Thế giới sẽ rơi vào bất ổn nếu cuộc chiến ở Ukraina kéo dài

Ahmed Karim Khalife, một kiến trúc sư 22 tuổi phải cài báo thức điện thoại lúc 6h00 sáng để có thể kịp thời gian xếp hàng mua bánh mì từ một tiệm quen trong khu phố mà anh cư ngụ ở Beirut (Libanon).

Cửa hàng này mở cửa vào khoảng 7h30 sáng và hiện, thường hết bánh mì vào lúc 9h00 sáng, Khalife cho biết.

"Nếu tôi không dậy đúng giờ, gia đình tôi có thể có được bánh mì để ăn", anh nói.

Cuộc khủng hoảng kinh tế ở Lebanon kéo dài đã khiến lạm phát tăng cao trong ba năm qua và vụ nổ lớn tại cảng Beirut vào năm 2020 đã phá hủy các hầm chứa ngũ cốc, làm hạn chế khả năng dự trữ lúa mì của nước này.

Giờ đây, việc Nga phong tỏa Biển Đen trong bối cảnh cuộc chiến ở Ukraina - quốc gia mà Lebanon nhập khẩu hơn 60% lúa mì - đang cho cuộc khủng hoảng lương thực của quốc gia Trung Đông này trở nên tồi tệ hơn.

Các chuyên gia cảnh báo việc, đóng cửa cửa ngõ hàng hải chính của Ukraina với thế giới khiến Libanon nói riêng và các nước nhập khẩu lúa mì rơi vào bất ổn trầm trọng.

Moscow cáo buộc Kyiv rải mìn trên vùng biển bên ngoài các cảng của họ để ngăn chặn các cuộc tấn công đổ bộ của Nga, trong khi Ukraina lại đổ lỗi cho Nga các bãi mìn này.

Để hạn chế quyền tiếp cận của Ukraina với Biển Đen, Nga cũng đã cho tàu chiến đậu bên ngoài các cảng vốn vẫn nằm trong sự kiểm soát của chính phủ ở Kyiv.

Kết quả là, cho đến giữa tháng 5 năm nay, 20 triệu tấn ngũ cốc vẫn bị mắc kẹt ở Ukraina, nước xuất khẩu lúa mì lớn thứ năm thế giới.

Liên minh châu Âu đã đưa ra "các tuyến đường đoàn kết" thay thế trên đất liền. Nhưng các nhà phân tích nói rằng, những con đường này chỉ đáp ứng được một phần của khối lượng mà lẽ ra nó đã đi qua Biển Đen.

Trong khi đó, lượng ngũ cốc dồn ứ của Ukraina có thể đạt 75 triệu tấn vào mùa Thu năm nay, Tổng thống Volodymyr Zelenskyy cho biết - ngay cả khi Liên hợp quốc đã cảnh báo rằng 49 triệu người trên thế giới có thể đối mặt với tình trạng thiếu lương thực.

David Laborde, một nhà nghiên cứu cấp cao tại Viện Nghiên cứu Chính sách Lương thực Quốc tế có trụ sở tại Washington, nói : "Nếu việc phong tỏa tiếp tục, thế giới sẽ ở trong một tình huống rất mong manh về an ninh lương thực. Đối với các quốc gia phụ thuộc trực tiếp vào lúa mì của Ukraina, nó có thể rất tàn khốc".

Giống như Lebanon, Somalia - nơi mà hạn hán đã đẩy 7 triệu người vào tình trạng mất an ninh lương thực cấp độ khủng hoảng - phụ thuộc vào Ukraina phần lớn nguồn cung lúa mì.

Nhưng với Nga, nhà xuất khẩu lúa mì lớn nhất thế giới, cũng đang gặp khó khăn trong việc xuất khẩu ngũ cốc vì các lệnh trừng phạt mà nước này phải đối mặt, nhiều quốc gia dựa vào các gã khổng lồ Á-Âu về mặt hàng chủ lực cũng dễ bị thiếu đói, theo các nhà phân tích. Những nước này bao gồm: Benin, Ai Cập, Lào, Sudan, Cộng hòa Dân chủ Congo, Senegal và Tanzania.

Một số chuyên gia cho rằng đã đến lúc cần phải có một phương án quân sự để giúp các tàu vượt qua sự phong tỏa của Nga. "Tất cả những gì còn thiếu là ý chí chính trị từ phương Tây", Edward Lucas, một thành viên cấp cao không thường trú tại Trung tâm Phân tích Chính sách Châu Âu nói.

Nhưng các nhà phân tích khác cho rằng, triển vọng của một nỗ lực vũ trang nhằm vượt qua các tàu của Nga là ảm đạm. Marcus Faulkner, giảng viên cao cấp về nghiên cứu chiến tranh tại King's College London cho biết: "Về mặt vật lý, việc phá vỡ sự phong tỏa của Nga là rất khó, nếu không muốn nói là không thể".

Ông Faulkner cho biết, Ukraina đã mất hầu hết các tàu chiến chủ lực trong cuộc chiến.

Một số ít còn lại sẽ không có "bất kỳ cơ hội nào chống lại hải quân và tàu bảo vệ biên giới của Nga", ông nói thêm.

Điều đó có nghĩa là hải quân phương Tây cần phải đóng một vai trò hàng đầu. Faulkner nói: "Nhưng điều đó, nếu có đối đầu, sẽ dẫn đến một cuộc chiến leo thang nghiêm trọng".

Các bãi mìn ở Biển Đen còn đó cũng có nghĩa là các công ty vận tải biển sẽ không sẵn sàng đưa tàu của họ đến gần các cảng. Faulkner nói: "Các bãi mìn nổi có thể đang trôi đi. Việc quét mìn trên các kênh vận chuyển trước khi tàu có thể đi qua những vùng biển đó một cách an toàn".

Ukraina đã bắt đầu vận chuyển một số lúa mì của mình qua các tuyến đường bộ xuyên Ba Lan đến cảng Gdansk nằm trên Biển Baltic, và cắt qua Romania đến cảng Constanta nằm trên Biển Đen, sau đó số lúa mì này được vận chuyển ra thị trường nước ngoài. Tuy nhiên, xuất khẩu ngũ cốc qua các hành lang này không hiệu quả và tốt nhất sẽ chỉ tạo ra "vết lõm" cho vấn đề lớn hơn, Lucas nói.

Xe lửa và xe tải không thể chở nhiều ngũ cốc như tàu thủy. Ngoài ra, các cuộc tấn công của Nga đã làm hư hại 6.300 km đường ray của Ukraina.

Bên cạnh đó, mạng lưới xe lửa của Ukraina được xây dựng trên một khổ đường ray theo tiêu chuẩn Liên Xô, khác với phần còn lại mà châu Âu đang sử dụng, Siddharth Kaushal, một nhà nghiên cứu tại Viện Dịch vụ Thống nhất Hoàng gia ở London, cho biết. Ông nói: "Họ cần phải thay đổi toa chở ngũ cốc ở các biên giới và điều này khiến mọi thứ thêm phức tạp".

Kaushal cho biết lúa mì Ukraina càng phải di chuyển lâu hơn trước khi đến được thị trường, thì càng trở nên đắt đỏ hơn đối với người tiêu dùng.

Ví dụ, vận chuyển ngũ cốc của Ukraina bằng đường bộ hoặc đường sắt qua cảng Gdansk của Ba Lan, làm tăng thêm 30% chi phí, theo nghiên cứu của Hội đồng Đại Tây Dương. Đối với các quốc gia nghèo đói như Somalia hoặc các quốc gia kinh tế khó khăn như Lebanon, điều đó không dễ duy trì.

Khalife cho biết: "Chúng tôi đang tê liệt trước nỗi đau kinh tế".

Tỷ lệ lạm phát hàng năm của Lebanon đã liên tục duy trì trên 200% từ đầu năm đến nay.

Nga đã gợi ý rằng, họ muốn nới lỏng các lệnh trừng phạt để dỡ bỏ việc phong tỏa Biển Đen. Họ cũng lập luận rằng các lệnh trừng phạt khiến chi phí bảo hiểm cho tàu bị cấm, đang làm tổn hại đến khả năng xuất khẩu lúa mì của chính họ, hạn chế hơn nữa nguồn cung toàn cầu.

Trong khi đó, Kyiv cáo buộc Moscow đánh cắp ngũ cốc của Ukraina từ các vùng lãnh thổ do nước này kiểm soát. Faulkner nói: "Nga đang sử dụng lương thực như một vũ khí".

Hoa Kỳ và châu Âu cho đến nay vẫn bác bỏ yêu cầu của Nga về việc giảm nhẹ các lệnh trừng phạt.

Nhưng với phần lớn ngũ cốc của Ukraina sẽ không sẵn sàng ra thị trường cho tương lai gần và thế giới chỉ cần một sự kiện bất lợi là nạn thiếu lương thực nghiêm trọng sẽ không chỉ giới hạn ở một số khu vực, theo các chuyên gia.

Ấn Độ, quốc gia đã cấm xuất khẩu lúa mì sau một vụ thu hoạch kém, là nước xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới, tiếp theo là Thái Lan và Việt Nam. Laborde cho biết: "Nếu có gió mùa xấu ở Ấn Độ hoặc bão tàn phá mùa màng ở Đông Nam Á, chúng tôi sẽ gặp rắc rối sâu sắc và không còn đường lùi".

Kaushal nói rằng, phép tính của Nga thậm chí còn đơn giản hơn. Các quốc gia phụ thuộc nhiều nhất vào lúa mì của Ukraina cũng có nhiều biến động về mặt chính trị. Việc phong tỏa càng kéo dài, tình trạng thiếu lương thực ngày càng trầm trọng ở Trung Đông và Bắc Phi có thể châm ngòi cho một cuộc khủng hoảng di cư mới ảnh hưởng trực tiếp đến các quốc gia Địa Trung Hải của châu Âu.

Ông nói: "Điều đó có thể khiến một số quốc gia muốn ngừng chiến tranh bằng mọi giá. Nó sẽ kiểm tra sự thống nhất của châu Âu, đó chính là điều mà Moscow muốn".