Liệu thế giới có thể thoát khỏi cuộc khủng hoảng lương thực?

Không thể đánh giá thấp quy mô của cuộc khủng hoảng lương thực toàn cầu sau cuộc xung đột giữa Nga-Ukraina.

Liên Hợp Quốc cho biết cuộc xung đột có thể gây ra một "cơn bão đói" - đặc biệt là ở các nước đang phát triển do 30% lượng ngũ cốc xuất khẩu của thế giới có nguồn gốc từ các nước tham chiến.

Nói một cách phức tạp, chủ nghĩa bảo hộ gia tăng đang bóp méo giá cả nghiêm trọng. Từ Ấn Độ đến Malaysia và Indonesia, các chính phủ gần đây đã kiểm soát việc xuất khẩu các mặt hàng chủ lực như đường, dầu ăn và thịt gia cầm.

Cuộc khủng hoảng nghiêm trọng đến nỗi David Beasley, giám đốc điều hành của Chương trình Lương thực Thế giới của Liên hợp quốc đã nói rằng nó đang biến thành một "cơn bão hoàn hảo trong một cơn bão hoàn hảo".

"Theo nghĩa đen, nó có thể dẫn đến địa ngục trần gian vì những gì chúng ta sẽ phải đối mặt trong 10 đến 12 tháng tới là các vấn đề chế biến thực phẩm khổng lồ và sau đó có thể là vào năm 2023, một vấn đề về nguồn lương thực", Beasley cho biết trong một podcast của Financial Times.

Quy mô thực sự của vấn đề là gì, các điểm tắc nghẽn chính là gì và chúng ta sẽ ở lại trong tầm mắt của cơn bão này trong bao lâu?.

Khủng hoảng tồi tệ như thế nào?

Liên Hợp Quốc cho biết khoảng 44 triệu người ở 38 quốc gia đang ở mức đói khẩn cấp. Trung tâm của vấn đề là cuộc chiến ở Ukraina.

Ngoài việc cung cấp gần một phần ba lượng lúa mì trên thế giới, các quốc gia tham chiến còn chịu trách nhiệm về khoảng 20% nguồn cung ngô của thế giới và khoảng 76% lượng dầu hướng dương của nước này.

Ngoài ra, Nga xuất khẩu khoảng 20% lượng phân đạm trên thế giới. Và, cùng với nước láng giềng, Belarus, chiếm 40% lượng kali xuất khẩu của thế giới. Nguồn cung đã bị ảnh hưởng bởi các lệnh trừng phạt của phương Tây đối với Minsk và Moscow, cũng như những hạn chế gần đây của họ đối với xuất khẩu phân bón.

Paul Teng, một chuyên gia về an ninh lương thực từ Trung tâm Nghiên cứu An ninh Phi truyền thống tại Đại học Công nghệ Nanyang ở Singapore, cho biết giá phân bón tăng cao khiến một số nông dân ở Thái Lan trồng ít lúa hơn. Điều này có thể ảnh hưởng đến các mùa thu hoạch sắp tới và tình trạng của kho dự trữ quốc gia. "Thái Lan xuất khẩu 9% lượng dự trữ thặng dư của mình. Nhưng nếu sản lượng giảm, họ sẽ xuất khẩu ít hơn", ông Teng nói.

Trong bình luận của mình với Financial Times, Beasley cho biết thêm 50 triệu người có thể phải đối phó với nạn đói do khủng hoảng, trên 276 triệu người hiện đang ở trong tình trạng đó sau đại dịch COVID-19.

Việc Nga phong tỏa các cảng của Ukraina có đang làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng?

Ông Teng cho biết việc Moscow phong tỏa các cảng của Ukraina đang khiến sự gián đoạn chuỗi cung ứng "thậm chí còn mong manh hơn". Kể từ khi bắt đầu cuộc xung đột vào ngày 24/2, các lực lượng Nga đã chiếm được một số cảng biển lớn nhất của Ukraina. Hải quân của nước này kiểm soát các tuyến đường vận tải chính ở Biển Đen, nơi hoạt động khai thác rộng rãi khiến việc vận chuyển thương mại trở nên nguy hiểm.

Liên minh châu Phi đã cảnh báo về một "kịch bản thảm khốc" đối với khu vực nếu cuộc bao vây tiếp tục. Các quốc gia châu Phi nhập khẩu 44% lúa mì của họ từ Ukraina và Nga.

Hôm 3/6, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã tiếp Tổng thống Senegal Macky Sall, người đang giữ chức Chủ tịch luân phiên Liên minh châu Phi (AU), tại dinh thự của ông ở thành phố Sochi bên bờ Biển Đen. Hai nhà lãnh đạo đã thảo luận về tình trạng thiếu lương thực toàn cầu và việc nguồn cung cấp ngũ cốc bị kẹt ở các cảng của Ukraina.

Sau cuộc hội đàm kéo dài 3 giờ đồng hồ, ông Sall nói: "Tôi nhận thấy Tổng thống Vladimir Putin đã nhận thức được cuộc khủng hoảng và các lệnh trừng phạt tạo ra nhiều vấn đề nghiêm trọng cho các nền kinh tế yếu kém, chẳng hạn như các nền kinh tế châu Phi". Nhà lãnh đạo Senegal cho biết ông "rất yên tâm và rất vui về các cuộc trao đổi" với Tổng thống Nga. 

Theo ông Sall, Tổng thống Putin khẳng định "có một số cách để tạo điều kiện thuận lợi cho xuất khẩu hoặc thông qua cảng Odessa ở Biển Đen, điều rất khó khăn vì Ukraina phải rà phá thủy lôi" hoặc qua cảng Mariupol do Nga kiểm soát trên Biển Azov. Ngoài cam kết tạo điều kiện cho Ukraina xuất khẩu ngũ cốc, ông Putin đồng thời hứa với Tổng thống Senegal rằng Nga sẵn sàng đảm bảo xuất khẩu lúa mì và phân bón cho châu Phi.

Các tổ chức như Ngân hàng Thế giới đang làm gì để giúp đỡ?

Ngân hàng Thế giới ngày 18/5 cho biết họ sẽ cung cấp 30 tỷ USD để giúp ngăn chặn cuộc khủng hoảng lương thực. Số tiền này bao gồm khoảng 12 tỷ USD cho các sáng kiến mới và 18 tỷ USD cho các dự án hiện có.

Cùng với Ngân hàng Thế giới, Ngân hàng Phát triển Châu Á, Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp (FAO) và Chương trình Lương thực Thế giới là một trong những tổ chức quốc tế tham gia với nhiều sáng kiến khác nhau để giúp đỡ các nước gặp rủi ro.

Kho bạc Mỹ đã cam kết hơn 2,6 tỷ USD cho các chương trình hỗ trợ lương thực toàn cầu khẩn cấp kể từ tháng Hai.

Ông Teng cho biết con số 30 tỷ USD từ Ngân hàng Thế giới là một con số quá thấp so với các nguồn lực cần thiết. Ông tham khảo ước tính của FAO rằng cần 265 tỷ USD hàng năm để không còn nạn đói.

"Đó là một sự sụt giảm trong nhóm nhưng bất kỳ tỷ lệ nào cũng sẽ giúp ích, đặc biệt nếu sự giúp đỡ tập trung. Việc thực hiện cần tập trung và không chung chung. Nếu không, tác động của viện trợ sẽ bị loãng đi", ông nói.

Yeah Kim Leng, một giáo sư kinh tế tại Đại học Sunway của Malaysia cũng đồng quan điểm. "Số tiền là rất nhỏ do các mục đích khác nhau và nhiều quốc gia mà Ngân hàng Thế giới tìm cách tài trợ".

Ông Yeah cho biết quỹ này đại diện cho khoảng 0,1% sản lượng hàng năm của các nền kinh tế châu Á mới nổi và đang phát triển.

Tuy nhiên, đối với từng quốc gia và nông dân, số tiền này vẫn hữu ích để thúc đẩy sản xuất và năng suất cây trồng nhằm giảm bớt tình trạng thiếu lương thực cấp địa phương và cấp quốc gia "nhưng không gây gián đoạn quy mô lớn đối với sản xuất lương thực trong khu vực," ông Yeah nói.

Có những lo ngại rằng vốn sẽ không được giải ngân đủ nhanh để các quốc gia giải quyết nhu cầu ngắn hạn của họ.

Rajendra Aryal, đại diện của FAO tại Indonesia, cho biết các chính phủ có thể sẽ cần tiền mặt khẩn cấp để mua đầu vào và phân bón nhằm kích thích và đa dạng hóa sản xuất nông nghiệp.

Cuộc khủng hoảng sẽ kéo dài bao lâu?

Trong một báo cáo được công bố hôm thứ Tư, nhà phân tích tín dụng Samuel Tillaray của S&P Global Ratings cho biết giá lương thực tăng và nguồn cung giảm có khả năng kéo dài đến năm 2024.

"Phân tích cho thấy các quốc gia có thu nhập thấp đến trung bình ở Trung Á, Trung Đông, Châu Phi và Caucasus có thể bị ảnh hưởng nặng nề nhất bởi tác động đầu tiên", Tillaray nói.

Trong podcast của Financial Times , Beasley, người đứng đầu Chương trình Lương thực Thế giới, cho biết việc mở cửa trở lại cảng Odesa của Ukraina cùng với việc tăng cường cung cấp phân bón và tránh các lệnh cấm xuất khẩu có thể giúp ngăn chặn nạn đói ngay lập tức.

Với một số gói viện trợ trị giá 27.000 tỷ USD được chi trong đại dịch, "thế giới không có bất kỳ khoản tiền dự trữ nào... để giải quyết các vấn đề của chúng tôi, vì vậy chúng tôi phải khắc phục điều này," ông nói. "Và chúng tôi không thể bỏ qua vấn đề. Đó là lý do tại sao các cổng đang quan trọng ngay bây giờ. Thế giới rất mong manh. Mọi người đang gặp khó khăn ở những quốc gia nghèo này không giống như bất kỳ khoảng thời gian nào mà chúng tôi từng thấy trước đây".

(Nguồn: SCMP)