Bước đệm quan trọng cho xung đột Nga - Ukraina

Tổng thống Mỹ Donald Trump đã thừa nhận như vậy khi trả lời phỏng vấn của hãng Fox News ngay sau cuộc gặp thượng đỉnh với người đồng cấp Nga Vladimir Putin. Sự kiện diễn ra tại Anchorage, bang Alaska (Mỹ) chiều 15/8 (sáng 16/8 giờ Việt Nam) đã kết thúc mà không có thỏa thuận nào được đưa ra, dù rằng lãnh đạo Mỹ-Nga đều đánh giá tích cực về các nội dung thảo luận. 

Có thể thấy cuộc gặp mang tính biểu tượng nhiều hơn là hiệu quả, khi chưa đạt được mục tiêu tạo bước ngoặt cho xung đột Ukraina nhưng là bước đệm cần thiết với những chỉ dấu cải thiện trong quan hệ Mỹ - Nga.

Đây là hội nghị thượng đỉnh trực tiếp giữa lãnh đạo Nga - Mỹ lần đầu tiên sau 4 năm, cũng là chuyến công du đầu tiên của Tổng thống Putin đến Mỹ kể từ năm 2015. Các cuộc thảo luận được tổ chức theo hình thức “3+3”, về phía Mỹ có thêm Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio và đặc phái viên Steve Witkoff, trong khi phía Nga có Bộ trưởng Ngoại giao Sergey Lavrov và trợ lý tổng thống Yuri Ushakov cùng tham dự.

Cuộc gặp đã được kỳ vọng sẽ mang lại một bước tiến quan trọng trong việc chấm dứt xung đột ở Ukraina khi cả hai nhà lãnh đạo đều thể hiện thiện chí trước khi bước vào đàm phán. 

Tổng thống Trump đã dành cho người đồng cấp Nga sự tiếp đón trang trọng như đích thân đón tại chân cầu thang máy bay và sử dụng xe bọc thép cá nhân “The Beast” để đưa ông Putin tới địa điểm hội đàm – những cử chỉ thân thiện khá hiếm hoi trong lễ tân ngoại giao được cho là thể hiện mong muốn có bước đột phá trong quan hệ. Thậm chí cuộc gặp còn được “đặt tên” là “Khát vọng hoà bình”.

Tuy nhiên, những gì diễn ra cho thấy sự phức tạp và khó lường trong quan hệ song phương Mỹ–Nga, khiến cho mục tiêu về Ukraina chưa ngã ngũ. Lịch trình cuộc gặp thay đổi liên tục và kết thúc sớm hơn so với dự kiến. 

Ban đầu, dự kiến hai nhà lãnh đạo Mỹ và Nga sẽ có một bữa trưa làm việc với các quan chức cấp cao hai nước, nhưng sau khoảng 3 giờ đàm phán thay vì 6 đến 7 giờ như kỳ vọng, hai tổng thống đi thẳng tới cuộc họp báo. 

Đặc biệt, cuộc họp báo này mở đầu bằng phát biểu của nhà lãnh đạo khách mời và kết thúc ngay sau khi chủ nhà phát biểu mà không có phần trả lời câu hỏi của phóng viên như thông lệ. Kết thúc cuộc họp báo ngắn ngủi chỉ kéo dài 12 phút, cả hai nhà lãnh đạo đều không nêu rõ chi tiết cụ thể về tiến triển trong các cuộc đàm phán, và không có thỏa thuận chính thức nào về Ukraina được công bố. 

Cả hai nhà lãnh đạo Mỹ và Nga sau đó đã lên máy bay rời khỏi Alaska. Một điểm đáng chú ý nữa là Tổng thống Trump đã không dừng lại để trả lời các phóng viên khi lên chuyên cơ Air Force One như ông thường làm trong các chuyến công du.

Những nội dung được công bố trong họp báo cũng cho thấy cả hai bên đều thận trọng khi chỉ nhắc lại lập trường của mình, chỉ đánh giá kết quả hội đàm bằng những từ ngữ chung chung như “hiệu quả và mang tính xây dựng”. 

Đặc biệt, phát biểu của hai nhà lãnh đạo Mỹ - Nga cho thấy quả bóng hiện lại được chuyền về phần sân của Ukraina. Tại cuộc họp báo, Tổng thống Nga Putin nói rằng một thỏa thuận đạt được với Tổng thống Trump sẽ “mở đường hướng tới hòa bình ở Ukraina”, và tái nhấn mạnh: “Như tôi đã nói, tình hình ở Ukraina liên quan đến những mối đe dọa cơ bản đối với an ninh của chúng tôi”. 

Tổng thống Nga nhắc lại để đạt được một thỏa thuận lâu dài, cần loại bỏ “tất cả các nguyên nhân gốc rễ, các lý do chính của xung đột đó” nhưng cũng bày tỏ nhất trí với Tổng thống Trump rằng “an ninh của Ukraina cũng cần được đảm bảo”. Tuy nhiên, ông nhấn mạnh mong muốn Ukraina và các nước châu Âu sẽ tiếp cận vấn đề một cách xây dựng.

Về phần mình, Tổng thống Trump cho biết Mỹ và Nga chưa đi đến kết quả cuối cùng tại hội nghị thượng đỉnh, nhưng ông và người đồng cấp Putin “đã có một số tiến triển.” Ông Trump cũng lưu ý hai bên đã có một “cuộc họp rất hiệu quả” và có “rất nhiều điểm mà chúng tôi đã đồng thuận”. 

“Chưa có thỏa thuận nào cho đến khi thực sự có thỏa thuận,” ông Trump tuyên bố, và nói thêm rằng ông sẽ trao đổi với Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO), Tổng thống Ukraina Volodymyr Zelensky và các bên mà ông cho là phù hợp để thông báo về cuộc họp tại Alaska, đồng thời khẳng định rằng “cuối cùng, quyết định là ở họ”. 

Trong cuộc trả lời phỏng vấn sau đó với hãng Fox News, ông Trump đã nhắc lại rằng mọi việc hiện giờ thực sự phụ thuộc vào Tổng thống Zelensky và các nước châu Âu cần tham gia nhiều hơn một chút. Nhà lãnh đạo Mỹ cũng nêu rõ Tổng  thống Zelensky cần tận dụng kết quả cuộc gặp thượng đỉnh tại Alaska giữa ông và Tổng thống Putin để đạt được một thỏa thuận chấm dứt cuộc xung đột đã kéo dài hơn 3 năm.

Chưa đạt được một thỏa thuận chính thức ngay lập tức về vấn đề Ukraina, nhưng có thể thấy nhưng điều đó không có nghĩa thượng đỉnh Alaska quay lại điểm xuất phát, thay vào đó, đây là bước đệm quan trọng cho các bước đi tiếp theo khi quan hệ Mỹ - Nga đã có chuyển biến. 

Đưa ra một trong những bình luận sớm nhất từ Nga về cuộc gặp, nhà chính trị học Pavel Danilin cho rằng, cuộc gặp Alaska khá hiệu quả, chỉ là hiệu quả nằm ở lát cắt khác với kỳ vọng của đa số giới quan sát. 

Theo ông, xét việc Tổng thống Trump không từ chối lời mời của Tổng thống Putin về việc đến Moskva dự hội nghị tiếp theo đã là một kết quả, trong bối cảnh “khối lượng các vấn đề tích tụ trong quan hệ Nga-Mỹ là rất lớn”.

Sau cuộc gặp, Tổng thống Putin ghi nhận những động thái tích cực trong thương mại (tăng 20% kể từ khi chính quyền mới của Mỹ nhậm chức) và bày tỏ sự tin tưởng vào tiềm năng to lớn của quan hệ đối tác song phương trong các lĩnh vực thương mại, năng lượng, công nghệ số, không gian và Bắc Cực, đồng thời kêu gọi "sang trang mới" và quay trở lại hợp tác. 

Về phần mình, Tổng thống Trump thậm chí đánh giá hiệu quả đàm phán là 10/10, đồng thời tuyên bố, hiện tại không cần phải xem xét vấn đề áp các biện pháp trừng phạt mới với Nga. 

Với những diễn biến đó, Chủ tịch Ủy ban Đối ngoại Duma Quốc gia (Hạ viện) Nga, Chủ tịch đảng Dân chủ Tự do (LDPR) Leonid Slutsky đã hoàn toàn có lý khi nhận định, hội nghị thượng đỉnh Nga-Mỹ không phải là một bước đột phá hoàn toàn, nhưng là một bước ngoặt quan trọng trong cả vấn đề khôi phục tương tác giữa hai cường quốc hạt nhân hàng đầu và vấn đề chấm dứt xung đột ở Ukraina. 

Anchorage đi vào lịch sử như một bước chuyển tiếp sang một giai đoạn mới trong quan hệ Nga-Mỹ.

Vì vậy, có thể tại Alaska không có tuyên bố Alaska, song những ai muốn lắng nghe đều tìm được lời giải đáp cho câu hỏi của mình. Giới phân tích vẫn kỳ vọng với ý nghĩa biểu tượng và chiến lược, với những chuyển biến trong quan hệ Mỹ - Nga, sự kiện này cũng có thể đóng vai trò đặt nền tảng cho những bước đi cụ thể, hướng tới khả năng hình thành một giải pháp bền vững cho vấn đề Ukraina. 

Như đánh giá của người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov, cuộc hội đàm giữa Tổng thống Nga Vladimir Putin và Tổng thống Mỹ Donald Trump "thực sự tích cực" và là điều kiện để hai nước tự tin cùng nhau tiếp tục tìm kiếm các phương án giải quyết cho chặng đường tiếp theo. 

Tiếp theo tới đây là các bên có thời gian để lựa chọn bước cùng hay bị bỏ lại. Có thể không có giải pháp ngay lập tức, tuy nhiên, hai bên đã có thể vạch ra những phương án khả thi để thoát khỏi cuộc khủng hoảng.