Tại sao các nhà kinh tế học mắc sai lầm trong suốt 3 năm qua?

Các nhà kinh tế đã dành năm 2021 để chứng tỏ và kỳ vọng lạm phát sẽ chỉ là "tạm thời". Họ đã dành phần lớn thời gian của năm 2022 để đánh giá thấp sức mạnh bền bỉ của nó. Và họ đã dành đầu năm 2023 để dự đoán rằng việc Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) tăng lãi suất, nhằm ngăn chặn lạm phát, sẽ khiến nền kinh tế số 1 thế giới rơi vào suy thoái.

Không có dự báo nào trong số đó trở thành hiện thực.

Lạm phát nhanh chóng đã trở thành một thực tế trong cuộc sống trong 30 tháng liên tiếp. Fed đã nâng lãi suất lên trên 5,25% để hãm tốc độ tăng giá, nhưng nền kinh tế Mỹ vẫn mạnh mẽ một cách đáng ngạc nhiên trước những động thái đó. 

Người Mỹ đang làm việc với số lượng lớn hơn dự đoán và dữ liệu doanh số bán lẻ gần đây cho thấy người tiêu dùng vẫn đang chi tiêu với tốc độ nhanh hơn sự mong đợi của bất kỳ ai. Hiện tại, chưa có dấu hiệu suy thoái kinh tế.

Câu hỏi đặt ra là tại sao các chuyên gia lại đánh giá sai lầm nghiêm trọng về đại dịch và nền kinh tế hậu đại dịch - cũng như ý nghĩa của nó đối với chính sách và triển vọng trong tương lai.

Các nhà kinh tế thường dự đoán tăng trưởng sẽ chậm lại vào cuối năm nay và đầu năm sau, đẩy tỷ lệ thất nghiệp lên cao hơn và dần dần kéo lạm phát xuống. Nhưng một số người cho biết nền kinh tế đã khó dự đoán kể từ sau đại dịch nên họ không mấy tin tưởng vào những dự đoán trong tương lai.

Torsten Slok tại nhà quản lý tài sản Apollo Global Management cho biết: "Các dự báo đã sai lầm một cách đáng xấu hổ trong toàn bộ cộng đồng dự báo. Chúng tôi vẫn đang cố gắng tìm hiểu xem nền kinh tế mới này hoạt động như thế nào".

Các nhà kinh tế đã quá lạc quan về lạm phát.

Hai vấn đề lớn đã gây khó khăn cho việc dự báo kể từ năm 2020. Đầu tiên là đại dịch Covid-19. Thế giới chưa từng trải qua một căn bệnh lan rộng như vậy kể từ trận cúm Tây Ban Nha năm 1918, và thật khó để đoán trước nó sẽ tác động đến hoạt động thương mại và hành vi của người tiêu dùng như thế nào.

Sự phức tạp thứ hai đến từ chính sách tài khóa. Chính quyền Trump và Biden đã rót 4.600 tỷ USD nhằm phục hồi và kích thích nền kinh tế để đối phó với đại dịch. Tổng thống Biden sau đó đã thúc đẩy Quốc hội thông qua một số luật cung cấp kinh phí để khuyến khích đầu tư cơ sở hạ tầng và phát triển năng lượng sạch.

Giữa các đợt phong tỏa do Covid-19 và phản ứng mạnh mẽ của chính phủ, các mối quan hệ kinh tế tiêu chuẩn đã không còn đóng vai trò là những chỉ dẫn tốt cho tương lai.

Các mô hình kinh tế cho rằng lạm phát sẽ không thể giữ ở mức cao lâu dài chừng nào tỷ lệ thất nghiệp còn cao. Nó có ý nghĩa: Nếu một nhóm người tiêu dùng không có việc làm hoặc kiếm được mức lương thấp, họ sẽ rút lui nếu các công ty tính phí nhiều hơn.

Nhưng những mô hình đó không tính đến số tiền tiết kiệm mà người Mỹ đã tích lũy được từ viện trợ đại dịch và những tháng ở nhà. Việc tăng giá bắt đầu diễn ra vào tháng 3/2021 khi nhu cầu tăng cao đối với các sản phẩm như ô tô đã qua sử dụng và thiết bị tập thể dục tại nhà dẫn đến tình trạng thiếu nguồn cung toàn cầu. Tỷ lệ thất nghiệp ở mức trên 6% nhưng điều đó không ngăn cản được người mua sắm.

Việc Nga xâm chiếm Ukraina vào tháng 2/2022 đã khiến tình hình trở nên trầm trọng hơn, đẩy giá dầu lên cao . Và chẳng bao lâu sau, thị trường lao động đã hồi phục và tiền lương tăng lên nhanh chóng.

Họ quá bi quan về tăng trưởng

Khi lạm phát cho thấy sức mạnh ổn định, các quan chức Fed bắt đầu tăng lãi suất để hạ nhiệt nhu cầu - và các nhà kinh tế bắt đầu dự đoán rằng những động thái này sẽ khiến nền kinh tế Mỹ rơi vào suy thoái.

Các ngân hàng trung ương đã nâng lãi suất với tốc độ chưa từng thấy kể từ những năm 1980, khiến việc vay thế chấp hoặc mua ô tô trở nên đắt đỏ hơn nhiều. Nhiều nhà dự báo đã chỉ ra rằng, Fed chưa bao giờ thay đổi lãi suất đột ngột như vậy mà không gây ra suy thoái.

Jan Hatzius, nhà kinh tế trưởng của Goldman Sachs, người đã dự đoán về một đợt hạ nhiệt nhẹ nhàng hơn, cho biết: "Tôi nghĩ việc đưa ra những dự báo dựa trên những quan sát này là rất hấp dẫn. Tôi nghĩ điều đó chưa thể hiện hết được chu kỳ này và khác biệt đến mức nào".

Cho đến nay, cuộc suy thoái không những không thành hiện thực mà tốc độ tăng trưởng còn nhanh đến mức đáng kinh ngạc. Người tiêu dùng tiếp tục chi tiền cho mọi thứ, từ vé Taylor Swift đến dịch vụ chăm sóc chó ban ngày. Các nhà kinh tế thường xuyên dự đoán rằng số lượng người mua sắm ở Mỹ đang ở gần mức giới hạn, nhưng thực tế đã được chứng minh là sai.

Karen Dynan, nhà kinh tế tại Harvard, cho biết một phần của vấn đề là thiếu dữ liệu thời gian thực tốt về tiết kiệm của người tiêu dùng. Bà nói: "Đã nhiều tháng nay chúng ta tự nhủ rằng những người ở mức đáy trong phân phối thu nhập đã tiêu hết số tiền tiết kiệm của mình. Nhưng chúng tôi thực sự không biết điều đó".

Đồng thời, kích thích tài chính đã có tác dụng lâu dài hơn dự kiến: Chính quyền tiểu bang và địa phương tiếp tục phân bổ số tiền mà họ đã được phân bổ từ nhiều tháng hoặc nhiều năm trước.

Và người tiêu dùng ngày càng có được nhiều việc làm tốt hơn, do đó thu nhập đang thúc đẩy nhu cầu.

Các nhà kinh tế hiện đang đặt câu hỏi liệu lạm phát có thể chậm lại đủ mà không làm giảm tốc độ tăng trưởng hay không. Một cuộc hạ cánh nhẹ nhàng như vậy sẽ là điều bất thường về mặt lịch sử, nhưng lạm phát đã hạ nhiệt xuống mức 3,7% trong tháng 9, giảm từ mức đỉnh điểm khoảng 9%.

Bình thường có thể vẫn còn rất xa

Tuy nhiên, tốc độ đó là quá nhanh để có thể thoải mái: Lạm phát là khoảng 2% trước đại dịch. Với tình trạng lạm phát dai dẳng và sức mạnh bền bỉ của nền kinh tế, lãi suất có thể cần phải tiếp tục ở mức cao để kiểm soát hoàn toàn lạm phát. Ở Phố Wall, điều đó thậm chí còn có khẩu hiệu: "Cao hơn trong thời gian dài hơn".

Một số nhà kinh tế thậm chí còn cho rằng thế giới có tỷ lệ lạm phát thấp, tỷ lệ thấp từng tồn tại từ khoảng năm 2009 đến năm 2020 có thể sẽ không bao giờ quay trở lại. Donald Kohn, cựu phó chủ tịch Fed, cho biết thâm hụt lớn của chính phủ và việc chuyển đổi sang năng lượng xanh có thể duy trì tăng trưởng và lãi suất cao hơn bằng cách thúc đẩy nhu cầu vay tiền mặt.

"Tôi đoán là mọi thứ sẽ không quay trở lại nữa", ông Kohn nói. "Nhưng chúa ơi, đây là sự phân phối kết quả", ông Kohn nói.

Neil Dutta, nhà kinh tế học tại Renaissance Macro, chỉ ra rằng nước Mỹ đã trải qua thời kỳ bùng nổ sinh con vào những năm 1980 và đầu những năm 1990. Những người đó hiện đã kết hôn, mua nhà và sinh con. Tiêu dùng của họ có thể thúc đẩy tăng trưởng và chi phí đi vay.

Ông Dutta nói: "Đối với tôi, nó giống như một điều bình thường trước đây - điều bất thường là thời kỳ đó".

Về phần mình, các quan chức Fed vẫn dự đoán nền kinh tế Mỹ sẽ quay trở lại giống như năm 2019. Họ kỳ vọng lãi suất sẽ quay trở lại mức 2,5% trong dài hạn. Họ cho rằng lạm phát sẽ giảm dần và tốc độ tăng trưởng sẽ hạ nhiệt vào năm tới.

Câu hỏi là, điều gì xảy ra nếu họ sai? Nền kinh tế có thể chậm lại mạnh hơn dự kiến khi lãi suất tích lũy cuối cùng cũng giảm. Hoặc lạm phát có thể bị mắc kẹt, buộc Fed phải cân nhắc mức lãi suất cao hơn. Không một người nào trong cuộc khảo sát của Bloomberg với gần 60 nhà kinh tế dự đoán lãi suất vào cuối năm 2024 sẽ cao hơn cuối năm nay.

Ông Slok cho rằng đây là thời điểm cần phải khiêm tốn. "Tôi nghĩ chúng ta chưa tìm ra điều đó", ông nói.

(Nguồn: The New York Times)