Ông Putin thăm Iran để giải quyết vấn đề Syria hay vì cuộc chiến Ukraina?

Tổng thống Nga Vladimir Putin dự kiến sẽ gặp người đồng cấp Iran Ebrahim Raisi tại Tehran vào thứ Ba. Cuộc họp, có sự tham gia của Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan, sẽ diễn ra theo "định dạng Astana" ba bên nhằm giải quyết những vấn đề diễn ra ở Syria, nhưng có nhiều nguy cơ làm theo thang cuộc chiến ở Ukraina.

Các nhà lãnh đạo và phái đoàn của họ dự kiến sẽ tổ chức các cuộc gặp song phương về các vấn đề từ cuộc chiến ở Ukraina đến thỏa thuận hạt nhân năm 2015 của Iran.

Thổ Nhĩ Kỳ và Syria

Hội nghị thượng đỉnh Tehran diễn ra trong bối cảnh căng thẳng đang âm ỉ với một bên là Thổ Nhĩ Kỳ bên còn lại là Nga và Iran. Vào ngày 1/6, Thổ Nhĩ Kỳ tuyên bố sẽ sớm tiến hành một chiến dịch quân sự mới tại ít nhất hai thành phố phía Bắc Syria nhằm vào nhóm vũ trang khủng bố người Kurd.

Nga và Iran là hai quốc gia ủng hộ lớn nhất đối với chính phủ của Tổng thống Syria Bashar al-Assad, người đã duy trì quyền lực trong suốt cuộc nội chiến bắt đầu từ hơn 10 năm trước.

Khi Erdogan nói về việc thiết lập một khu vực an ninh dài 30 km bằng cách "dọn sạch" hai thành phố Tal Rifaat và Manbij. Moscow và Tehran đã kêu gọi Ankara kiềm chế trước các cuộc tấn công mới.

Washington cũng phản đối trước động thái đã được lên kế hoạch của Ankara.

Gần đây, Erdogan đã thử nghiệm đòn bẩy trong NATO nhằm tăng cường vị thế của mình đối với các chiến binh người Kurd ở Syria.

Vào cuối tháng 6, ông cuối cùng đã từ bỏ phản đối Phần Lan và Thụy Điển gia nhập liên minh sau khi các quốc gia Bắc Âu này đồng ý ngừng hỗ trợ các nhóm vũ trang người Kurd và dẫn độ hàng chục cá nhân mà Thổ Nhĩ Kỳ cho là "khủng bố".

Nói cách khác, vào đầu tháng này Nga đã phủ quyết nghị quyết của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc về việc gia hạn viện trợ xuyên biên giới cho người dân ở Syria trong một năm, buộc phải thỏa hiệp với việc gia hạn thêm 6 tháng.

Thổ Nhĩ Kỳ và Iran đứng ở phe nào trong cuộc chiến Ukraina?

Đây là chuyến công du nước ngoài hiếm hoi của Tổng thống Putin, vào tháng 2 ông đã phát động một "hoạt động quân sự đặc biệt" với mục đích rõ ràng là phi quân sự hóa nước láng giềng Ukraina và ngăn cản tham vọng NATO của Kyiv.

Erdogan đã đóng một vai trò cân bằng tinh tế trong cuộc chiến Nga - Ukraina. Thổ Nhĩ Kỳ, quốc gia lên tiếng ủng hộ Ukraina trong khi phản đối phạm vi trừng phạt của phương Tây đối với Nga, cố gắng làm trung gian giữa Moscow và Kyiv với mục tiêu đạt được một thỏa thuận ngừng bắn.

Nhưng đồng thời, họ đã bán máy bay chiến đấu không người lái 'Bayraktar' của mình cho Ukraina, đã được sử dụng trong chiến tranh khiến Nga tức giận. Thổ Nhĩ Kỳ cũng từng phản đối việc Nga sáp nhập Crimea vào năm 2014.

Tuy nhiên, trong những năm gần đây Ankara đã củng cố mối quan hệ chặt chẽ với Nga về năng lượng, quốc phòng và thương mại đồng thời dựa vào khách du lịch Nga.

Trong khi đó, Iran từ chối lên án Nga tấn công Ukraina và đổ lỗi cho sự bành trướng của NATO là gốc rễ của cuộc xung đột. Điều này cũng đã chuyển tiếp các thông điệp giữa Ukraina và Nga nhiều lần.

Iran có bán máy bay không người lái cho Nga?

Chuyến thăm của ông Putin diễn ra sau khi cố vấn an ninh quốc gia Mỹ Jake Sullivan tuyên bố tuần trước rằng Iran muốn bán "hàng trăm" máy bay chiến đấu không người lái cho Nga để sử dụng trong cuộc chiến ở Ukraina.

Theo đó, phái đoàn Nga đã đến thăm một căn cứ không quân ở miền Trung Iran ít nhất hai lần trong tháng qua, nơi họ đã xem một buổi giới thiệu hai mẫu máy bay chiến đấu không người lái của Iran.

Điện Kremlin từ chối bình luận về vấn đề này, nhưng Tehran đã bác bỏ cáo buộc một cách rõ ràng, nói rằng họ sẽ không hỗ trợ quân sự cho bất kỳ bên nào trong cuộc xung đột vì họ muốn chiến tranh kết thúc.

Giorgio Cafiero, người đứng đầu công ty tư vấn rủi ro địa chính trị Gulf State Analytics có trụ sở tại Washington, cho biết đây sẽ là điều "chưa từng có" nếu Iran xuất khẩu số lượng lớn máy bay không người lái cho Nga. Ông cho rằng Mỹ nên nhìn nhận sự việc một cách nghiêm túc.

Căng thẳng giữa Mỹ và Iran vẫn còn nóng?

Hội nghị thượng đỉnh Iran diễn ra vài ngày sau khi Tổng thống Mỹ Joe Biden kết thúc chuyến công du Trung Đông. Trong chuyến đi này, ông đến thăm kẻ thù lớn nhất của Iran là Israel và đối thủ Saudi Arabia, gây ra phản ứng dữ dội từ Tehran.

Theo Cafiero, điều quan trọng là phải giải thích chuyến đi của Putin và Erdogan đến Iran trong bối cảnh "sự phân chia Đông - Tây gia tăng" sau cuộc chiến Ukraina.

Khi chiến tranh bùng nổ và nền kinh tế Nga bị ảnh hưởng bởi các lệnh trừng phạt từ phương Tây, Moscow đang tìm kiếm mối quan hệ chặt chẽ hơn với các nước không phải phương Tây và không ủng hộ các biện pháp trừng phạt Nga, ông nói.

Có một thông điệp mạnh mẽ được gửi tới Washington về việc Moscow, Tehran và Ankara mong muốn hợp tác cùng nhau mà không cần áp đặt các chính sách, vị trí và chương trình nghị sự của Mỹ đối với họ.

Ngoài ra, còn có vấn đề về thỏa thuận hạt nhân Iran 2015 mà Nga là một thành viên. Trong chuyến đi của Biden, Israel và một số nhà lãnh đạo Trung Đông nhấn mạnh mục tiêu của họ rằng Iran không bao giờ có được vũ khí hạt nhân.

Tehran khẳng định sẽ không bao giờ tìm kiếm một quả bom, nhưng các cuộc đàm phán gián tiếp nhằm khôi phục thỏa thuận mà Washington đơn phương từ bỏ vào năm 2018 đã bị đình trệ trong nhiều tháng, do những bất đồng về những biện pháp trừng phạt mà Mỹ cần dỡ bỏ.

Những vấn đề nào được thảo luận?

Ba nhà lãnh đạo dự kiến sẽ có các cuộc hội đàm song phương quan trọng bên lề, với cuộc đàm phán Nur - Sultan. Ngoài việc xuất khẩu ngũ cốc an toàn từ Ukraina, Putin và Erdogan có thể thảo luận về năng lượng, thương mại và các cách khác để cải thiện quan hệ.

Trong khi đó, Iran mong muốn ký thỏa thuận hợp tác 20 năm với cả hai quốc gia và đã đưa ra đề xuất trong những tháng gần đây.

Khi nền kinh tế Iran phải hứng chịu các lệnh trừng phạt nghiêm ngặt từ Washington, Tổng thống Iran đã tập trung vào một sáng kiến ngoại giao khu vực để chống lại những tác động. Iran cũng muốn thúc đẩy thương mại với Nga và Thổ Nhĩ Kỳ, và các quan chức đã thảo luận về việc sử dụng tiền tệ quốc gia với Moscow.

Nicole Grajewski, một nhà nghiên cứu của Chương trình An ninh Quốc tế tại Belfer cho biết, "Nga và Iran có nhu cầu xuất nhập khẩu, các sản phẩm tương tự nhau, đó là một phần lý do tại sao Moscow có quan hệ kinh tế với Thổ Nhĩ Kỳ tốt hơn so với Iran".

Bà nói thêm rằng, ngay cả khi các doanh nghiệp Nga sẵn sàng chịu các lệnh trừng phạt thứ cấp của Mỹ, Moscow vẫn đang tìm cách tăng sản lượng nội địa sau chiến tranh, điều đó có nghĩa là sẽ ít có xu hướng nhập khẩu một số hàng hóa của Iran.

Grajewski cho biết Putin và Ebrahim Raisi khó có thể hoàn tất thỏa thuận 20 năm trong chuyến thăm này, "nhưng dường như có một động lực lớn hơn để tăng cường quan hệ so với những thập kỷ trước".

(Nguồn: ALJAZEERA)