Cuộc chiến ở Ukraina là cơ hội để phương Tây vượt Nga trong việc chinh phục Bắc Cực?

Nga đang chiếm ưu thế ở Bắc Cực

Theo Cơ quan Khí quyển và Đại dương Quốc gia (NOAA), băng biển bao phủ Bắc Băng Dương đang tan chảy với tốc độ đáng báo động là 13% mỗi thập kỷ do biến đổi khí hậu. Điều này đã tạo ra cho các quốc gia Bắc Cực – Hoa Kỳ, Canada, Đan Mạch, Phần Lan, Iceland, Na Uy, Nga và Thụy Điển – cũng như các quốc gia không thuộc Bắc Cực một cơ hội mới để khẳng định quyền kiểm soát quân sự và thương mại đối với vùng lãnh thổ này.

Các quốc gia phương Tây tham gia khá muộn trong cuộc chơi trong khu vực, nơi các chuyên gia đồng ý rằng Nga đã thành công trong việc duy trì ưu thế quân sự trong thập kỷ qua.

"Moscow coi Bắc Cực là chìa khóa đối với an ninh quốc gia và phát triển kinh tế – điều này đã được ghi trong các tuyên bố, chính sách của chính phủ và đặc biệt là trong Học thuyết Hàng hải từ đầu những năm 1990", Samuel Bendett, nhà phân tích tại Trung tâm Nghiên cứu Nga thuộc Trung tâm Phân tích Hải quân cho biết.

"Cách tiếp cận tổng thể của Nga đối với sự phát triển ở khu vực ngày nay được xây dựng dựa trên di sản Chiến tranh Lạnh, khi nước Nga thừa hưởng cơ sở tri thức và kỹ thuật đồ sộ sau năm 1992 và mở rộng nó", ông nói thêm.

James Roger, phó Giáo sư tại tại Viện nghiên cứu cao cấp Đan Mạch cho biết, Điện Kremlin đã đảm bảo khả năng quân sự ở Bắc Cực của mình chủ yếu bằng cách dựa vào "số lượng tàu phá băng vượt trội, tiên phong về máy bay không người lái quân sự để nâng cấp các căn cứ, tên lửa, đường băng và hệ thống radar ngoài khơi".

Cũng theo vị chuyên gia này, điều quan trọng cần lưu ý là khu vực này cũng là một phần không thể thiếu trong môi trường hoạt động của Hạm đội phương Bắc của Nga, nơi trú ẩn của các tàu ngầm hạt nhân mạnh nhất của nước này.

Theo dữ liệu từ Dự án An ninh của Mỹ, vào năm 2020, số lượng căn cứ quân sự của Nga đang được sử dụng hoặc hiện đại hóa ở Bắc Cực ít nhất là 16, trong đó có 12 căn cứ không quân, 3 căn cứ tàu ngầm và 1 căn cứ do thám bằng máy bay không người lái.

Jussi Kangasoja, chuyên gia về máy bay không người lái, người đang làm việc tại phòng thí nghiệm máy bay không người lái Arctic ở Phần Lan, cho rằng Moscow đã được biết là có một số máy bay không người lái có khả năng hoạt động ở Bắc Cực trong nhiều năm.

Ông nói: "Năm 2018, Kalashnikov đã giới thiệu loạt máy bay không người lái Zala Arctic đa năng [bao gồm Zala 421-08M và Zala 421-16E] phù hợp với điều kiện của khu vực. Vào năm 2019, các nguồn tin nhà nước đã thông báo về sự tồn tại của một UAV khác có thể duy trì chuyến bay trong 4 ngày ở Bắc Cực mà không cần phải dựa vào hệ thống định vị bằng vệ tinh. Vào năm 2021, Radar MMS đã giới thiệu một máy bay không người lái chở hàng hạng nặng có khả năng hoạt động ở -70 độ C. Cũng có tài liệu cho rằng Nga đang sử dụng thiết bị không người lái dưới nước (UUV), chẳng hạn như Poseidon chạy bằng năng lượng hạt nhân, được phát triển đặc biệt cho vùng biển Bắc Cực".

Ngoài ra còn có những thiết bị khác được cho là đang được phát triển dành riêng cho khu vực này, như: máy bay không người lái cánh quạt nghiêng và máy bay trực thăng (VRT-300); UUV tự hành nước sâu Sarma đang trải qua các cuộc thử nghiệm cuối cùng và UUV Shadow-2.

Nga cũng được cho là đã khởi xướng "Dự án Iceberg" bao gồm các trạm bảo dưỡng và khoan nước sâu liên quan đến UUV rô-bốt và tự động, mà theo ông "có thể là dự án lớn nhất và tham vọng nhất của nước này thuộc loại này".

Cuộc chiến ở Ukraina khiến phương Tây có thể qua mặt Nga?

Các chuyên gia có nhiều đánh giá trái chiều về việc liệu cuộc chiến của Nga với Ukraina có đang làm giảm sự chú ý khỏi việc mở rộng Bắc Cực của nước này hay không. Trong khi Roger và Kangasoja có cùng quan điểm rằng cuộc chiến của Moscow ở Ukraina "đã gây thiệt hại cho cả sự sẵn sàng ở Bắc Cực của Nga và các tài sản có thể triển khai của họ".

Tuy nhiên, một số chuyên gia khác lại cho rằng "chính phủ Nga tiếp tục tăng thêm nhiều nguồn lực hơn cho Bắc Cực vào năm 2022, chẳng hạn như đóng thêm tàu phá băng và tàu ngầm quân sự, cũng như kêu gọi sự chú ý nhiều hơn vào khu vực này vào năm 2023."

Ngoài ra, các chuyên gia cảnh báo rằng mặc dù Điện Kremlin dường như có công nghệ cực kỳ tiên tiến ở Bắc Cực, nhưng thiết bị này vẫn chưa được sử dụng nhiều trong thực tế.

Kangasoja nói rằng "khả năng quân sự của Nga, bao gồm cả hiệu suất của thiết bị, nhìn chung đã được đánh giá quá cao trước chiến tranh". Theo ý kiến của ông, rõ ràng là cuộc xung đột đã thu hút rất nhiều, nếu không muốn nói là phần lớn, các nguồn lực của Nga về nhân lực và vũ khí từ các căn cứ ở Bắc Cực.

"Thực tế là việc sản xuất các thiết bị đã chậm lại do các lệnh trừng phạt quốc tế và chiến tranh đang tiêu tốn rất nhiều nguồn cung cấp của nó", ông nói thêm.

Roger đồng tình rằng trong quá khứ, Moscow đã biết tô điểm và cường điệu hóa năng lực cũng như sự sẵn sàng của các loại vũ khí quân sự của mình. Tuy nhiên, ông nhấn mạnh rằng ông sẽ không "kết luận theo bất kỳ cách nào rằng Nga yếu khi nói đến phòng thủ ở Bắc Cực".

Trong thực tế , Moscow rất có thể "đang giữ lại một số hệ thống công nghệ cao hơn hoặc máy bay không người lái sẵn sàng cho Bắc Cực".

Cách nước phương Tây đứng ở đâu trong công cuộc chinh phục Bắc Cực?

Mỹ và các đồng minh phương Tây có một số khoảng cách về khả năng hoạt động ở Bắc Cực cần phải thu hẹp nếu họ muốn bắt kịp hoặc vượt qua sự phát triển của Nga trong khu vực.

Washington hiện đang phải vật lộn với việc nhiều máy bay không người lái bị mất khả năng liên lạc khi hoạt động trên vĩ tuyến 77 về phía Bắc, điều mà Tư lệnh Bộ Tư lệnh miền Bắc Hoa Kỳ, Tướng Glen VanHerck, cho rằng nó sẽ cản trở khả năng cạnh tranh "hàng ngày" trong khu vực.

Ngoài ra, nước Mỹ cũng thiếu cơ sở hạ tầng đủ để hỗ trợ hoạt động của các hệ thống như vậy do lãnh thổ Bắc Cực chính của Mỹ tập trung dọc theo bờ biển dài 34.000 dặm ở Alaska, nơi nó có năm căn cứ quân sự và chỉ có một căn cứ khác, Căn cứ Không quân Thule, nằm ở Greenland.

Kangasoja lạc quan rằng tình trạng hiện tại của các lực lượng Nga ở Ukraina đang mang đến "cơ hội gần như chưa từng có cho phương Tây không chỉ bắt kịp mà còn dẫn đầu mạnh mẽ với các công nghệ không người lái dùng cho việc khám phá Bắc Cực".

Một số nước phương Tây dường như đang ưu tiên phát triển máy bay không người lái có khả năng hoạt động ở Bắc Cực. Một ví dụ về điều này là tập đoàn IDG, một dự án hợp tác đa quốc gia giữa sáu quốc gia Bắc Cực-Nam Cực bao gồm Trung tâm Vũ trụ Andøya (Na Uy), công ty máy bay không người lái Insitu của Boeing, C-Core (Canada), Karl Osen (Thụy Sĩ), MDSI (Đan Mạch), Scott Polar Research Institute (Anh), Viasat (Mỹ) và VTT (Phần Lan). Các công ty này đã cùng nhau tạo ra kiến trúc Viễn thám Tích hợp cho Bắc Cực (IRSA), một hệ thống giám sát và trinh sát kết hợp bao gồm máy bay không người lái, vệ tinh, máy bay và phương tiện dưới nước khác nhau. Hệ thống này được giới thiệu lần đầu tiên vào năm 2021 tại Đan Mạch.

Hoa Kỳ sở hữu Arctic Shark, được thiết kế cho các hoạt động ngoài tầm nhìn ở các vùng cực, có thể mang trọng tải lên tới 70 pound (32kg). Hải quân Hoa Kỳ cũng đang phát triển một hệ thống giám sát dưới nước diện rộng bao gồm UUV, trong khi General Atomics đã thử nghiệm thành công MQ-9A Reaper ở Bắc Cực thuộc Canada vào năm 2021.

"Chúng tôi đã chứng minh khả năng mới cho các hoạt động ISR hiệu quả bằng cách thực hiện một chuyến bay ở 78,31° Bắc (sử dụng Dịch vụ ISR trên không băng tần L của Inmarsat) trong chuyến bay kéo dài 25,5 giờ với quãng đường 4.550 dặm và trong điều kiện nhiệt độ -50 độ C", Tướng Atomics Mark Brinkley đã viết trong một email gửi cho Defense News. Ông nói thêm rằng trong những tháng gần đây, công ty đã vận hành MQ-9B từ các đường băng phủ đầy tuyết ở miền Bắc Nhật Bản trong điều kiện rất lạnh.

Trong số các quốc gia châu Âu dẫn đầu có Đan Mạch với ưu tiên chính trị của nước này đối với khu vực, hiện thực hóa gói năng lực Bắc Cực vào năm 2021. Trong đó, quốc gia này đã cam kết chi 108 triệu USD để trang bị một số máy bay không người lái giám sát lâu dài, phù hợp với yêu cầu của NATO đối với Quần đảo Faroe và 8,6 triệu USD cho máy bay không người lái chiến thuật trên tàu.

Một quốc gia khác đang đạt được những bước tiến là Phần Lan, nơi đặt trụ sở của Arctic Drone Labs.

Kangasoja, giải thích: "Chúng tôi vận hành một đội gồm hơn 20 máy bay không người lái và nhiều cảm biến khác nhau ở phía Bắc. Chúng tôi có trụ sở ngay bên dưới vòng Bắc Cực nên các hệ thống của chúng tôi được thử nghiệm trong những điều kiện hết sức khó khăn".

Ông cho trụ sở này hoạt động như một phương tiện để đào tạo cho các phi công và các nhà nghiên cứu, đồng thời giúp các nhà sản xuất thử nghiệm phương tiện của mình.

Về phần mình, Bendett không lạc quan lắm về việc phương Tây có thể sánh ngang ưu thế của Nga trong khu vực. Ông nhấn mạnh rằng Nga sở hữu một số nguồn lực tài chính, kỹ thuật và nhân lực chuyên dụng để tiếp tục thăm dò Bắc Cực, bao gồm cả việc phát triển các công nghệ tự do hơn.

Ông Bendett lập luận: "Ngay cả khi phương Tây phát triển nhiều hệ thống không người lái hơn, thì điều đó cũng không đủ để có sự hiện diện đáng kể ở Bắc Cực, nơi cần [thêm] tàu phá băng và các phương tiện có người lái".

Trong khi đó, chuyên gia Roger nói: "Có một điều rõ ràng là bất kể xung đột ở Ukraina như thế nào, luận điệu mạnh mẽ của Moscow rằng ưu tiên hàng đầu cho việc bảo vệ Bắc Cực của Nga vẫn không thay đổi".

(Defense News)