi của chính phủ - mà tai ương của nước này càng trở nên tồi tệ hơn do một loạt các quyết định tồi tệ .

Murtaza Jafferjee, chủ tịch Viện Advocata có trụ sở tại Colombo, cho biết khoản vay lớn mà Sri Lanka bắt tay để tài trợ cho dịch vụ công của mình trùng hợp với một loạt đòn giáng mạnh vào nền kinh tế Sri Lanka, từ những thảm họa thiên nhiên như gió mùa lớn, đến con người. 

Đối mặt với thâm hụt lớn, Rajapaksa đã giảm thuế trong một nỗ lực kích thích nền kinh tế.

Nhưng động thái này đã phản tác dụng, thay vào đó là ảnh hưởng đến doanh thu của chính phủ. Các cơ quan xếp hạng sau đó đã hạ cấp Sri Lanka xuống gần mức vỡ nợ, có nghĩa là quốc gia này mất quyền tiếp cận thị trường nước ngoài. Sri Lanka sau đó đã phải sử dụng dự trữ ngoại hối của mình để trả nợ chính phủ. Điều này ảnh hưởng đến nhập khẩu nhiên liệu và các nhu yếu phẩm khác, khiến giá cả tăng vọt.

Trên đường phố, những người từng yêu mến Rajapaksa nhận thấy họ không thể nuôi sống gia đình hoặc cung cấp nhiên liệu cho xe cộ của mình. Giờ đây, mọi người phải xếp hàng hàng giờ để mua nhiên liệu, thường xuyên đụng độ với cảnh sát và quân đội khi họ chờ đợi. Kệ siêu thị trống rỗng. Nguồn cung cấp thuốc đang ở mức thấp một cách nguy hiểm.

Và đó là những Rajapaksas mà họ đổ lỗi. Trong nhiều tháng, người dân Sri Lanka giận dữ đã xuống đường, cáo buộc Gotabaya và Mahinda Rajapaksa quản lý nền kinh tế sai lầm.

Những cuộc biểu tình đó bắt đầu một cách hòa bình nhưng trở nên bạo lực vào tháng 5, khiến Mahinda Rajapaksa phải từ chức thủ tướng. Nhưng quyết định của ông không thể dập tắt được sự thất vọng - và anh trai ông vẫn nắm quyền tổng thống.

Trong nhiều tuần, Gotabaya bám trụ, dường như không muốn để vương triều sụp đổ. Nhưng cuối cùng ông không còn lựa chọn nào khác, vì ngôi nhà xa hoa mà ông từng dùng để giải trí cho các nhà môi giới quyền lực đã bị chiếm bởi đám đông trốn cái nóng trong hồ bơi lấp lánh và tổ chức các buổi dã ngoại trên bãi cỏ trải dài của gia đình ông.

Như Wignaraja đã chỉ ra, hình ảnh là sự kết thúc phù hợp cho một thời đại.

Wignaraja nói: "Tầng lớp cầm quyền đang sống rất xa hoa bằng tiền tham nhũng, và người bình thường đang gặp khó khăn nghiêm trọng". "Để đi từ việc được coi là anh hùng, đến việc bị đuổi ra khỏi nhà của chính mình là điều không thể tưởng tượng nổi. Đó là một sự sụp đổ hoàn toàn bởi sự ân sủng".

(Nguồn: CNN)