Lương cơ bản ở Nhật không tăng trong suốt 30 năm qua, giờ là lúc phải thay đổi?

Hideya Tokiyoshi bắt đầu sự nghiệp của mình với tư cách là một giáo viên tiếng Anh ở Tokyo khoảng 30 năm trước.

Mặc dù vậy, mức lương của Hideya Tokiyoshi hầu như không thay đổi kể từ đó. Và đó là lý do tại sao, ba năm trước, Hideya Tokiyoshi quyết định từ bỏ công việc giáo viên để bắt đầu viết sách.

"Tôi cảm thấy may mắn vì viết và bán sách mang lại cho tôi một nguồn thu nhập ổn định. Nếu không nhờ điều đó, tôi sẽ mắc kẹt trong vòng lặp đi lặp lại của đồng lương cũ", Hideya Tokiyoshi, hiện 54 tuổi, nói với CNN. "Đó là lý do tại sao tôi có thể sống sót"

Tokiyoshi là một phần của thế hệ nhân viên ở Nhật Bản hầu như không được tăng lương trong suốt cuộc đời làm việc của mình. Giờ đây, khi giá cả tăng do lạm phát, nền kinh tế lớn thứ ba thế giới đang buộc phải tính đến vấn đề chính là mức sống giảm sút, và các công ty đang phải đối mặt với áp lực chính trị gay gắt buộc phải trả nhiều tiền hơn cho nhân viên của mình.

Thủ tướng Nhật Bản Fumio Kishida đang kêu gọi các doanh nghiệp giúp đỡ người lao động theo kịp chi phí sinh hoạt ngày càng cao. Tháng trước, ông kêu gọi các công ty tăng lương ở mức cao hơn mức lạm phát, và một số đã chú ý đến lời kêu gọi này.

Giống như những nơi khác trên thế giới, lạm phát ở Nhật Bản đã trở thành một vấn đề đau đầu. Trong năm 2022 tính đến tháng 12, giá tiêu dùng cốt lõi đã tăng 4%. Con số này vẫn còn thấp so với Mỹ hoặc châu Âu, nhưng lại là mức cao nhất trong 41 năm qua đối với Nhật Bản.

"Ở một quốc gia mà tiền lương danh nghĩa không tăng trong hơn 30 năm và tiền lương thực tế đang giảm khá nhanh do [lạm phát]", Stefan Angrick, nhà kinh tế cấp cao tại Moody's Analytics có trụ sở tại Tokyo, nói với CNN.

Tháng trước, Nhật Bản đã ghi nhận mức giảm thu nhập lớn nhất, sau khi tính đến lạm phát, trong gần một thập kỷ.

Một vấn đề đã có từ lâu

Vào năm 2021, mức lương trung bình hàng năm ở Nhật Bản là 39.711 USD, so với 37.866 USD vào năm 1991, theo dữ liệu từ Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD).

Điều đó có nghĩa là người lao động chỉ được tăng lương dưới 5%, so với mức tăng 34% ở các nền kinh tế khác thuộc Nhóm G7, chẳng hạn như Pháp và Đức, trong cùng thời kỳ.

Các chuyên gia đã chỉ ra hàng loạt nguyên nhân khiến tiền lương ở nước này trì trệ. Đầu tiên, Nhật Bản từ lâu luôn ở trong tình trạng giảm phát – trái ngược với tình trạng lạm phát mà họ đang phải đối mặt hiện nay. Giảm phát bắt đầu vào giữa những năm 1990, do đồng yên mạnh - đã đẩy chi phí nhập khẩu xuống khiến giá hàng hóa trong nước liên tục giảm.

Müge Adalet McGowan, nhà kinh tế cấp cao của OECD tại Nhật Bản, cho biết: "Trong 20 năm qua, về cơ bản, không có sự thay đổi nào trong lạm phát giá tiêu dùng".

Bà nói thêm, cho đến thời điểm trước khi tình trạng lạm phát xảy ra, người tiêu dùng không bị ảnh hưởng đến ví tiền của mình hoặc cảm thấy không cần phải đòi hỏi mức lương cao hơn.

Shintaro Yamaguchi, Giáo sư kinh tế tại Đại học Tokyo, dự đoán khi lạm phát tăng lên, mọi người có thể bắt đầu phàn nàn "mạnh mẽ" về việc không tăng lương.

Một thị trường việc làm đang thay đổi

Các chuyên gia cho biết tiền lương của Nhật Bản cũng bị ảnh hưởng vì nó tụt hậu trong một thước đo khác: tỷ lệ năng suất.

Theo Yamaguchi, tăng trưởng của đất nước, được đo bằng số lượng người lao động đóng góp vào GDP của một quốc gia mỗi giờ, thấp hơn mức trung bình của OECD và đó "có lẽ là lý do lớn nhất" dẫn đến việc tiền lương không có nhiều biến động.

McGowan nói: "Nói chung, tăng trưởng tiền lương và năng suất đi đôi với nhau. Khi năng suất tăng, các công ty hoạt động tốt hơn và [khi] họ làm tốt hơn, họ có thể đưa ra mức lương cao hơn".

Bà cho biết dân số già của Nhật Bản là một vấn đề khác liên quan đến vấn đề tăng lương do lực lượng lao động lớn tuổi có xu hướng làm việc tương đương với năng suất và chấp nhận tiền lương thấp hơn.

Theo McGowan, vào năm 2021, gần 40% tổng lực lượng lao động của Nhật Bản làm việc bán thời gian hoặc làm việc không theo giờ, tăng từ khoảng 20% vào năm 1990.

"Khi tỷ lệ những người lao động không thường xuyên này tăng lên, tất nhiên mức lương trung bình cũng ở mức thấp", bà nói.

Chính sách "việc làm trọn đời" đặc thù của Nhật Bản khiến lương cơ bản không tăng

Theo các nhà kinh tế học, nền văn hóa làm việc độc đáo của Nhật Bản đang góp phần vào tình trạng trì trệ tiền lương.

Angrick cho biết nhiều người làm việc trong hệ thống "việc làm trọn đời" truyền thống, nơi các công ty cố gắng hết sức để giữ người lao động làm việc suốt đời.

Điều đó có nghĩa là họ thường rất thận trọng trong việc tăng lương nhưng lại có phương pháp bảo vệ công nhân của mình khi gặp khó khăn.

"Họ không muốn sa thải mọi người. Vì vậy, họ cần phải có bộ đệm đó để có thể giữ họ trong biên chế khi khủng hoảng xảy ra", ông nói.

Theo McGowan, hệ thống trả lương dựa trên thâm niên, trong đó người lao động được trả lương dựa trên cấp bậc và thời gian làm việc hơn là hiệu suất làm việc, làm giảm động cơ khuyến khích mọi người thay đổi công việc, điều mà ở các quốc gia khác thường giúp tăng lương.

Jesper Koll, một chiến lược gia và nhà đầu tư nổi tiếng của Nhật Bản, trước đây đã nói với CNN: "Vấn đề lớn nhất trong thị trường lao động của Nhật Bản là đòi trả lương theo thâm niên. Nếu trả lương dựa trên thành tích thực sự được đưa ra, sẽ có nhiều chuyển đổi công việc và thăng tiến trong sự nghiệp hơn".

Áp lực lên doanh nghiệp

Tháng trước, ông Kishida đã cảnh báo nền kinh tế đang bị đe dọa, nói rằng Nhật Bản có nguy cơ rơi vào lạm phát đình trệ nếu không tăng lương trong bối cảnh lạm phát tăng. Thuật ngữ này đề cập đến một thời kỳ lạm phát cao và tăng trưởng kinh tế trì trệ.

Tăng lương từ 3% trở lên một năm đã là mục tiêu cốt lõi của chính quyền ông Kishida. Giờ đây, ông muốn tiến thêm một bước nữa, với kế hoạch tạo ra một hệ thống chính thức hơn.

Khi được hỏi chi tiết, một phát ngôn viên của chính phủ nói với CNN rằng "các biện pháp kinh tế toàn diện mới sẽ bao gồm hỗ trợ mở rộng để tăng lương, tích hợp với cải thiện năng suất".

Một đại diện của Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi cho biết các nhà chức trách có kế hoạch đưa ra các hướng dẫn cho các công ty vào tháng 6.

Trong khi đó, nhóm lao động lớn nhất của đất nước, Liên đoàn Công đoàn Nhật Bản hoặc Rengo, hiện đang yêu cầu tăng lương 5% tại các cuộc đàm phán năm nay với ban quản lý của nhiều công ty. Các cuộc đàm phán hàng năm bắt đầu trong tháng này.

Trong một tuyên bố, Rengo cho biết họ đang thúc đẩy vì công nhân đang kiếm được "mức lương thấp hơn trên quy mô toàn cầu" và cần sự giúp đỡ với giá cả tăng cao.

Một số công ty đã hành động. Fast Retailing (FRCOF), công ty đứng sau Uniqlo và Theory, đã thông báo vào tháng trước rằng họ sẽ tăng lương ở Nhật Bản lên tới 40%, thừa nhận rằng mức lương thưởng "vẫn ở mức thấp" trong những năm gần đây.

Trong khi lạm phát là một yếu tố, công ty muốn phù hợp với "các tiêu chuẩn toàn cầu, để có thể tăng khả năng cạnh tranh của chúng tôi", một phát ngôn viên của Fast Retailing nói với CNN.

Theo một cuộc thăm dò của Reuters được công bố vào tháng trước, hơn một nửa số công ty lớn của đất nước đang có kế hoạch tăng lương trong năm nay.

Suntory, một trong những nhà sản xuất nước giải khát lớn nhất Nhật Bản, có thể là một trong số đó.

Giám đốc điều hành Takeshi Niinami đang cân nhắc tăng 6% cho lực lượng lao động Nhật Bản khoảng 7.000 người, theo một phát ngôn viên, đồng thời cho biết thêm rằng điều này còn phải đàm phán với một công đoàn.

Tin tức có thể thúc đẩy các doanh nghiệp khác làm theo.

"Nếu một số công ty lớn nhất ở Nhật Bản tăng lương, nhiều công ty khác sẽ làm theo để duy trì tính cạnh tranh", Yamaguchi nói. "Nhiều công ty nhìn vào những gì các công ty khác làm".

 (CNN)