Thành lập một 'liên minh hải quân quốc tế' để hộ tống ngũ cốc Ukraina ra khỏi Biển Đen, được hay không?

Ba tháng sau khi đưa quân tấn công vào Ukraina, điện Kremlin vẫn tiếp tục phong tỏa các cảng trên Biển Đen của Ukraina khiến hàng triệu tấn ngũ cốc bị mắc kẹt và điều này đã làm gia tăng lo ngại về một cuộc khủng hoảng lương thực toàn cầu.

Giám đốc Điều hành Chương trình Lương thực Thế giới của LHQ David Beasley hồi đầu tháng 5 đã cảnh báo rằng, hàng triệu người trên thế giới bị chết đói do các cảng của Ukraina trên biển Đen bị phong tỏa.

Theo hãng tin Reuters, Thứ trưởng Ngoại giao Nga Andrei Rudenko cho biết trong các cuộc đàm phán giữa Thổ Nhĩ Kỳ, Ukraina và Nga hôm thứ Tư rằng, Moscow sẵn sàng cung cấp hành lang cho các tàu chở thực phẩm nhưng đổi lại, phương Tây phải bỏ một số lệnh trừng phạt.

Trong bối cảnh đó, Bộ trưởng Ngoại giao Lithuania Gabrielius Landsbergis đã đề xuất thành một liên minh hải quân nhằm bảo vệ các tàu Ukraina khỏi tên lửa của Nga và từ đó cho phép ngũ cốc của Ukraina rời cảng.

"Trong nỗ lực này, tàu hoặc máy bay quân sự hoặc cả hai sẽ được sử dụng để đảm bảo ngũ cốc có thể rời Odesa an toàn và đến Bosporus mà không có sự can thiệp của Nga", ông Gabrielius Landsbergis nói trong một cuộc phỏng vấn với Guardian vào đầu tuần này.

 "Đây sẽ là một sứ mệnh nhân đạo phi quân sự và không thể so sánh với vùng cấm bay", ông nói thêm.

Cho đến nay, đề xuất của Landsbergis đã được Vương quốc Anh hoan nghênh một cách thận trọng với việc Ngoại trưởng Liss Truss của nước này nói rằng Vương quốc Anh sẵn sàng cử các tàu hải quân tham gia hộ tống nếu như cảng Odesa giải quyết được việc cho tàu vận tải rời cảng.

"Những gì chúng tôi cần làm là đối phó với vấn đề an ninh lương thực toàn cầu và Anh đang thực hiện một giải pháp cấp bách để đưa ngũ cốc ra khỏi Ukraina", Ngoại trưởng Liss Truss nói thêm.

Harry Nedelcu, Giám đốc Chính sách tại Rasmussen Global kiêm người phụ trách Lực lượng Đặc nhiệm Ukraina Tự do nói rằng, đề xuất của Litthuania là một cách hay để phá vỡ sự phong tỏa trên Biển Đen. Rasmussen Global là công ty tư vấn chính trị do cựu Tổng thư ký NATO Anders Fogh Rasmussen thành lập.

"Khi bạn nhìn vào Biển Đen và những con tàu mà Nga có ở đó, chúng ta đang nói về vài chục tàu, bao gồm cả tàu ngầm. Vì vậy, một lựa chọn khác để dỡ bỏ phong tỏa là các nước cung cấp cho Ukraina những vũ khí hiện đại tinh vi hơn để đánh chìm những con tàu của người Nga", ông Nedelcu nói.

Ukraina được mệnh danh là "ổ bánh mì của thế giới" và việc các cảng của nước này ở Biển Đen bị phong tỏa đã khiến việc xuất khẩu ngũ cốc, nguồn lương thực chính của hàng triệu người trên thế giới bị đình trệ.

NATO có thể tham gia hay không?

Bộ trưởng Ngoại giao Lithuania Landsbergis cũng nhấn mạnh rằng, NATO, liên minh quốc phòng lớn nhất thế giới, sẽ không tham gia một nhiệm vụ hải quân như vậy ở Biển Đen.

Ian Anthony, Giám đốc Chương trình An ninh Châu Âu tại Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm (SIPRI), chỉ ra rằng nhiều nước đã từng thực hiện các nhiệm vụ hợp tác hải quân trong khả năng quốc gia của họ, bên ngoài khuôn khổ NATO.

"Đã có một sứ mệnh quốc tế để bảo vệ hàng hải thương mại khỏi cướp biển ở Ấn Độ Dương, ở Biển Đỏ, ở Đông Nam Á. Ngoài ra, EU cũng đã có một sứ mệnh bảo vệ tàu chống cướp biển ở Tây Phi và ở Ấn Độ Dương. Vì vậy, sứ mệnh hải quân ở Biển Đen để bảo vệ các tàu Ukraina cũng có thể hoạt động mà không có NATO theo cách tương tự ", ông nói.

Vai trò của Thổ Nhĩ Kỳ

Hơn nữa, Bộ trưởng Lithunia cũng gợi ý rằng, ngoài Anh, các nước bị ảnh hưởng bởi việc mất ngũ cốc từ Ukraina, như Ai Cập, cũng có thể đóng một vai trò trong việc cử tàu của họ hộ tống các tàu Ukraina chở ngũ cốc.

Trong một báo cáo gửi cho SIPRI từ đầu tháng 5, ông Anthony cũng cho rằng Liên Hợp Quốc có thể tổ chức một hạm đội quốc tế bao gồm nhiều quốc gia như Trung Quốc và Ấn Độ để hỗ trợ dỡ bỏ lệnh phong tỏa cảng Odessa.

"Theo ý kiến của tôi, lý tưởng nhất là các đoàn tàu hải quân từ nhiều quốc gia, bao gồm cả các quốc gia đang bị đe dọa nhiều nhất về an ninh lương thực. Họ sẽ đóng một vai trò quan trọng trong việc bảo vệ các tàu chở ngũ cốc của Ukraina khi họ đi qua Biển Đen", ông nói.

Trong khi các quốc gia như Trung Quốc và Ấn Độ không lên án việc Nga xâm lược Ukraina tại LHQ, Anthony nhắc lại rằng, nếu sứ mệnh hải quân quốc tế được xem như một sứ mệnh nhân đạo nhằm giảm thiểu tình trạng mất an ninh lương thực, thì không có lý do gì mà các quốc gia lại không ủng hộ.

Hơn nữa, ông giải thích rằng trong nhiệm vụ hải quân này, điều quan trọng là Thổ Nhĩ Kỳ phải đóng một vai trò không thể thiếu vì nước này bảo vệ lối vào Biển Đen.

Thổ Nhĩ Kỳ có các nghĩa vụ pháp lý theo Công ước Montreux về cách hành động trong thời chiến. Vì quốc gia này đã thừa nhận rằng có chiến tranh ở Ukraina, nên theo Công ước Montreux, họ có nghĩa vụ đóng cửa eo biển đối với các tàu quân sự. Và đó là những gì họ đã làm xong, Anthony nói.

Công ước Montreux cho phép Thổ Nhĩ Kỳ điều chỉnh giao thông hàng hải ở Biển Đen tại eo biển Bosporus và Dardanelles. Tuy nhiên, ông Anthony cũng giải thích rằng, ngay cả trong chiến tranh, vẫn có những trường hợp nhất định mà Thổ Nhĩ Kỳ không cần phải đóng eo biển đối với tàu chiến.

"Một là nơi mà Thổ Nhĩ Kỳ tham gia vào cuộc chiến. Điều đó rõ ràng sẽ không xảy ra. Nhưng thứ hai là nơi Thổ Nhĩ Kỳ tuyên bố rằng mình đang gặp nguy hiểm. Thổ Nhĩ Kỳ là một trong những quốc gia phụ thuộc vào nhập khẩu lương thực. Cuộc khủng hoảng an ninh đang có tác động ở Thổ Nhĩ Kỳ và đó là điều có thể thúc đẩy tình trạng bất ổn dân sự ", ông Anthony nói.

"Vì vậy, Thổ Nhĩ Kỳ sẽ phải nói 'Chúng tôi coi tình hình là mối nguy hiểm sắp xảy ra đối với an ninh quốc gia Thổ Nhĩ Kỳ'. Trong hoàn cảnh đó, họ sẽ có thể cho phép các tàu quân sự đi qua các eo biển theo quy ước, vốn có thể đóng một vai trò nào đó trong nhiệm vụ hải quân nhằm dỡ bỏ lệnh phong tỏa lối ra vào Biển Đen", ông nói thêm.

Ông Nedeclu chỉ ra rằng, còn quá sớm để suy đoán những quốc gia nào sẽ tham gia chuyến hộ tống hải quân này, nhưng có thể là một tín hiệu gửi đến Nga rằng, những gì mà nước này đang làm đã ảnh hưởng đến toàn thế giới chứ không chỉ Ukraina.