Tân Bộ trưởng Quốc phòng Trung Quốc mang tới Shangri-La 2023 thông điệp gì?

Vậy liệu thông điệp mà Bộ trưởng Quốc phòng Trung Quốc Lý Thượng Phúc (Li Shangfu) sẽ đưa ra tại Đối thoại Shangri-La năm nay là gì?

Khẳng định lập trường của Trung Quốc và phản bác lại các chỉ trích, cáo buộc của phương Tây

Tại Đối thoại Shangri-La năm trước, cựu Bộ trưởng Quốc phòng Trung Quốc Ngụy Phượng Hòa đã có phát biểu khẳng định Bắc Kinh ủng hộ hòa bình, từ vấn đề chiến tranh Ukraine đến lo ngại về một cuộc chạy đua vũ trang. 

Đáp lại, 11 câu hỏi đã được đưa ra để phản bác phát biểu của ông Ngụy về vấn đề Ukraine, sự minh bạch của quân đội và sự hiện diện của Bắc Kinh ở Biển Hoa Nam (Biển Đông).

Trong nhiều năm, Trung Quốc đã phản bác những lời chỉ trích tại diễn đàn này từ các nước láng giềng và chính phủ phương Tây, những người không tin vào ý đồ của Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA), mà Bắc Kinh nói là hòa bình. 

Những nghi ngờ càng tăng lên khi các cơ sở quân sự xuất hiện trên các đảo nhân tạo ở Biển Đông và các cuộc chạm trán gần không an toàn với máy bay và tàu thuyền của PLA được quân đội các nước khác báo cáo.

Tại Đối thoại Shangri-La lần này, diễn ra từ ngày 2-4/6, các quan chức PLA do tân Bộ trưởng Quốc phòng Lý Thượng Phúc dẫn đầu sẽ có một cơ hội khác để truyền đạt thông điệp của họ, vào thời điểm mà quan hệ giữa Mỹ và Trung Quốc ngày càng căng thẳng.

Các kênh liên lạc giữa Washington và Bắc Kinh đã bị gián đoạn vào năm ngoái sau chuyến thăm của Chủ tịch Hạ viện Mỹ lúc đó là bà Nancy Pelosi tới Đài Loan hồi tháng 8/2022, bất chấp sự phản đối mạnh mẽ của Bắc Kinh, và vẫn chưa được khôi phục hoàn toàn.

Kể từ đó, một số quốc gia Đông Nam Á và các đồng minh của Mỹ đã tham gia tích cực với Mỹ trong một loạt các cuộc tập trận quân sự chung trong khu vực, điều mà Bắc Kinh coi là "chính sách kiềm chế tăng cường của Washington đối với Trung Quốc". 

Cụ thể, Indonesia và Mỹ đã nâng cấp hiệu quả cuộc tập trận thường niên "Lá chắn Garuda" vào năm ngoái, thu hút sự tham gia của 12 quốc gia châu Á-Thái Bình Dương khác, trong đó gồm có Australia, Nhật Bản và Singapore. 

Vào tháng 4, Philippines đã đồng ý cho phép Mỹ tiếp cận thêm 4 căn cứ, 3 căn cứ gần Đài Loan và một căn cứ khác gần Biển Đông. Nhật Bản và Hàn Quốc cũng đã và đang củng cố mối quan hệ chặt chẽ hơn, điều mà Washington cho rằng sẽ củng cố mối quan hệ ngoại giao và quốc phòng của họ.

Các nhà phân tích kỳ vọng Tướng Lý Thượng Phúc sẽ đưa ra một thông điệp cứng rắn tại diễn đàn và khẳng định lập trường vững chắc của Bắc Kinh chống lại "quyền bá chủ của Mỹ", nhưng sự tham dự của cá nhân ông Lý cũng sẽ mang đến cơ hội hiếm có để giới lãnh đạo Trung Quốc giao thiệp trực tiếp với đại diện các quốc gia khác trong khu vực. 

Theo đó, diễn đàn sẽ là cơ hội để ông Lý Thượng Phúc trao đổi với những người đồng cấp từ các nước láng giềng của Trung Quốc – bao gồm Nhật Bản, Hàn Quốc và Singapore – cũng như các quốc gia phương Tây như Canada.

Collin Koh, nhà nghiên cứu tại Trường Nghiên cứu Quốc tế S. Rajaratnam ở Singapore, cho biết: "Bạn đang tham dự một sự kiện do phương Tây thống trị về an ninh khu vực và bạn phải xuất hiện hoặc tỏ ra mạnh mẽ".

Đề cập quan điểm trong vấn đề Đài Loan

Một "lằn ranh đỏ" trong chính sách ngoại giao của Trung Quốc là Đài Loan – mà Bắc Kinh coi là một tỉnh ly khai phải được thống nhất với Đại lục, bằng vũ lực nếu cần thiết – và nó một lần nữa được cho là sẽ xuất hiện tại Đối thoại Shangri-La.

Tại diễn đàn năm ngoái, Tướng Ngụy Phượng Hòa trong một bài phát biểu đã nói rằng lựa chọn duy nhất của Bắc Kinh khi đối mặt với các động thái đòi độc lập của Đài Loan là "chiến đấu bằng mọi giá và đến cùng". Ông Ngụy Phượng Hòa cũng cảnh báo rằng "cách duy nhất để cải thiện quan hệ Mỹ-Trung là Washington ngừng kiềm chế Trung Quốc".

Một quan chức quốc phòng cấp cao của Mỹ báo cáo rằng vấn đề Đài Loan từng là chủ đề chính trong cuộc gặp song phương tại diễn đàn năm ngoái giữa Ngụy Phượng Hòa và Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Lloyd Austin, trong cuộc nói chuyện trực tiếp đầu tiên của họ.

Hầu hết các quốc gia, kể cả Mỹ, không công nhận hòn đảo tự trị này là một quốc gia độc lập. Tuy nhiên, Washington phản đối việc đơn phương thay đổi hiện trạng. Austin đã cảnh báo trong bài phát biểu của mình tại cuộc đối thoại năm ngoái – một ngày trước phát biểu của Ngụy Phượng Hòa – rằng Trung Quốc đã khiêu khích và gây bất ổn hơn, với các chuyến bay của PLA gần như hàng ngày gần Đài Loan.

Thúc đẩy hợp tác chống xung đột khối

Phía Singapore khẳng định các cuộc đàm phán Mỹ-Trung tại diễn đàn an ninh lần này mang lại cho khu vực "một số trấn an". Tuy nhiên, đằng sau những bài phát biểu mạnh mẽ trước công chúng là các cuộc họp song phương và đa phương không chính thức bên lề diễn đàn, nơi có thể áp dụng một giọng điệu hòa giải hơn.

Còn chuyên gia Koh nhận định: "Trong các cuộc thảo luận song phương bên lề diễn đàn, Trung Quốc có thể không nhất thiết phải tỏ ra hung hăng. Họ có thể tham gia vào một phần thảo luận 'tích cực hơn hoặc ở cấp độ ít hung hăng hơn"'.

Hiện PLA cũng đã liên hệ với các đối tác của mình ở Đông Nam Á kể từ khi lệnh phong tỏa do đại dịch COVID-19 của Trung Quốc kết thúc, để củng cố các mối quan hệ nhằm chống lại chiến lược Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương của Washington. Ngoài ra, các cuộc đàm phán với các quốc gia ASEAN về một bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC) đã được khởi động lại vào tháng 3, sau khi bị đình trệ vì đại dịch.

Cho đến nay, PLA cũng đã tổ chức các cuộc tập trận quân sự chung với Singapore, cũng như Lào và Campuchia, những quốc gia "thân thiện" với Bắc Kinh. Hải quân Trung Quốc ngày 1/6 cho biết họ sẽ cử các tàu khu trục tới tham dự cuộc tập trận hải quân đa phương Komodo vào tháng 6 tới tại Indonesia.

Vấn đề Biển Đông

Trung Quốc không kỳ vọng vào sự ủng hộ của Lào và Campuchia – lâu nay được coi là những người bạn thân thiết nhất của họ trong Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) – trong các tranh chấp lãnh thổ trên Biển Đông.

Drew Thompson, nghiên cứu viên cấp cao của Trường Chính sách công Lý Quang Diệu ở Singapore, cho biết không nước nào đóng vai trò trung tâm trong Đối thoại Shangri-La cũng như trong các cuộc đàm phán về quy tắc ứng xử. 

Thompson nói: "Trung Quốc không tiếp cận các mối quan hệ với Đông Nam Á… với mục tiêu hướng tới thỏa hiệp. Bên cạnh đó, Trung Quốc không nhất thiết phải tìm cách 'lấy lòng' tại Đối thoại Shangri-La. Họ đang tìm cách vạch ra giới hạn đáy và chỉ ra những rủi ro mà các quốc gia khác phải đối mặt nếu họ không đáp ứng được Trung Quốc và các mục tiêu của Bắc Kinh".

Bắc Kinh còn coi trọng Đối thoại Shangri-La?

Liệu Lý Thượng Phúc và Austin có gặp nhau tại diễn đàn năm nay hay không là một trong những câu hỏi lớn xoay quanh sự kiện này, khi cả hai đều tham dự đối thoại. Mỹ hôm 30/5 cho biết Trung Quốc đã từ chối một cuộc gặp. Một ngày sau, Bắc Kinh nói Washington nên "sửa chữa hành vi sai trái của mình ngay lập tức" và tạo điều kiện cho đối thoại.

Theo Ma Bo, thành viên cấp cao đến từ ISEAS-Viện Yusof Ishak ở Singapore đồng thời là phó giáo sư tại trường Đại học Nam Kinh, Đối thoại Shangri-La đang ngày càng trở nên ít quan trọng hơn đối với Trung Quốc. 

Ông Ma Bo nói: "Trung Quốc hiện có nhiều nền tảng trong nước và quốc tế khác nhau để thúc đẩy các chính sách an ninh của họ, chẳng hạn như Diễn đàn Hương Sơn ở Bắc Kinh và Diễn đàn Bác Ngao ở đảo Hải Nam, và sẽ còn nhiều nền tảng khác nữa".

Trung Quốc đã thiết lập Diễn đàn Hương Sơn Bắc Kinh vào năm 2006 để đối trọng Shangri-La, song nó hiện vẫn chưa đạt được sức hút và ảnh hưởng như đối thoại tại Singapore. Chương trình nghị sự của Hương Sơn, do các nhà tổ chức liên kết với Học viện Khoa học Quân sự PLA đề ra, có xu hướng né tránh các vấn đề gây tranh cãi.

Bắc Kinh cũng đã thể hiện sự ủng hộ của mình đối với một số diễn đàn an ninh khác khi công bố Sáng kiến An ninh Toàn cầu hồi tháng 2/2023. Theo sáng kiến này - được Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình công bố vào năm ngoái - Trung Quốc có kế hoạch hồi sinh các sự kiện đa phương như Diễn đàn An ninh Trung Đông và Diễn đàn An ninh và Hòa bình Trung Quốc-châu Phi. 

Trung Quốc đã kêu gọi các nước khác ủng hộ sáng kiến này, mà theo họ là phản ánh các nguyên tắc ngoại giao của Trung Quốc, trong bối cảnh thỏa thuận Iran-Saudi Arabia được ca ngợi là một trong những thành công của sáng kiến này.

(Nguồn: TTXVN/SCMP/CNA)