NATO bảo vệ Phần Lan và Thụy Điển bằng cách nào?

Dưới đây là những gì bạn cần biết về cách cuộc chiến ở Ukraina đã đẩy hai quốc gia Bắc Âu xích lại gần hơn với liên minh do Mỹ hậu thuẫn, và điều gì sẽ xảy ra tiếp theo.

Tại sao Phần Lan và Thụy Điển vẫn chưa gia nhập NATO?

Trong khi các nước Bắc Âu khác như Na Uy, Đan Mạch và Iceland là thành viên ban đầu của liên minh, Thụy Điển và Phần Lan đã không tham gia hiệp ước vì lý do lịch sử và địa chính trị.

Cả Phần Lan, quốc gia tuyên bố độc lập khỏi Nga vào năm 1917 sau cuộc cách mạng Bolshevik và Thụy Điển đã áp dụng các quan điểm chính sách đối ngoại trung lập trong Chiến tranh Lạnh, từ chối liên kết với Liên Xô hoặc Hoa Kỳ.

Đối với Phần Lan, điều này tỏ ra khó khăn hơn, vì nó có chung một biên giới rộng lớn với một siêu cường. Để giữ hòa bình, người Phần Lan đã áp dụng một quy trình mà một số người gọi là "Phần Lan hóa", trong đó các nhà lãnh đạo thỉnh thoảng tuân theo các yêu cầu của Liên Xô.

Hành động cân bằng của cả hai nước đã kết thúc một cách hiệu quả với sự sụp đổ của Liên Xô. Họ cùng nhau gia nhập Liên minh châu Âu vào năm 1995 và dần dần điều chỉnh các chính sách quốc phòng của mình với phương Tây, trong khi vẫn né tránh việc gia nhập NATO.

Mỗi quốc gia có những lý do khác nhau để tránh đăng ký hiệp ước NATO song song với EU.

Đối với Phần Lan, nó mang tính địa chính trị nhiều hơn. Mối đe dọa đối với Nga hiện hữu hơn vì đường biên giới chung dài 830 dặm của hai nước.

"Phần Lan là quốc gia bị phơi bày, và chúng tôi là quốc gia được bảo vệ", cựu thủ tướng Thụy Điển Carl Bildt nói với Christiane Amanpour của CNN trong một cuộc phỏng vấn chung với cựu thủ tướng Phần Lan Alexander Stubb.

Mặc dù là một quốc gia độc lập, nhưng vị trí địa lý của Thụy Điển đặt nước này trong cùng một "môi trường chiến lược" như các nước láng giềng dân chủ tự do, Bildt nói. Phần Lan và Thụy Điển đã có mối quan hệ đối tác chặt chẽ trong nhiều thập kỷ, với việc Stockholm coi quyết định từ chối gia nhập NATO là một cách để giúp giữ nhiệt cho Helsinki. Tuy nhiên, bây giờ Thụy Điển nhiều khả năng sẽ tiếp bước Phần Lan.

"Chúng tôi chia sẻ ý tưởng rằng hợp tác chặt chẽ sẽ mang lại lợi ích cho cả hai chúng ta", Thủ tướng Thụy Điển hiện tại Magdalena Andersson cho biết tại một cuộc họp báo vào tháng trước cùng với người đồng cấp Phần Lan, Sanna Marin.

Tư cách thành viên NATO đòi hỏi điều gì?

Lý do hầu hết các nước gia nhập NATO là vì Điều 5 của Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương, quy định rằng tất cả các bên ký kết coi một cuộc tấn công vào một thành viên là cuộc tấn công chống lại liên minh này. Điều 5 đã là nền tảng của liên minh kể từ khi NATO được thành lập vào năm 1949 với tư cách là một đối trọng với Liên Xô.

Điểm đặc biệt của hiệp ước và Điều 5 là nhằm ngăn chặn Liên Xô tấn công các nền dân chủ tự do vốn thiếu sức mạnh quân sự. Điều 5 đảm bảo rằng các nguồn lực của cả liên minh - bao gồm cả quân đội khổng lồ của Hoa Kỳ - có thể được sử dụng để bảo vệ bất kỳ quốc gia thành viên nào, chẳng hạn như các quốc gia nhỏ hơn sẽ không thể tự vệ nếu không có đồng minh của họ. Ví dụ như Iceland không có quân đội thường trực.

Bildt cho biết ông không thấy các căn cứ quân sự lớn mới được xây dựng ở một trong hai quốc gia nếu họ gia nhập NATO. Ông nói rằng việc tham gia liên minh có thể đồng nghĩa với việc lập kế hoạch và huấn luyện quân sự chung giữa Phần Lan, Thụy Điển và 30 thành viên hiện tại của NATO. Các lực lượng của Thụy Điển và Phần Lan cũng có thể tham gia vào các hoạt động khác của NATO trên toàn cầu, chẳng hạn như ở các nước Baltic, nơi một số căn cứ có quân đội đa quốc gia.

Bildt cho biết: "Sẽ có sự chuẩn bị cho các trường hợp bất thường như một phần để ngăn chặn bất kỳ cuộc phiêu lưu nào mà người Nga có thể đang nghĩ đến", Bildt nói. "Sự thay đổi thực tế sẽ khá hạn chế".

Tại sao Nga đối đầu NATO?

Tổng thống Nga Vladimir Putin coi liên minh này như một bức tường thành nhằm vào Nga, bất chấp thực tế là nó đã dành phần lớn thời kỳ hậu Xô Viết để tập trung vào các vấn đề như chống khủng bố và gìn giữ hòa bình.

Trước khi Putin tấn công Ukraina, ông đã nói rõ niềm tin của mình rằng NATO đã tiến quá gần Nga và nên rút lui về biên giới của những năm 1990, trước khi một số quốc gia láng giềng của Nga hoặc là các quốc gia thuộc Liên Xô cũ tham gia liên minh quân sự.

Mong muốn của Ukraina gia nhập NATO và tư cách là một đối tác NATO - được coi là một bước trên con đường trở thành thành viên đầy đủ cuối cùng - là một trong vô số những bất bình mà ông Putin viện dẫn trong nỗ lực biện minh cho cuộc tấn công vào nước láng giềng.

Điều trớ trêu là cuộc chiến ở Ukraina, về mặt hiệu quả, đã mang lại cho NATO một mục đích mới.

"Điều 5 đã quay trở lại cuộc chơi và mọi người hiểu rằng chúng tôi cần NATO vì mối đe dọa tiềm tàng từ Nga", Stubb nói trong một cuộc phỏng vấn với CNN trước cuộc chiến Ukraina.

Tại sao cuộc chiến ở Ukraina đã thay đổi mọi thứ?

Cuộc tấn công của Nga vào Ukraina là ngọn lửa châm ngòi thúc đẩy Thụy Điển và Phần Lan bóp cò trở thành thành viên NATO.

Nếu Điện Kremlin sẵn sàng tấn công Ukraina, một quốc gia với 44 triệu dân, GDP khoảng 516 triệu USD và lực lượng vũ trang 200.000 quân đang hoạt động, thì điều gì có thể ngăn Putin tấn công các nước nhỏ hơn như Phần Lan ở Thụy Điển?

"Mọi thứ đã thay đổi khi Nga tấn công Ukraina", Marin nói vào tháng Tư. "Tư duy của người dân ở Phần Lan, cũng như ở Thụy Điển đã thay đổi và thay đổi rất đáng kể".

Kể từ khi Nga tấn công Ukraina vào tháng 2, sự ủng hộ của công chúng đối với việc gia nhập NATO ở Phần Lan đã tăng vọt từ khoảng 30% lên gần 80% trong một số cuộc thăm dò. Đa số người Thụy Điển cũng tán thành việc đất nước của họ tham gia liên minh, theo các cuộc thăm dò dư luận ở đó.

"Tư cách thành viên NATO của chúng tôi được quyết định vào ngày 24/2, lúc 5h sáng, khi Putin và Nga tấn công Ukraina", ông Stubb nói. "Phần Lan và Thụy Điển sẽ không tham gia nếu không có cuộc tấn công này".

Các quan chức ở cả Thụy Điển và Phần Lan cũng bày tỏ sự thất vọng khi dẫn đến cuộc chiến ở Ukraina, Nga đã cố gắng yêu cầu NATO đảm bảo an ninh rằng liên minh này ngừng mở rộng về phía đông. Tuy nhiên, một sự nhượng bộ như vậy sẽ mang lại hiệu quả cho Nga quyền ra lệnh chính sách đối ngoại của các nước láng giềng bằng cách làm mất đi khả năng lựa chọn đồng minh và đối tác của họ.

Bộ trưởng Quốc phòng Thụy Điển Peter Hultqvist nói với CNN, Nga muốn có "ảnh hưởng thực sự trong các lựa chọn an ninh ở châu Âu".

"Họ muốn có ảnh hưởng đến các quốc gia trong khu vực lân cận. Và điều đó là hoàn toàn không thể chấp nhận được đối với Thụy Điển".

Tiếp theo là gì?

Các nhà lãnh đạo Phần Lan đã công bố ý định gia nhập NATO hôm thứ Năm. Thụy Điển dự kiến sẽ làm theo, có khả năng sớm nhất là vào thứ Hai tuấn tới, theo Bildt.

Phần Lan cho biết họ hy vọng sẽ đăng ký làm thành viên "không chậm trễ" và hoàn thành các bước cần thiết ở cấp quốc gia "trong vài ngày tới." Điều đó sẽ bao gồm một cuộc bỏ phiếu trong quốc hội Phần Lan, cuối cùng sẽ bỏ phiếu về quyết định có tham gia hay không.

Các nhà ngoại giao NATO nói với Reuters rằng việc phê chuẩn các thành viên mới có thể mất một năm, vì cơ quan lập pháp của tất cả 30 thành viên hiện tại phải chấp thuận các ứng viên mới. Cả hai quốc gia đều đã đáp ứng nhiều tiêu chuẩn để trở thành thành viên, bao gồm có một hệ thống chính trị dân chủ hoạt động dựa trên nền kinh tế thị trường; đối xử công bằng với các nhóm dân tộc thiểu số; cam kết giải quyết các xung đột một cách hòa bình; khả năng và sự sẵn sàng đóng góp quân sự cho các hoạt động của NATO; và cam kết thực hiện các quan hệ và thể chế dân chủ-quân sự.

Là hai nền dân chủ tự do đang phát triển mạnh, Thụy Điển và Phần Lan đáp ứng các yêu cầu gia nhập NATO - mặc dù Thổ Nhĩ Kỳ có thể khiến quá trình này trở nên khó khăn hơn. Tổng thống Recep Tayyip Erdogan hôm thứ Sáu cho biết ông không nhìn nhận cả hai quốc gia gia nhập NATO "một cách tích cực", cáo buộc họ là nơi trú ngụ của các tổ chức khủng bố "người Kurd".

Trong khi đó, cả hai nước sẽ phải dựa vào các đồng minh và đối tác hiện tại để được đảm bảo an ninh, thay vì Điều 5. Thụy Điển và Phần Lan đã nhận được sự đảm bảo hỗ trợ từ Hoa Kỳ và Đức nếu họ bị tấn công, trong khi Thủ tướng Anh Boris Johnson đã ký các thỏa thuận an ninh chung với những người đồng cấp Phần Lan và Thụy Điển trong tuần này.

Nga đã phản ứng như thế nào?

Nga đã phàn nàn về quyết định này. Bộ Ngoại giao nước này cho biết trong một tuyên bố rằng Phần Lan đã áp dụng một "sự thay đổi căn bản" trong chính sách đối ngoại sẽ buộc Nga thực hiện "các bước trả đũa, cả về bản chất quân sự-kỹ thuật và các vấn đề khác".

Người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov cho rằng "sự mở rộng của NATO không làm cho thế giới ổn định và an ninh hơn". Ông nói thêm rằng, phản ứng của Nga sẽ phụ thuộc vào "cơ sở hạ tầng quân sự sẽ di chuyển bao xa và gần biên giới của Nga".

Nga hiện chia sẻ khoảng 755 dặm đường biên giới trên bộ với 5 thành viên NATO, theo liên minh. Việc Phần Lan gia nhập có nghĩa là một quốc gia mà Nga có chung đường biên giới dài 830 dặm sẽ chính thức trở thành liên kết quân sự với Hoa Kỳ.

Đây không chỉ là tin xấu đối với Điện Kremlin mà việc bổ sung Phần Lan và Thụy Điển sẽ có lợi cho liên minh. Cả hai đều là những cường quốc quân sự nghiêm túc, mặc dù dân số của họ nhỏ.

Tuy nhiên, Bildt và Stubb, các cựu thủ tướng Thụy Điển và Phần Lan, tin rằng cho đến nay, phản ứng của Nga tương đối im lặng.

Ông Stubb nói: "Điện Kremlin coi tư cách thành viên NATO của Phần Lan và Thụy Điển là một giải pháp của Bắc Âu, và theo nghĩa đó, không phải là một mối đe dọa triệt để. "Chúng tôi không quá lo lắng".

Stubb và Bildt cho biết họ tin rằng Moscow cuối cùng coi hai nước là láng giềng đáng tin cậy, bất chấp quyết định tham gia một liên minh do Washington hậu thuẫn.

Bildt cho biết: "Việc Phần Lan và Thụy Điển là một phần của phương Tây không phải là điều ngạc nhiên".

(Nguồn: CNN)