Trung Quốc rơi vào 'bẫy nợ' do chính nước này giăng ra

Theo báo cáo mới nhất của AidData, từ năm 2008-2021, Bắc Kinh cấp 240 tỷ USD "tín dụng giải cứu". Trung Quốc đứng trước nguy cơ rơi vào bẫy nợ của chính mình, buộc phải tham gia đàm phán đa phương "xoá nợ" cho các nước nghèo.

Giải cứu có chọn lọc

Một nhóm chuyên gia thuộc Ngân hàng Thế giới (WB), Trường Harvard Kennedy và Viện Kiel đưa ra những kết luận như sau trong báo cáo AidData công bố ngày 28/3/2023:

Thứ nhất, tương tự như Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), Trung Quốc đang trở thành "nhà cung cấp tín dụng sau cùng" trước khi một quốc gia tuyên bố vỡ nợ.

Thứ hai, trong giai đoạn 2008-2021, Trung Quốc đã 280 lượt phải "tung phao cứu" 22 con nợ sắp "chết đuối" và khoản cứu trợ khẩn cấp đó lên tới 240 tỷ USD vào cuối năm 2021, trong đó thuộc diện cần được giải cứu khẩn cấp nhất bao gồm đủ loại quốc gia: từ Argentina đến Ai Cập; từ Thổ Nhĩ Kỳ đến Pakistan, từ lào đến Ukraina hay Sri Lanka… Nhưng Bắc Kinh không hào phóng với tất cả các con nợ như nhau, và không phải ai cũng được Bắc Kinh "đưa vào bờ trước khi bị thác nợ cuốn trôi".

Thứ ba, gánh nặng của gói "tín dụng khẩn cấp đó" càng lúc càng lớn so với các khoản tín dụng chung mà Bắc Kinh dành để cho các nước đang phát triển vay, đặc biệt là trong khuôn khổ các dự án phát triển hạ tầng cơ sở, hợp tác về năng lượng và cùng khai thác khoáng sản trong chương trình "Con đường Tơ lụa thế kỷ 21" - kết nối Trung Quốc với toàn cầu. 

Theo AidData, "tín dụng khẩn cấp" tương đương với chưa đầy 5% tổng số tiền mà Bắc Kinh cho các nước đang phát triển vay mượn vào năm 2010, tỷ lệ này đến cuối 2021 chiếm 60%.

Trung Quốc cấp cứu các con nợ với "giá cắt cổ"

Báo cáo của AidData lưu ý, ngay cả trong vai trò "người cho vay sau cùng", Trung Quốc vẫn làm giàu trên sự tuyệt vọng của các nền kinh tế đang mắc nợ chồng chất. Vào lúc IMF cấp tín dụng khẩn cấp với lãi suất 2%, Ngân hàng Trung ương Trung Quốc để "giải cứu" các con nợ với lãi suất là 5%.

Về điểm này, Isabelle Feng, chuyên gia châu Á thuộc Đại học Tự do Brussels, nhắc lại việc truyền thông nói đến hiện tượng Trung Quốc hay IMF giải cứu một nền kinh tế mang nợ quá nhiều, nhưng đó chỉ là cách để bơm thêm tín dụng với lãi suất "nhẹ" cho một quốc gia đã mang nợ chồng chất. Trung Quốc đang "cạnh tranh với IMF để đảm nhiệm vai trò của nguồn cho vay vốn cuối cùng".

Chuyên gia Isabelle Feng cho hay: "Cứu trợ: Bản thân khái niệm này không báo trước điều gì tốt đẹp. Giải pháp cứu nguy đó là cấp thêm tín dụng khẩn cấp nhưng vấn đề là Trung Quốc không đòi hỏi bên đi vay những cam kết cải tổ hệ thống cơ cấu, cải tổ hành chính hay là tiết kiệm để vực dậy tài chính. Thêm vào đó, Trung Quốc cấp tín dụng khẩn cấp với lãi suất thường là cao hơn nhiều so với lãi suất của IMF".

Vay Trung Quốc dễ dàng?

Isabelle Feng nhắc lại, từ 20 năm nay, Trung Quốc trở thành chủ nợ hàng đầu của các nước nghèo, gồm 147 nước, các nước này đã vay của Bắc Kinh 950 tỷ USD. Riêng tại châu Phi, tình trạng tài chính của các quốc gia trong vùng đã xấu đi do nợ Trung Quốc. 

Khi cấp tín dụng cho bất kỳ một quốc gia nào, Trung Quốc không quan tâm đến những điều kiện của bên đi vay về nhân quyền, quyền lao động, tham nhũng… hay cung cách điều hành đất nước của bên liên quan. 

Nếu như đó là những quốc gia bị tham nhũng lũng đoạn và càng lún sâu vào khủng hoảng thì lại càng mắc nợ, thì lại càng mắc nợ và Trung Quốc không ngần ngại cho vay thêm dưới dạng tín dụng khẩn cấp như đã giải thích ở trên,

Như vậy có nghĩa là đi vay Trung Quốc "dễ chịu hơn" là phải cầu viện IMF. Chẳng hạn như Hy Lạp, trong các đợt khủng hoảng hồi 2010-2011 đã phải vượt qua nhiều thử thách của bộ ba nhà tài trợ (IMF, Liên minh châu Âu và Ngân hàng Trung ương châu Âu). Cả ba đã bắt Athens cắt giảm chi tiêu công, giảm thâm hụt ngân sách nhà nước và áp dụng các chương trình thắt lưng buộc bụng một cách triệt để nhằm đổi lấy hai gói hỗ trợ 110 và 130 tỷ euro.

Với Trung Quốc thì khác. Isabelle Feng đã tóm tắt các đặc điểm của nguồn tín dụng từ Trung Quốc từ nghiên cứu trên Tạp chí kinh tế Economic Policy mang tựa đề "Trung Quốc cho vay như thế nào, từ 100 hợp đồng của Trung Quốc với các chính phủ quốc tế" (11/2022):

Thứ nhất là thiếu sự minh bạch. Dù vậy một số nhà nghiên cứu Âu, Mỹ đã tìm thấy được một số tài liệu về những hợp đồng giữa chủ nợ Trung Quốc và các con nợ. Đó là những hợp đồng song phương với những điều khoản bí mật. 

Chẳng hạn như trong hợp đồng có ghi rõ, bên đi vay không được công khai việc họ yêu cầu Bắc Kinh cấp tín dụng (như trường hợp của Congo do nếu tính luôn cả chủ nợ Bắc Kinh, thì Congo vượt quá ngưỡng IMF quy định về một mức nợ an toàn - một ngưỡng nợ mà quốc gia liên quan có thể thanh toán mà không sợ bị phá sản).

Thứ hai, hợp đồng để vay tiền của Trung Quốc ghi rõ tín dụng đi vay phải nằm ngoài khuôn khổ chương trình Câu lạc bộ Paris - tức là ngoài Trung Quốc ra, thì không một ai khác có quyền đàm phán hoãn nợ, xoá nợ cho quốc gia liên quan. Bắc Kinh đã đặt điều kiện tín dụng của Trung Quốc không thuộc diện để các thành viên Câu lạc bộ Paris có thể phối hợp đàm phán trong một khuôn khổ đa phương".

Khủng hoảng: 300 tỷ USD nợ khó đòi?

Thế nhưng từ cuối năm 2019, đầu năm 2020, dưới tác động của khủng hoảng y tế, tiếp theo sau là chiến tranh Ukraine, giá năng lượng, lương thực tăng cao, nhiều nước đi vay Trung Quốc càng lúc càng khó thanh toán khoản nợ đáo hạn. Sri Lanka rơi vào khủng chính trị và đã nhiều lần sang tận Bắc Kinh cầu viện do Trung Quốc nắm giữ đến 19,6% nợ của nước này. 

Isabelle Feng cho biết: "Đấy chính là mối nguy hiểm. Giờ đây, giới nghiên cứu Trung Quốc bắt đầu báo động. Trong gần một chục năm, đặc biệt là trong khuôn khổ dự án Con đường Tơ lụa mới, Bắc Kinh mở hầu bao cho vay, cấp tín dụng cho các nước nghèo với khả năng thanh toán nợ khá thấp. Để rồi bây giờ mới nhận ra rằng Trung Quốc có thể bị thiệt hại trong các khoản giao dịch tài chính này".

Theo báo cáo của AidData, từ năm 2008-2021, Trung Quốc cấp 500 tỷ USD nợ cho các nước đang phát triển, 240 tỷ trong số đó được cấp dưới dạng "tín dụng khẩn cấp" và "60% vốn Trung Quốc cho vay hiện do các quốc gia đang trong tình trạng khốn đốn nắm giữ". 

Nói cách khác, khoảng 300 tỷ USD nợ Bắc Kinh đã cấp cho các nước ngoài thuộc diện mang tính rủi ro cao. Trước tình thế đó, lần đầu tiên Trung Quốc chấp nhận đàm phán đa phương về nợ của các nước nghèo.

Isabelle Feng cho biết: "Tái cơ cấu nợ có nghĩa là nước chủ nợ (ở đây là Trung Quốc) có thể cùng với các chủ nợ khác và bên phải đi vay cùng đàm phán về khả năng xoá, hoãn hay giảm nợ cho bên cần được giúp đỡ. 

Cho đến năm 2020, Bắc Kinh dứt khoán từ chối giải pháp này và Trung Quốc đã không tham gia các cuộc họp tái cơ cấu nợ do IMF và WB đồng tổ chức để giúp đỡ một nền kinh tế nào đó, như Congo, Venezuela hay Sri Lanka, Pakistan…

Nhưng năm 2020 đã có một biến chuyển lớn cùng với dịch COVID-19. Trung Quốc nhận thấy rằng họ có thể bị rơi vào bẫy nợ do chính mình đã gây ra. Đồng thời, Bắc Kinh không có kinh nghiệm xoá, hoãn, hay giảm nợ. 

Chẳng hạn, dự như trong trường hợp của Sri Lanka, nếu Bắc Kinh khăng khăng từ chối tham gia tiến trình tái cơ cấu nợ cho Sri Lanka, chẳng lẽ để các chủ nợ khác cùng với IMF, WB cho họ vay tín dụng với lãi suất thấp; tiếp đó, Sri Lanka dùng số tiền đó trả nợ cho Trung Quốc hay sao? Do đó, Bắc Kinh bắt buộc phải nhập cuộc, để cứu nguy chính những con nợ của mình.

Giúp con nợ vẫn có khả năng thanh toán cũng có lợi cho Trung Quốc nếu không muốn mất trắng khoản cho vay… Từ tháng 3/2023, Bắc Kinh tham gia vào các vòng đàm phán tái cơ cấu nợ cho các nền kinh tế "đang mang nợ ngập đầu".

Isabelle Feng kết luận rằng Trung Quốc giờ đây trong thế "đâm lao phải theo lao". Một mặt, tín dụng Bắc Kinh cho các nước ngoài vay trong khuôn khổ dự án Vành đai và Con đường đã giảm đi rất mạnh (năm 2017 là gần 28 tỷ USD, nhưng cả năm 2022 chưa đến 2 tỷ USD). Bên cạnh đó, Trung Quốc cũng ý thức được việc thiếu kinh nghiệm trong việc quản lý nợ của các nước ngoài.

Một lý do khác nữa khiến Trung Quốc bắt buộc phải cứu các nước đang mang nợ mình là yếu tố chính trị. Chẳng hạn, trong quan hệ với châu Phi, Trung Quốc muốn đưa ra một hình ảnh "khác với các cường quốc thực dân châu Âu" xưa kia, cho nên cũng phải cố gắng "rót thêm tiền" vào châu lục này. 

Thậm chí, theo Yao Guimei - Giám đốc Viện Khoa học Xã hội Bắc Kinh (5/2022), cho châu Phi vay tín dụng là một cách nhằm "mua chuộc lá phiếu" của châu lục này. Điều đó lại càng có ý nghĩa hơn khi mà Bắc Kinh lao vào một cuộc đối đầu với Mỹ và có tham vọng trở thành một "siêu cường thế giới về mọi mặt".

Qua việc tham gia các tiến trình đàm phán đa phương "giải cứu" các nước nghèo, Bộ Ngoại giao Trung Quốc một mặt chứng minh Bắc Kinh là một đối tác có trách nhiệm với thế giới, mặt khác đả kích các Ngân hàng Trung ương châu Âu, Mỹ tăng lãi suất chỉ đạo đẩy các nước nghèo vào cảnh thêm khốn khổ để vẫn phải dựa vào chủ nợ lớn nhất thế giới.

(Nguồn: TTXVN/RFI)