Ba kịch bản nước Nga thời hậu Putin

Nhiều cuộc tranh luận mang tính suy đoán này thảo luận về việc ai sẽ đảm nhận vị trí lãnh đạo hoặc loại hình chế độ nào và do ai lãnh đạo sẽ thay thế ông Putin ở vị trí cao nhất.

Chưa rõ một nước Nga thời hậu Putin sẽ trông như thế nào. Các dự đoán bao hàm từ sự tàn phá bạo lực đối với nhà nước Nga cho đến việc tái lập các chuẩn mực dân chủ và một hệ thống "kiểm soát và cân bằng" thực chất - có lẽ là thuộc giới tinh hoa "tự do" và kỹ trị. 

Có một sự đồng thuận trong hầu hết giới tinh hoa ở Nga, trong đó có cả những người theo chủ nghĩa tự do (mặc dù nhóm này có vẻ đang suy yếu trong thời gian gần đây): không có cái gọi là một nước Nga thực sự thời hậu Putin. "Chủ nghĩa Putin" ăn sâu vào các thể chế chính trị, xã hội, kinh tế cũng như các mối quan hệ của nước này đến mức gần như không thể tưởng tượng được.

Suy đoán thực tế về một nước Nga thời hậu Putin và kế hoạch kế nhiệm phải tính đến điều này. Ông Putin rất có thể không có sẵn một kế hoạch kế nhiệm rõ ràng, ngoài thủ tục quy định là trao quyền tổng thống cho Thủ tướng Mikhail Mishustin và kêu gọi tổ chức bầu cử trong trường hợp tổng thống đương nhiệm ra đi sớm. 

Nói cách khác, một sự thay đổi lãnh đạo tự nguyện khó có thể diễn ra. Ngay cả khi đã có kế hoạch trước khi chiến tranh xảy ra, những kế hoạch này bây giờ có thể đã thay đổi theo hoàn cảnh.

Nếu đã có một kế hoạch kế nhiệm, nó sẽ được ban hành sau chiến tranh và giải quyết sau xung đột. Điều này ngụ ý rằng chế độ sẽ cố gắng kéo dài xung đột càng lâu càng tốt về mặt chính trị và kinh tế bất chấp những bất ổn và các vấn đề phổ biến mà các thất bại quân sự của Nga đã gây ra cho hệ thống. 

Vì vậy, mọi suy đoán về lãnh đạo hay thay đổi chế độ đều phải tính đến điều này. Một số kịch bản có thể xảy ra liên quan đến kết quả của cuộc chiến.

Kịch bản 1: Bế tắc quân sự

Trong trường hợp có khả năng xảy ra bế tắc và quay trở lại cuộc xung đột đóng băng ở phía Đông Ukraina, Điện Kremlin có thể coi đây là một chiến thắng của Nga - ngay cả khi có sự trở lại trước diễn biến tháng 2, một điều sẽ thấy ở những nơi khác như một thất bại. Bộ máy nhà nước sẽ đổ lỗi cho làn sóng hỗ trợ của phương Tây là yếu tố góp phần chính, để lại khoảng trống cho giới tinh hoa của chế độ tranh giành với nhau.

Những người trung thành với chế độ có thể sẽ đổ lỗi cho những tổn thất của Nga cho những người theo chủ nghĩa tự do thầm lặng và những người có quan điểm diều hâu. Những người theo chủ nghĩa tự do thầm lặng không sẵn sàng ủng hộ các hành động quân sự của Nga, và sự kém cỏi của những người có quan điểm diều hâu đã dẫn đến thất bại nặng nề trong cuộc phản công của Ukraina. 

Điều này có thể dẫn đến việc gia tăng áp lực lên chế độ từ cả những người theo chủ nghĩa tự do và các nhà kỹ trị cũng như giới tinh hoa quân sự-an ninh. Nhà nước sẽ phải xoa dịu giới tinh hoa bất mãn hoặc bịt miệng họ.

Hệ thống này sẽ làm tăng quyền tự chủ của giới tinh hoa và chủ nghĩa bè phái dẫn đến đấu đá nội bộ kéo dài - và giới tinh hoa quân sự-an ninh sẽ gặt hái hầu hết các lợi ích. Chúng ta thấy điều này đang bắt đầu diễn ra. 

Ví dụ, hai trong số những người ủng hộ nhiệt tình nhất đối với cuộc chiến của Putin - nhà lãnh đạo Chechnya RamzanKadyrov và thủ lĩnh Nhóm đánh thuê Wagner, YevgeniyPrigozhin - đã công khai chỉ trích Bộ trưởng Quốc phòng Sergei Shoigu.

Không rõ liệu ông Putin có thể duy trì địa vị của mình với tư cách là trọng tài giữa giới tinh hoa trong cả lĩnh vực quân sự và kinh doanh hay không, nhưng bế tắc ở Ukraina cũng sẽ dẫn đến việc tiếp tục giữ nguyên hiện trạng của kiểu chuyên chế bầu cử vốn đã phát triển từ năm 2012 khi chế độ siết chặt quy trình bầu cử và tiếp tục gian lận "sân chơi này" sao cho có lợi cho mình.

Ông Putin sẽ không tìm kiếm người kế nhiệm trong trung hạn và sẽ tiếp tục kiểm soát chính trị thông qua chủ nghĩa chuyên chế bầu cử vốn đã được thử thách và thử nghiệm của mình. Nhưng quyền lực của ông Putin có thể sẽ suy giảm trong dài hạn, dẫn đến việc kế nhiệm không được kiểm soát và không có ứng cử viên rõ ràng nào thay thế ông. Giới tinh hoa quân sự-an ninh có lẽ sẽ sử dụng bộ máy nhà nước để cài đặt một nhà lãnh đạo hợp ý.

Kịch bản 2: Một chiến thắng của Nga

Trong trường hợp khó xảy ra này, mà theo dự đoán của Nicholas James thuộc Đại học Oxford, là những bước tiến quyết định trên chiến trường và quyền kiểm soát đối với lãnh thổ bị sáp nhập, các nhà quản lý có năng lực trong chế độ kỹ trị cũng như giới tinh hoa quân sự-an ninh được đối xử ưu đãi trong khi những người theo chủ nghĩa tự do phần lớn bị loại trừ. 

Như trong kịch bản trước, không có kế hoạch kế nhiệm ngay lập tức nào được đưa ra trong tương lai gần. Chế độ này hoàn toàn hợp nhất thành một chế độ độc tài bá quyền dưới thời Putin.

Quá trình chuyển giao quyền lực trong kịch bản này sẽ diễn ra trong tương lai và với các điều kiện tương tự như các cuộc chuyển giao gần đây ở Trung Á, chẳng hạn như việc thay thế Nursultan Nazarbayev bằng ứng cử viên được ưu ái của ông, Kassym-Jomart Tokayev ở Kazakhstan. 

Nhưng tình trạng bất ổn gần đây của Tokayev và các cuộc thanh trừng sau đó của các quan chức dưới thời Nazarbayev vẫn còn nguyên trong ký ức của chế độ Putin. Họ có lẽ đã học được từ những bước đi sai lầm của Nazarbayev về những mặt đó.

Cả hai giới kỹ trị và giới tinh hoa quân sự-an ninh đều có chỗ đứng vững chắc trong chế độ tiềm năng này. Nhưng một ứng cử viên ôn hòa, không gây tranh cãi và có thể kiểm soát được từ giới kỹ trị sẽ thích hợp hơn nếu ông Putin chỉ cần lùi bước nhưng không mất quyền lực (ví dụ, duy trì quyền kiểm soát ngân sách, an ninh và tình báo). Sự kế nhiệm sẽ được điều chỉnh hiệu quả.

Quyền lực ở đất nước này sẽ tiếp tục nằm trong tay Putin chứ không phải cơ quan hành pháp. Nhưng một phe tinh hoa quân sự-an ninh hùng mạnh gần như chắc chắn sẽ cố gắng "siết chặt quyền kiểm soát" và củng cố chế độ bá quyền sau quá trình chuyển giao.

Kịch bản 3: Một chiến thắng của Ukraina

Kịch bản có vẻ hợp lý này đi kèm với sự không chắc chắn nhất trong ba kịch bản. Quyền tự chủ ngày càng tăng của tầng lớp tinh hoa trong chiến tranh sẽ tạo điều kiện cho chủ nghĩa bè phái cực đoan: Giới tinh hoa quân sự-an ninh chống lại những người theo chủ nghĩa tự do và những nhà kỹ trị.

Các quyết định của ông Putin phần lớn sẽ không liên quan và một sự kế nhiệm đột ngột và không được kiểm soát dường như hợp lý trong ngắn hạn và trung hạn. Điều này có thể xảy ra nếu ông Putin bị phế truất quyền lực hoặc tự nguyện rời khỏi văn phòng.

Giới tinh hoa phe nhóm sẽ cạnh tranh để giành quyền lực, nhưng vẫn chưa rõ quá trình lựa chọn một nhà lãnh đạo mới sẽ diễn ra như thế nào. Giới tinh hoa quân sự-an ninh sẽ có động lực và năng lực để nắm giữ các vị trí cao hơn, nhưng sẽ xung đột với chế độ kỹ trị và những người theo chủ nghĩa tự do. Trong trường hợp phe ủng hộ chiến tranh suy yếu, giới tinh hoa quân sự-an ninh sẽ vấp phải sự phản đối quyết liệt.

Trong trường hợp có một cuộc bầu cử lãnh đạo – nếu xem xét sự bất mãn của xã hội cũng như sự gián đoạn kinh tế và chính trị - những người theo chủ nghĩa tự do thầm lặng và những nhà kỹ trị sẽ đảm bảo được số phiếu cần thiết. Tuy nhiên, họ sẽ phải đối mặt với sự phản đối của các thế lực phe phái kể trên.

Nga có thể sẽ rơi vào tình trạng bất ổn giống thời Yeltsin và chủ nghĩa chuyên chế kỹ trị, nơi những can thiệp kỹ thuật phi dân chủ là cần thiết để duy trì hiện trạng mới.

(Nguồn: Asia Times)