Chuyến thăm Đài Loan của bà Pelosi có thể kích hoạt cuộc chiến Mỹ - Trung Quốc?

Tuyên bố của Bộ Ngoại giao Singapore cho biết bà Pelosi đã gặp Thủ tướng Singapore Lý Hiển Long, Tổng thống Halimah Yacob và các thành viên trong Nội các. Tại cuộc hội đàm, ông Lý Hiển Long đã hoan nghênh cam kết của Mỹ can dự mạnh mẽ với khu vực. Hai bên đã thảo luận các biện pháp tăng cường sự tham gia kinh tế của Mỹ thông qua các sáng kiến như Khuôn khổ Kinh tế Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương. 

Hai nhà lãnh đạo cũng thảo luận về cuộc chiến ở Ukraina, căng thẳng xung quanh Đài Loan và Trung Quốc Đại lục, biến đổi khí hậu. Ông Lý Hiển Long "nhấn mạnh tầm quan trọng của mối quan hệ ổn định giữa Mỹ và Trung Quốc đối với hòa bình và an ninh khu vực", ám chỉ rõ ràng rằng bà Pelosi có thể ghé thăm Đài Loan.

Cuối tuần trước, bà Pelosi cho biết sẽ thăm Singapore, Malaysia, Hàn Quốc và Nhật Bản để thảo luận về thương mại, đại dịch COVID-19, biến đổi khí hậu, an ninh và "quản trị dân chủ". Bà không xác nhận các thông tin nói rằng bà có thể thăm Đài Loan. 

Trong cuộc điện đàm hồi tuần trước với Tổng thống Mỹ Joe Biden, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã cảnh báo (Mỹ) không nên can thiệp vào các quan hệ của Bắc Kinh với hòn đảo này. Hôm 1/8, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Triệu Lập Kiên đã nhắc lại những cảnh báo trước đó, tuyên bố "sẽ có những hậu quả nghiêm trọng nếu bà Pelosi nhất quyết thực hiện chuyến thăm", song không cho biết chi tiết cụ thể. 

Quan chức ngoại giao này nói: "Chúng tôi đã chuẩn bị đầy đủ cho bất kỳ tình huống nào xảy ra. Quân Giải phóng Nhân dân (PLA, tức quân đội Trung Quốc) sẽ không ngồi yên. Trung Quốc sẽ thực hiện các biện pháp mạnh mẽ và kiên quyết để bảo vệ chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của mình".

Trung Quốc liên tục gia tăng sức ép ngoại giao và quân sự đối với Đài Loan. Những tuyên bố đe dọa trả đũa đối với chuyến thăm của bà Pelosi đã làm dấy lên lo ngại về một cuộc khủng hoảng mới ở Eo biển Đài Loan, gây chia rẽ hai bên, có thể ảnh hưởng đến thị trường toàn cầu và chuỗi cung ứng.

Theo lịch trình, Chủ tịch Hạ viện Mỹ sẽ đến Malaysia vào ngày 2/8. Một quan chức Quốc hội yêu cầu giấu tên cho biết bà Pelosi sẽ hội đàm với Chủ tịch Hạ viện Malaysia Azhar Azizan Harun. Theo thông tin từ Văn phòng Chủ tịch Quốc hội Hàn Quốc Kim Jin-pyo, ngày 4/8, Pelosi sẽ gặp người đồng cấp Hàn Quốc tại Seoul để thảo luận vấn đề an ninh ở khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, hợp tác kinh tế và khủng hoảng khí hậu. 

Tuy nhiên, văn phòng từ chối cung cấp thêm thông tin chi tiết về lịch trình của Chủ tịch Hạ viện Mỹ, bao gồm cả thời điểm bà đến Hàn Quốc và thời gian bà ở đây. Lịch trình của bà Pelosi trong ngày 3/8 vẫn chưa rõ ràng và không có chi tiết về thời điểm bà thăm Nhật Bản.

Bắc Kinh coi sự tiếp xúc chính thức của Mỹ với Đài Loan là hành động khuyến khích nền độc lập trên thực tế của hòn đảo này suốt nhiều thập kỷ qua trở thành vĩnh viễn, một bước đi mà các nhà lãnh đạo Mỹ nói rằng họ không ủng hộ. 

Bà Pelosi, người đứng đầu 1 trong 3 nhánh độc lập của chính phủ Mỹ, sẽ là quan chức cấp cao nhất được bầu của Mỹ đến thăm Đài Loan kể từ chuyến thăm của người tiền nhiệm Newt Gingrich năm 1997. Chính quyền Tổng thống Joe Biden đã cố gắng trấn an Bắc Kinh rằng không có lý do gì để "tấn công" và rằng nếu chuyến thăm đó diễn ra, sẽ vẫn không có sự thay đổi nào trong chính sách của Mỹ.

Đài Loan và Trung Quốc bị chia cắt vào năm 1949 sau khi phe Cộng sản giành chiến thắng trong cuộc nội chiến ở Đại lục. Cả hai bên đều tuyên bố họ đại diện cho Trung Quốc nhưng không thống nhất về việc chính phủ nào nắm quyền lãnh đạo. Hai bên không có quan hệ chính thức nhưng duy trì quan hệ thương mại và đầu tư trị giá hàng tỷ USD. 

Mỹ đã chuyển công nhận ngoại giao từ Đài Bắc sang Bắc Kinh vào năm 1979, nhưng vẫn duy trì quan hệ không chính thức với hòn đảo này. Washington có nghĩa vụ thực hiện Đạo luật Quan hệ Đài Loan và 6 đảm bảo về an ninh, qua đó thực thi cam kết của Washington đối với an ninh của Đài Bắc. 

Chính sách "Một Trung Quốc" của Washington nêu rõ họ không quan tâm đến tình trạng của hai bên nhưng muốn tranh chấp được giải quyết một cách hòa bình. Bắc Kinh thúc đẩy "nguyên tắc Một Trung Quốc" thay thế, theo đó Đại lục và đảo Đài Loan là một quốc gia và dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Trung Quốc.

Phát ngôn viên an ninh quốc gia của Nhà Trắng John Kirby nói với CNN rằng Mỹ "không nên bị đe dọa" bởi những luận điệu của Trung Quốc hoặc những lời đe dọa trả đũa nếu bà Pelosi thăm Đài Loan. 

Ông tuyên bố: "Chúng tôi muốn đảm bảo rằng khi bà Pelosi công du nước ngoài, bà ấy chắc chắn được bảo vệ an ninh tối đa. Không có lý do gì biện minh cho lời cảnh báo của Trung Quốc. Cũng không có lý do gì để Bắc Kinh thực hiện bất kỳ hành động nào. Việc các nhà lãnh đạo Quốc hội Mỹ thăm Đài Loan hoàn toàn phù hợp với chính sách nhất quán của Mỹ, ủng hộ Đài Loan theo Đạo luật Quan hệ Đài Loan".

Chuyến thăm Đài Loan sẽ là nền tảng sự nghiệp cho bà Pelosi, người ngày càng sử dụng chức vụ của bà trong Quốc hội với tư cách là sứ giả của Mỹ trên trường quốc tế. Bà từ lâu đã thách thức Trung Quốc về nhân quyền và muốn thăm Đài Loan vào đầu năm nay. 

Mặc dù chưa có thông báo chính thức, truyền thông địa phương ở Đài Loan đưa tin bà Pelosi sẽ đến hòn đảo tự trị này vào tối 2/8, trở thành quan chức cấp cao nhất được bầu của Mỹ thăm Đài Loan trong hơn 25 năm qua. 

Các tờ "United Daily News", "Liberty Times" và "China Times" - ba tờ báo lớn nhất của Đài Loan - dẫn các nguồn tin giấu tên cho biết bà Pelosi sẽ đến Đài Bắc sau khi thăm Malaysia và sẽ lưu lại vùng lãnh thổ này qua đêm. Chuyến thăm chắc chắn sẽ gây ra sự giận dữ ở Bắc Kinh, vốn coi Đài Loan là lãnh thổ của mình và đã nhiều lần cảnh báo về "hậu quả nghiêm trọng" nếu chuyến đi vẫn tiếp tục được thực hiện. 

Hôm 1/8, lãnh đạo Đài Loan Su Tseng-chang đã không trực tiếp trả lời khi được hỏi liệu bà Pelosi có đến vùng lãnh thổ này vào ngày 4/8 như truyền thông địa phương đưa tin hay không. Tuyên bố với báo giới ở Đài Bắc, ông nói: "Chúng tôi luôn nồng nhiệt chào đón các vị khách nước ngoài đến thăm đất nước chúng tôi".

Chuyến công du châu Á của bà Pelosi diễn ra vào thời điểm nhạy cảm về mặt chính trị đối với các nhà lãnh đạo của Trung Quốc và Mỹ. Ông Tập Cận Bình được dự đoán sẽ tiếp tục được bầu làm nhà lãnh đạo đất nước thêm một nhiệm kỳ thứ ba tại Đại hội Đảng Cộng sản Trung Quốc diễn ra vào cuối năm nay. Đây là điều chưa từng có tiền lệ. 

Tại Mỹ, Đảng Dân chủ của ông Biden phải đối mặt với một cuộc chiến khó khăn để giành quyền kiểm soát Hạ viện trong cuộc bầu cử giữa kỳ vào tháng 11 tới. Tuần trước, Biden đã nói với các phóng viên rằng quân đội Mỹ cho rằng chuyến thăm của bà Pelosi tới Đài Loan "không phải là một ý tưởng hay vào thời điểm hiện tại". 

Hôm 31/7, phát ngôn viên Không quân Trung Quốc Shen Jinke được truyền thông nhà nước dẫn lời nói rằng Bắc Kinh sẽ "kiên quyết bảo vệ chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ quốc gia". Ông nhấn mạnh lực lượng không quân Trung Quốc có nhiều loại máy bay chiến đấu có khả năng bay vòng quanh Đài Loan. Trung quốc chưa bao giờ từ bỏ ý định sử dụng vũ lực để đưa hòn đảo này vào tầm kiểm soát.

Mỹ đang bận rộn với Ukraina

Evan Medeiros, chuyên gia về Trung Quốc tại Đại học Georgetown và là cựu cố vấn về châu Á của Tổng thống Barack Obama cho biết: "Đây là một tình huống đặc biệt nguy hiểm, có lẽ còn hơn cả Ukraina. "Các rủi ro leo thang là ngay lập tức và đáng kể".

Tại Nhà Trắng, ông Kirby không nói liệu các cơ quan tình báo Mỹ có phát hiện ra dấu hiệu cụ thể nào về hành động của Trung Quốc hay không, nhưng ông đặc biệt bất thường trong việc vạch ra các phản ứng có thể xảy ra mà Hoa Kỳ dự đoán.

Các quan chức Nhà Trắng đã bày tỏ riêng tư lo ngại rằng chuyến thăm của bà Pelosi sẽ tạo ra một chu kỳ leo thang nguy hiểm ở châu Á cùng lúc Washington đã sẵn sàng hỗ trợ Ukraina chống lại cuộc chiến của Nga. Phần lớn tổ hợp công nghiệp quân sự của Mỹ đang bận rộn trang bị vũ khí cho Ukraina, điều này có thể cản trở nỗ lực tăng cường các chuyến hàng vũ khí tới Đài Loan.

Ông Kirby cho biết các quan chức Mỹ không nhất thiết phải đoán trước một cuộc tấn công của Trung Quốc để đáp trả nhưng cảnh báo rằng các cuộc biểu dương vũ lực của quân đội có thể gây ra xung đột do nhầm lẫn. Ông Kirby nói: "Nó làm tăng nguy cơ tính toán sai lầm, có thể dẫn đến hậu quả không lường trước được.

Ông dường như đặc biệt có ý định chuyển thông điệp tới Bắc Kinh rằng nước này không nên xem bất kỳ chuyến thăm nào của bà Pelosi là một hành động khiêu khích mới của Hoa Kỳ vì bà sẽ không phải là người phát biểu đầu tiên đến đó; Diễn giả Newt Gingrich đã dừng chân tại Đài Loan vào năm 1997. Ông Kirby cũng nhiều lần nhấn mạnh rằng Hoa Kỳ vẫn tuân theo chính sách một Trung Quốc không công nhận độc lập cho Đài Loan.

"Chúng tôi đã trình bày rất rõ ràng nếu bà ấy đến Đài Loan, đây không phải là chưa có tiền lệ", ông nói. "Nó không mới. Nó không thay đổi bất cứ điều gì".

Trong khi các quan chức Nhà Trắng không có hy vọng ngăn cản Bắc Kinh, họ đã chọn phác thảo các phản ứng có thể có của Trung Quốc để thiết lập cơ sở địa chính trị trong trường hợp có một hành động khiêu khích, do đó nó sẽ không gây bất ngờ.

Nhưng ngay cả khi họ vượt qua xung đột ngay lập tức mà không leo thang, các quan chức lo ngại rằng tranh chấp sẽ thúc đẩy một tư thế ngày càng quyết đoán của Trung Quốc, vốn đã đi theo hướng đó trong những tháng gần đây. Các nhà phân tích cho rằng ông Tập không thể tỏ ra yếu ớt khi bước vào một đại hội đảng quan trọng vào mùa thu khi ông sẽ tìm kiếm nhiệm kỳ thứ ba.

Cũng như chính trị trong nước của ông Tập là một yếu tố, ông Biden và bà Pelosi cũng vậy. Ngay cả khi người nói muốn hủy bỏ chuyến dừng chân của bà ấy ở Đài Loan, nó sẽ là vấn đề ở quê nhà vì nó sẽ được xem như một hành động xoa dịu với một thế lực theo chủ nghĩa xét lại. Các đảng viên Cộng hòa đã đặc biệt lên tiếng khuyến khích bà tiếp tục chuyến đi bất kể chính quyền Biden e ngại.

Thượng nghị sĩ Marco Rubio, đảng viên Cộng hòa của Florida, nói rằng Trung Quốc không nên thúc ép Hoa Kỳ trong chuyến đi của bà. "Các nhà lãnh đạo của Đảng Cộng sản Trung Quốc hãy ghi nhớ những lời khuyên cổ xưa nhưng khôn ngoan", ông viết trên Twitter, trích dẫn một câu cách ngôn, "Khi cơn giận nổi lên, hãy nghĩ đến hậu quả".

Ông nói thêm: "Chúng tôi có thể có những khác biệt sâu sắc về chính trị trong nước, nhưng chúng tôi sẽ đáp trả bằng sự đoàn kết không thể phá vỡ nếu bị đe dọa từ nước ngoài".

(Nguồn: TTXVN/The New York Times)