Thời đại lãi suất bằng 0 đã biến mất?

Vào năm 2021, khi lãi suất gần bằng 0 ở Mỹ và Vương quốc Anh và hơi âm ở khu vực đồng euro và Nhật Bản, mọi người đều nhất trí rằng chúng sẽ duy trì ở mức thấp vô thời hạn. 

Đáng ngạc nhiên là gần đây vào tháng 1/2022, các nhà đầu tư đặt xác suất lãi suất ở Mỹ, khu vực đồng tiền chung châu Âu và Vương quốc Anh tăng trên 4% trong vòng 5 năm với tỷ lệ lần lượt chỉ là 12%, 4% và 7%. Sau khi điều chỉnh theo lạm phát dự kiến, lãi suất thực tế là âm và dự kiến sẽ giữ nguyên như vậy.

Trên thực tế, bất chấp việc Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) và các ngân hàng trung ương khác thắt chặt tiền tệ mạnh mẽ, lãi suất thực vẫn ở mức âm đáng kể cho đến cuối năm 2022. 

Hơn nữa, lãi suất dài hạn tăng vừa phải hơn so với lãi suất ngắn hạn: đến tháng 10/2022, đường cong lợi suất đã đảo ngược, báo hiệu rằng thị trường tài chính đang kỳ vọng các ngân hàng trung ương sẽ giảm lãi suất ngắn hạn trong tương lai gần. Tâm lý này bắt nguồn từ dự báo rằng nền kinh tế Mỹ và toàn cầu sẽ bước vào suy thoái.

Fed gần đây đã tăng lãi suất chính sách lên 5,25%. Ở Mỹ và nhiều quốc gia khác, lãi suất thực tế cũng đã chuyển sang vùng dương. Và giờ đây, Mỹ dường như đã tránh được suy thoái kinh tế, lãi suất có thể sẽ duy trì ở mức cao hơn 0 trong một thời gian.

Vào năm 2021, một số nhà kinh tế tiền tệ tin rằng lãi suất thực "trung lập" đã giảm xuống dưới 0. Sự thay đổi này được nhiều người coi là một hiện tượng dài hạn, ngoại trừ những biến động theo chu kỳ không thường xuyên, chẳng hạn như lãi suất tăng vọt trong thời kỳ chính sách tài khóa mở rộng bất thường. 

Với mục tiêu lạm phát 2% của Fed, lãi suất thực bằng 0 dường như ngụ ý rằng lãi suất danh nghĩa cân bằng sẽ giảm xuống dưới 2%. Nhưng lãi suất danh nghĩa của Mỹ không thể rơi vào vùng âm, do cái gọi là giới hạn dưới bằng không.

Ở châu Âu và Nhật Bản, lãi suất danh nghĩa đã giảm nhẹ xuống dưới 0, thấp tới -0,5%. Đây là giới hạn dưới hiệu quả. Nếu lãi suất thực cân bằng là âm và giới hạn dưới hiệu quả của lãi suất danh nghĩa gần bằng 0, thì nền kinh tế toàn cầu sẽ gặp rắc rối nghiêm trọng. 

Trong những điều kiện như vậy, chính sách tiền tệ thường sẽ quá thắt chặt để đạt được tốc độ tăng trưởng GDP (tổng sản phẩm quốc nội) cân bằng của nền kinh tế. Do đó, trách nhiệm duy trì việc làm đầy đủ sẽ phải quay trở lại với chính sách tài khóa, chính sách này thường đầy rủi ro về mặt chính trị. Kịch bản này là giả thuyết "đình trệ thế tục", được phổ biến bởi cựu Bộ trưởng Tài chính Mỹ Lawrence H Summers vào năm 2013.

Khi nói đến chính sách tài khóa, một điểm đáng chú ý của lãi suất thực tế thấp kinh niên là chúng làm cho mức nợ công tăng cao trở nên bền vững hơn. Chính phủ có thể hoạt động với thâm hụt ngân sách cơ bản (không bao gồm các khoản thanh toán lãi) và vẫn quản lý nợ của họ, vì nó sẽ giảm so với GDP theo thời gian. 

Tuy nhiên, với việc lãi suất đã tăng lên, khoản nợ của Mỹ lại đột nhiên trở thành một vấn đề. Tỷ lệ nợ trên GDP dự kiến sẽ tiếp tục lộ trình đi lên từ đây. Đây là một trong những lý do khiến Fitch Ratings hạ bậc nợ của Mỹ từ xếp hạng tín dụng AAA lâu nay vào ngày 1/8. Sự gia tăng lãi suất thực trên toàn cầu cũng làm trầm trọng thêm các vấn đề nợ ở những nơi khác, đặc biệt là ở các nước đang phát triển.

Vào năm 2021, các nhà đầu tư và nhà kinh tế có thể được tha thứ vì tin rằng lãi suất cân bằng đã ổn định gần bằng 0 trong tương lai gần. Xét cho cùng, lãi suất ngắn hạn ở Mỹ đã gần bằng 0 trong 9/13 năm trước đó, từ 2009 đến 2015 và một lần nữa từ 2020-21. 

Tương tự, lãi suất ở khu vực đồng euro đã ở mức hoặc bằng hoặc dưới 1% kể từ năm 2009 và giảm xuống dưới 0% vào năm 2015. Tại Nhật Bản, lãi suất đã duy trì ở mức dưới 0,5% kể từ năm 1996. Kể từ đó, thời kỳ lãi suất thấp kéo dài như vậy chưa từng được ghi nhận từ cuộc Đại khủng hoảng.

Lãi suất danh nghĩa và lãi suất thực tế của các quốc gia lớn đã có xu hướng giảm ít nhất kể từ năm 1992. Ngoài ra, các phân tích toàn diện về dữ liệu kéo dài suốt bảy thế kỷ về lãi suất thực tế dài hạn đã xác định mức giảm dần nhưng liên tục kể từ thời Phục hưng, ở mức khoảng 1,2 điểm phần trăm một năm.

Những lời giải thích khả dĩ cho sự suy giảm lãi suất thực bao gồm tăng trưởng năng suất chậm lại, thay đổi nhân khẩu học, nhu cầu toàn cầu ngày càng tăng đối với an toàn tài sản và thanh khoản, bất bình đẳng gia tăng, giá tư liệu sản xuất thấp hơn và tình trạng dư thừa tiền tiết kiệm đến từ Đông Á. 

Các yếu tố khác như tuổi thọ dài hơn và giảm chi phí giao dịch có thể giúp giải thích tại sao lãi suất thực đã giảm trong nhiều thế kỷ.

Chắc chắn là các nhà kinh tế nổi tiếng đã không loại bỏ khả năng tăng lãi suất trong tương lai. Nhưng trong khi họ thừa nhận khả năng tăng lãi suất định kỳ, nhiều người cho rằng những đợt tăng như vậy là khó xảy ra trong ngắn hạn và nhất thời trong dài hạn. 

Vào năm 2018, Summers lập luận rằng Mỹ "có khả năng, theo tiêu chuẩn lịch sử, mức lãi suất rất thấp trong một khoảng thời gian rất dài sắp tới, ngay cả trong thời kỳ kinh tế tốt". Vào năm 2020, cùng với Jason Furman, Summers đã nhắc lại rằng "lãi suất thực dự kiến sẽ vẫn ở mức âm". 

Mới đây vào tháng 6/2022, cựu nhà kinh tế trưởng của IMF Olivier Blanchard đã nhận xét: "Sự sụt giảm kéo dài của lãi suất an toàn bắt nguồn từ các yếu tố cơ bản sâu xa dường như không có khả năng sớm đảo ngược".

Lãi suất danh nghĩa ngắn hạn hiện ở mức trên 5% và lãi suất thực đã trở lại mức dương. Trong khi một số nhà kinh tế tiền tệ vẫn kỳ vọng lãi suất sẽ quay trở lại mức 0, họ có thể đã bị ảnh hưởng quá mức bởi những thay đổi mạnh mẽ trong giai đoạn 2008-21. 

Xét cho cùng, triển vọng lãi suất cân bằng đạt mức 0 hoặc âm gần như không thể tưởng tượng được trước cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 (ít nhất là bên ngoài Nhật Bản).

Trong khi tôi không thể dự đoán tương lai, tôi nghi ngờ rằng lãi suất sẽ sớm trở về 0 bất cứ lúc nào. Nếu đánh giá này là chính xác, nó là tín hiệu tốt cho chính sách tiền tệ, vốn sẽ ít bị hạn chế hơn so với trước đây. 

Nhưng lãi suất thực tế cao là tin xấu đối với các nhà hoạch định chính sách tài khóa, những người một lần nữa có thể thấy mình bị hạn chế bởi tỷ lệ nợ trên GDP không bền vững.

* Bài viết của tác giả Jeffrey Frankel.

(Nguồn: The Guardian)

Chia sẻ Chia sẻ

Chia sẻ

Lưu tin