'Vén màn' cuộc chiến ở Sudan

Mặc dù không rõ ai là người khởi xướng cuộc giao tranh, nhưng tình hình đã đưa nhà lãnh đạo trên thực tế của Sudan, Tướng Abdel Fattah al-Burhan của SAF, đối đầu trực tiếp với cấp phó của ông, Tướng Mohamed Hamdan Dagalo của RSF, người còn được gọi là "Hemetti".

Hai nhà lãnh đạo trước đó đã làm việc cùng nhau, lật đổ chế độ al-Bashir vào năm 2019 và dàn dựng một cuộc đảo chính quân sự vào tháng 10/2021, loại bỏ thủ tướng dân sự và nội các, đồng thời đình chỉ hiến pháp. 

Nhưng sau khi SAF, RSF và các nhà lãnh đạo chính trị dân sự đồng ý về một khuôn khổ mới cho quá trình chuyển đổi dân chủ vào tháng 12/2021, các câu hỏi đã xuất hiện về cách RSF sẽ được tích hợp vào SAF, cũng như ai sẽ đảm nhận vai trò lãnh đạo của quân đội mới được hợp nhất.

Cuộc chiến giành quyền lực

Các cuộc đàm phán để giải quyết các vấn đề bị đình trệ và căng thẳng nhanh chóng gia tăng giữa al-Burhan và Hemetti trong những tuần trước khi dẫn đến bạo lực hiện nay. Mặc dù rất khó để phân biệt các chi tiết tức thời, nhưng rõ ràng hai bên đang chiến đấu để giành quyền kiểm soát các cơ quan chủ chốt của đất nước, vì các báo cáo cho thấy phần lớn giao tranh tập trung quanh các địa điểm như dinh tổng thống, trụ sở quân sự của SAF và sân bay Khartoum.

Nhiều quốc gia trong khu vực, cũng như các cường quốc lớn như Mỹ, đã kêu gọi chấm dứt chiến sự và tiếp tục các nỗ lực để đảm bảo ngừng bắn. Vẫn còn cơ hội để ngăn chặn tình hình leo thang hơn nữa. Nhưng ngay cả khi hòa giải thành công, bạo lực bùng phát này có nguy cơ làm suy yếu sự ổn định vốn đã lung lay của Sudan - và cũng có thể phá hoại hòa bình ở khu vực Sừng châu Phi rộng lớn hơn.

Cả al-Burhan và Hemetti đều cáo buộc nhau gây ra các cuộc đụng độ ở Khartoum. Nhưng trong những tuần trước đó, RSF đã triển khai một số lượng lớn binh lính có vũ trang vào Khartoum, trong khi SAF triển khai xe tăng và vũ khí hạng nặng. 

Và chỉ vài ngày trước khi xảy ra đụng độ ở thủ đô, RSF đã triển khai tới Marowe, một thị trấn ở phía Bắc Sudan và giao tranh đã diễn ra ở đó. Tóm lại, cả al-Burhan và Hemetti đều đã đoán trước và chuẩn bị cho một cuộc đối đầu. Cả hai dường như đã mất niềm tin vào tiến trình chính trị, thay vào đó chuyển sang chiến tranh và bạo lực.

Về cơ bản, cuộc chiến này là cuộc tranh giành quyền lực trong lĩnh vực an ninh và thực thi quyền lực nhà nước. Thời điểm và trình tự hợp nhất các lực lượng RSF vào SAF là một trong những điểm vướng mắc chính, vì Hemetti lập luận rằng cần phải cải cách để có một quân đội chuyên nghiệp, toàn diện hơn trước khi các lực lượng của ông hợp nhất. 

Ngược lại, các thành phần trong SAF bày tỏ lo ngại rằng các cải cách được đề xuất có thể làm cạn kiệt quân đội và để ngỏ cơ hội cho RSF thống trị. Điểm mâu thuẫn khác là cấu trúc chỉ huy và mối quan hệ giữa al-Burhan và Hemetti trong cấu trúc đó.

Cuộc giao tranh này khác với những gì Sudan đã trải qua trong quá khứ. Trong các cuộc nội chiến trước đây ở Darfur, Blue Nile và Nam Kordofan (Dãy núi Nuba), chính phủ Sudan hoặc các nhóm bán quân sự đã chiến đấu chống lại các phong trào kháng chiến vũ trang. 

Ngày nay, SAF đang chiến đấu với một lực lượng bán quân sự được tạo ra bởi chế độ Bashir. RSF không phải là một nhóm "nổi loạn" - nó được pháp luật công nhận và được phát triển như một công cụ của quyền lực nhà nước, điều này khiến tình hình trở nên phức tạp hơn nhiều.

Các phương tiện truyền thông đã xác nhận rằng bạo lực đã lan sang các khu vực khác của Sudan, bao gồm Kassala, Gedaref và Port Sudan ở phía Đông và Darfur ở phía Tây. Các quốc gia trong khu vực và trên thế giới đã kêu gọi ngăn chặn bạo lực. 

Mối quan tâm quốc tế về tình hình leo thang ở Sudan thậm chí còn lấn át sự cạnh tranh toàn cầu giữa Mỹ và Trung Quốc cũng như căng thẳng về cuộc chiến ở Ukraine, với một tuyên bố chung từ "Nhóm Bộ tứ vì Sudan" (Mỹ, Anh, Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất –UAE và Saudi Arabia) lặp lại kêu gọi bình tĩnh của từng quốc gia và với việc Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc kêu gọi ngay lập tức chấm dứt hành động thù địch, khôi phục hòa bình và quay trở lại đàm phán.

Nhanh chóng sơ tán công dân

Cuộc giao tranh nổ ra 8 ngày trước giữa SAF và RSF đã khiến hàng trăm dân thường thiệt mạng và hàng nghìn người mắc kẹt trong nhà của họ.

Mỹ cho biết các lực lượng đặc biệt của họ đã giúp nhân viên đại sứ quán rời khỏi Sudan, nhưng việc sơ tán của một số quốc gia khác dường như gặp phải vấn đề vào ngày 23/4 trong bối cảnh các trận chiến giữa các phe quân sự đối địch đã gây ra một cuộc khủng hoảng nhân đạo.

Khi người dân cố gắng sơ tán tránh cuộc giao tranh, nhiều nước đã điều động máy bay và tổ chức các đoàn xe ở thủ đô Khartoum để đưa công dân của họ đi tản cư. Một số công dân nước ngoài đã bị thương. Một phóng viên của Reuters cho biết tiếng súng vang khắp thành phố và khói đen bốc lên cao.

Các bên tham chiến cáo buộc nhau tấn công một đoàn xe của Pháp khiến một người bị thương. Bộ Ngoại giao Pháp, trước đó cho biết họ đang sơ tán nhân viên ngoại giao và công dân, đã không đưa ra lời bình luận.

Saudi Arabia đã sơ tán công dân Vùng Vịnh khỏi Port Sudan trên Biển Đỏ, cách Khartoum 650 km. Jordan sẽ sử dụng tuyến đường trên để sơ tán công dân của mình. Ai Cập, quốc gia có hơn 10.000 công dân ở Sudan, kêu gọi các công dân của họ bên ngoài Khartoum đến Lãnh sự quán ở Port Sudan và đến Văn phòng lãnh sự ở Wadi Halfa trên biên giới với Ai Cập.

Trong khi đó, Tổng thống Joe Biden cho biết Mỹ tạm thời đình chỉ hoạt động tại Đại sứ quán của họ ở Khartoum nhưng vẫn cam kết với người dân Sudan, nhắc lại lời kêu gọi ngừng bắn. Biden nói trong một tuyên bố: "Các bên hiếu chiến phải thực hiện lệnh ngừng bắn ngay lập tức và vô điều kiện, cho phép tiếp cận nhân đạo không bị cản trở và tôn trọng ý nguyện của người dân Sudan".

Giao tranh nổ ra ở Khartoum, cùng với các thành phố kết nghĩa lân cận là Omdurman và Bahri cũng như các vùng khác của nước vào ngày 15/4, bốn năm sau khi nhà độc tài cầm quyền lâu năm Omar al-Bashir bị lật đổ trong một cuộc nổi dậy của quần chúng. 

Quân đội và RSF đã cùng tổ chức một cuộc đảo chính vào năm 2021 nhưng đã thất bại trong quá trình đàm phán về kế hoạch thành lập một chính phủ dân sự và tích hợp RSF vào quân đội. Hai bên đã không tuân thủ các thỏa thuận ngừng bắn được thống nhất gần như hằng ngày, bao gồm cả thỏa thuận ngừng bắn 3 ngày nhân dịp lễ Eid al-Fitr của người Hồi giáo, bắt đầu vào ngày 21/4.

Việc Sudan đột ngột rơi vào chiến tranh đã phá vỡ các kế hoạch khôi phục chế độ dân sự, đẩy một quốc gia vốn đã nghèo khó đến bờ vực thảm họa nhân đạo và đe dọa một cuộc xung đột rộng lớn hơn có thể lôi kéo các cường quốc bên ngoài.

(Nguồn: TTXVN/Nikkei)