IPEF là phương tiện để Mỹ tham gia sâu hơn vào thương mại châu Á?

IPEF giúp kiềm chế Trung Quốc?

Việc công bố IPEF diễn ra 5 năm sau khi Hoa Kỳ đơn phương rút khỏi Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương (TPP), một thỏa thuận thương mại được ký kết bởi 12 quốc gia ở Châu Á - Thái Bình Dương, Bắc Mỹ và Nam Mỹ.

Với sự rút lui của Hoa Kỳ, các nước còn lại tiếp tục khởi động Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) - một trong những thỏa thuận thương mại đa phương lớn nhất thế giới và là thỏa thuận mà Trung Quốc tham gia.

Kể từ đó, Hoa Kỳ hầu như không có mặt trong khu vực và tình hình càng trở nên tồi tệ hơn bởi cuộc chiến thương mại với Trung Quốc.

Tuy nhiên, các nhà phân tích và quan sát nói rằng thỏa thuận này thiếu "răng" và mang tính biểu tượng hơn là nó có hiệu quả hoặc chính sách thực tế.

IPEF được coi là một phương tiện để chống lại sự ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc trong khu vực. IPEF giúp các nước trong khu vực củng cố mối quan hệ, tham gia vào các vấn đề kinh tế và thương mại quan trọng mà các quốc gia thành viên cùng quan tâm, chẳng hạn như xây dựng các chuỗi cung ứng, điều mà đã bị ảnh hưởng do đại dịch COVID-19.

Nó không phải là một hiệp định thương mại tự do và các quốc gia thành viên không có cơ hội tiếp cận thị trường hoặc cắt giảm thuế quan, mặc dù các chuyên gia cho rằng, nó có thể mở đường cho các giao dịch thương mại.

David Adelman, Giám đốc điều hành của Krane Funds Advisors và cựu Đại sứ Hoa Kỳ tại Singapore, nói rằng: "Tôi nghĩ rằng Tổng thống Biden đã chỉ ra rằng, nó không nên được coi là sự khởi đầu của một thỏa thuận thương mại".

Đây cũng không phải là một hiệp ước giống như nhóm Quad gồm bốn quốc gia, bao gồm Úc, Ấn Độ, Nhật Bản và Hoa Kỳ.

Đầu tiên, Hoa Kỳ sẽ hợp tác với 12 quốc gia ban đầu bao gồm các thành viên của Quad gồm: Úc, Ấn Độ và Nhật Bản và 7 quốc gia ASEAN gồm Brunei, Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore, Thái Lan, Việt Nam cùng với Hàn Quốc và New Zealand.

Washington đã nói rằng, IPEF sẽ mở rộng cửa để đón tiếp bất kỳ quốc gia nào muốn tham gia.

 "Đó là một tập hợp các quốc gia tốt… nhưng chúng ta cần tự nhắc mình rằng, đây không thực sự là một sự thay đổi về chính sách hay bước đột phá đối với thương mại xuyên Thái Bình Dương – nó có một khuôn khổ", Adelman nói.

Tại sao lại là Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương?

"Tương lai của nền kinh tế thế kỷ 21 phần lớn sẽ được viết ra ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương - trong khu vực của chúng ta", ông Biden cho biết trong tuần này.

Chính quyền của ông Biden cho biết, khoảng 60% dân số thế giới sống ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương và khu vực này dự kiến sẽ là khu vực đóng góp lớn nhất vào tăng trưởng toàn cầu trong ba thập kỷ tới.

Bộ trưởng Thương mại Gina Raimondo cho biết, Mỹ muốn khôi phục vị thế lãnh đạo kinh tế của mình trong khu vực và đang "giới thiệu cho các nước Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương một giải pháp thay thế cho cách tiếp cận của Trung Quốc".

Cố vấn an ninh quốc gia Hoa Kỳ Jake Sullivan cũng cho biết, khuôn khổ này là một phương tiện để Hoa Kỳ "tăng cường quan hệ với các đồng minh và đối tác vì mục tiêu tăng cường thịnh vượng chung".

Nhưng các nhà phân tích nói rằng, IPEF mang tính "tiếp thị nhiều hơn là chính sách".

 "Tin tốt là Mỹ đang tham gia tích cực vào thương mại ở châu Á và sử dụng sức mạnh của mình để triệu tập, gắn kết 12 nền kinh tế quan trọng này lại với nhau", ông Adelman nói.

Bốn nguyên tắc nền tảng của IPEF

Các điều khoản cụ thể và chi tiết của khuôn khổ vẫn đang được hoàn thiện, tuy nhiên, hiện có 4 nguyên tắc được xem là nền tảng của IPEF, bao gồm:

Nền kinh tế kết nối: đó là các tiêu chuẩn và quy tắc cao hơn cho thương mại kỹ thuật số, chẳng hạn như luồng dữ liệu xuyên biên giới.

Nền kinh tế có khả năng phục hồi: các chuỗi cung ứng có khả năng phục hồi và có thể chịu đựng được sự gián đoạn bất ngờ như đại dịch.

Nền kinh tế sạch: hướng tới các cam kết và dự án năng lượng xanh.

Kinh tế công bằng: thực hiện thương mại công bằng, bao gồm các quy tắc nhắm vào mục tiêu chống tham nhũng và thuế quan hiệu quả hơn.

Theo Bryan Mercurio, chuyên gia thương mại quốc tế và giáo sư luật tại Đại học Hồng Kông (Trung Quốc), bốn nguyên tắc trụ cột không yêu cầu các đối tác làm điều gì để thay đổi luật pháp hoặc quy định hoặc cách thức hoạt động.

"Tôi nghĩ thứ mà Hoa Kỳ phải cung cấp, và thứ duy nhất mà Hoa Kỳ phải cung cấp, là nguồn vốn. Tôi nghĩ rằng một số lĩnh vực sẽ được ra mắt, đặc biệt là đối với năng lượng sạch, thậm chí có thể là một số (tiền) cần phải có đối với khả năng phục hồi chuỗi cung ứng và chống tham nhũng", Mercurio nói.

"Nhưng tất nhiên, điều mà các đối tác châu Á thực sự muốn là thương mại. Tôi nghĩ họ muốn tiếp cận thị trường. Và thành phần thương mại của IPEF thực sự rất thiếu ", ông nói thêm.

Trung Quốc ở đâu trong IPEF?

Là một người theo chủ nghĩa quốc tế tự do thương mại tự nhiên, ông Biden muốn làm việc với Bắc Kinh để nâng cao thương mại và sự giàu có cho Hoa Kỳ. Tuy nhiên, nếu làm điều này trong IPEF ông phải đối mặt với phe diều hâu chống Trung Quốc trong Quốc hội và thậm chí có thể làm cho lực lượng ủng hộ cựu TT Donald Trump trỗi dậy.

IPEF đóng vai trò là cơ sở trung gian cho các kế hoạch của TT Biden nhằm kiểm soát nhiều hơn các dòng kinh tế ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, đặc biệt là với Trung Quốc - trung tâm của chuỗi cung ứng trong khu vực.

Các nhà phân tích tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế có trụ sở tại Washington cho biết, vì là một thỏa thuận phi thương mại ở châu Á, ông Biden sẽ không cần phải tìm kiếm sự chấp thuận của quốc hội và do đó tránh được cuộc chiến nhằm đạt được sự phê chuẩn ở lưỡng viện.

Điều này rất quan trọng đối với ông Biden, người đang đối mặt với một chu kỳ chính trị phức tạp trong nước vào thời điểm này, Adelman nói.

Cựu Bộ trưởng Thương mại Ấn Độ Ajay Dua nói với CNBC rằng, ông coi khuôn khổ này như một liên minh kinh tế nhằm chống lại sự xuất hiện của Trung Quốc trong khu vực này.

IPEF không giống như TPP hay CPTPP

IPEF khác với Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP), một hiệp định thương mại lớn đầy tham vọng liên quan đến các quốc gia Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, là một phần trong chiến lược xoay trục sang châu Á của cựu Tổng thống Barack Obama.

Cựu Tổng thống Trump đã rút Mỹ ra khỏi hiệp ước thương mại vào năm 2017.

TPP đã phát triển thành Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương, hiện là một trong những khối thương mại lớn nhất trên thế giới, đã thu hút nhiều quốc gia mới tham gia, trong đó có Trung Quốc.

Khuôn khổ Kinh tế Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương vẫn còn "khá xa so với tham vọng được thể hiện tại thời điểm CPTPP ra mắt", Julien Chaisse, Giáo sư thương mại tại Đại học Hồng Kông cho biết.

Nhìn chung, những điều mà IPEF công bố dường như là  một loại khung 'luật mềm 'với mức độ linh hoạt cao và nó cho phép các thành viên chỉ đồng ý về một số quy tắc, Chaisse nói.

"Tôi nghĩ rằng khung' luật mềm 'này cho phép Hoa Kỳ nhanh chóng hành động tại khu vực", ông nói thêm.