Kinh tế toàn cầu 2023: Ngân hàng trung ương các nước đối mặt với cuộc chiến chống lạm phát

Một số nền kinh tế lớn nhất thế giới và các ngân hàng trung ương của họ phải đối mặt với một nhiệm vụ khó khăn trong năm nay là kiềm chế lạm phát thông qua lãi suất cao hơn mà không gây ra suy thoái kinh tế.

Dù muốn hay không, Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed), Ngân hàng Anh và các ngân hàng trung ương khác hiện đang bị đẩy vào trung tâm của một cuộc tranh luận chính trị có thể đe dọa đến sự độc lập cũng như khả năng hành động dứt khoát của họ để kiềm chế giá cả tăng cao.

Ông Steve Schifferes, Nghiên cứu viên Danh dự tại Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế Chính trị Thành phố, thuộc Đại học London cho biết đã theo dõi và đưa tin về chính trị và tài chính trong 4 thập kỷ với tư cách là một phóng viên và bây giờ là một nhà nghiên cứu kinh tế. 

Ông tin rằng có hai cách chính mà chính trị có thể can thiệp vào các kế hoạch của ngân hàng trung ương vào năm 2023.

Thách thức lạm phát

Lạm phát cao có lẽ là thách thức lớn nhất mà nền kinh tế thế giới phải đối mặt trong năm tới.

Lạm phát gia tăng nhanh chóng và hiện ở mức cao nhất hoặc gần bằng mức cao nhất trong nhiều thập kỷ ở hầu hết các nền kinh tế phát triển như Mỹ và châu Âu, khiến mức sống của nhiều quốc gia trì trệ hoặc suy giảm. Điều này đặc biệt gây tổn hại cho những người nghèo, những người phải chịu tỷ lệ lạm phát cao hơn so với dân số nói chung vì họ chi tiêu nhiều hơn thu nhập của mình cho thực phẩm và năng lượng.

Lạm phát tăng mạnh đã khiến các ngân hàng trung ương bất ngờ sau hai thập kỷ lạm phát thấp và ổn định. Họ đã phản ứng bằng cách mạnh tay tăng lãi suất vào nửa cuối năm 2022, dẫn đầu là Fed. Ngân hàng trung ương Mỹ đã tăng lãi suất 4,25% trong khoảng thời gian 6 tháng và Ngân hàng Anh, Ngân hàng Trung ương châu Âu cũng như các ngân hàng khác.

Chiến lược của họ dường như đang làm việc. Lạm phát ở Mỹ đã chậm lại, trong khi ở Anh và khu vực đồng tiền chung châu Âu, dữ liệu gần đây cho thấy lạm phát có thể đã đạt đỉnh, mặc dù nó vẫn ở mức rất cao, khoảng 10% và có thể bắt đầu có xu hướng giảm xuống.

Tuy nhiên, việc tăng lãi suất dự kiến sẽ tiếp tục vào năm 2023, mặc dù với tốc độ chậm hơn có thể càng làm mờ đi triển vọng tăng trưởng kinh tế vốn đã có vẻ ảm đạm đối với các nền kinh tế phát triển.

Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế dự đoán rằng vào năm 2023, cả Mỹ và khu vực đồng euro sẽ chỉ tăng trưởng 0,5%, thấp hơn nhiều so với mức trung bình trong lịch sử của họ, trong khi nền kinh tế lớn nhất châu Âu, Đức, sẽ thực sự giảm 0,3%. Tại Vương quốc Anh, Ngân hàng Anh dự đoán rằng nền kinh tế sẽ tiếp tục suy giảm cho đến giữa năm 2024.

Chi tiêu tài chính và lạm phát

Điều đó đưa chúng ta đến vấn đề chính trị đầu tiên có thể làm đảo lộn các kế hoạch của ngân hàng trung ương: chi tiêu của chính phủ.

Chính trị đang diễn ra theo những cách khác nhau. Tại Mỹ, chi tiêu đã tăng đáng kể, đáng chú ý nhất là dự luật cơ sở hạ tầng trị giá 1.200 tỷ USD được ký thành luật vào cuối năm 2021 và dự luật ngân sách 1.700 tỷ USD được thông qua vào tháng 12/2022.

Loại chính sách tài khóa mở rộng này, có thể được áp dụng trong nhiều năm, có thể làm suy yếu nỗ lực chống lạm phát của các ngân hàng trung ương như Fed. Khi các ngân hàng trung ương tìm cách giảm lạm phát bằng cách kiềm chế nhu cầu, việc tăng chi tiêu của chính phủ có tác dụng ngược lại. Điều này có thể buộc Fed và các ngân hàng khác tăng lãi suất thậm chí cao hơn mức mà họ sẽ có.

Ở châu Âu và Vương quốc Anh, các chính phủ đã buộc phải chi hàng tỷ USD để trợ cấp cho hóa đơn năng lượng của người tiêu dùng và doanh nghiệp, trong khi suy thoái kinh tế đã làm giảm doanh thu thuế của họ, dẫn đến thâm hụt của chính phủ tăng cao.

Tuy nhiên, tại Vương quốc Anh, chính phủ Đảng Bảo thủ đã ưu tiên cuộc chiến chống lạm phát, tuyên bố cắt giảm trợ cấp năng lượng cho người tiêu dùng, cộng với thuế cao hơn và cắt giảm thêm chi tiêu công nếu giành chiến thắng trong cuộc tổng tuyển cử tiếp theo, dự kiến diễn ra vào năm 2024.

Ngân hàng Anh hiện đang bị chia rẽ về việc có tiếp tục tăng lãi suất hay không hoặc nhanh như thế nào.

Sự độc lập của ngân hàng trung ương bị đe dọa

Một vấn đề chính trị khác tồn tại nhiều hơn đối với các ngân hàng trung ương và khiến nhiệm vụ của họ trở nên tế nhị hơn.

Trong 20 năm qua, sự độc lập của họ đối với sự can thiệp của chính phủ và việc đặt ra các mục tiêu lạm phát chung ở mức khoảng 2% đã giúp họ có được sự tín nhiệm trong việc chống lại lạm phát, vốn luôn ở mức thấp lịch sử trong phần lớn thế kỷ 21.

Hiện tại, cả uy tín và sự độc lập của họ có thể đang bị đe dọa.

Các ngân hàng trung ương, đặc biệt là ở châu Âu, nhận thức sâu sắc về những lo ngại của công chúng về việc lãi suất cao hơn có thể kìm hãm tăng trưởng như thế nào, một phần vì nền kinh tế của họ đã bị ảnh hưởng nghiêm trọng hơn Mỹ bởi cuộc chiến ở Ukraina. Trong khi đó, người tiêu dùng đang bị ảnh hưởng bởi các khoản thanh toán thế chấp cao hơn, điều này có thể làm trầm trọng thêm thị trường nhà ở.

Đồng thời, những nỗ lực của ngân hàng trung ương nhằm thuyết phục người lao động không yêu cầu mức lương cao hơn để bù đắp cho lạm phát, điều sẽ giúp giảm nhu cầu tăng lãi suất nhiều hơn, đã phản tác dụng một cách ngoạn mục, đặc biệt là ở Anh, nơi làn sóng đình công của công chúng lao động trong ngành không có dấu hiệu giảm bớt.

Căng thẳng chính trị kéo dài về vai trò của Ngân hàng Trung ương châu Âu đã trở nên trầm trọng hơn do cuộc bầu cử của các chính phủ cánh hữu ở một số quốc gia thuộc khu vực đồng tiền chung châu Âu.

Theo truyền thống, dưới ảnh hưởng của Bundesbank của Đức, Ngân hàng Trung ương châu Âu lo lắng về lạm phát hơn các ngân hàng trung ương khác. Dưới áp lực chính trị cạnh tranh, nó đã di chuyển chậm hơn so với một số ngân hàng trung ương khác để nới lỏng chính sách lãi suất thấp và thậm chí là lãi suất âm.

Ở bên kia bờ Đại Tây Dương, nơi mà Giám đốc Fed Jerome Powell đã bác bỏ mọi nỗ lực nhằm giảm thiểu sự tập trung vào lạm phát, áp lực chính trị có thể gia tăng từ cả cánh tả và cánh hữu, đặc biệt nếu ông Donald Trump trở thành ứng cử viên tổng thống của Đảng Cộng hòa. Điều này cuối cùng có thể khiến Quốc hội hoặc một chính quyền mới cố gắng thay đổi cách tiếp cận, lãnh đạo và thậm chí cả nhiệm vụ của ngân hàng trung ương.

Tất cả những điều này sẽ không thành vấn đề nếu dự đoán của ngân hàng trung ương về việc lạm phát giảm mạnh vào cuối năm 2023 được thông qua. Nhưng những dự đoán này dựa trên niềm tin rằng giá năng lượng sẽ tiếp tục duy trì ở dưới mức đỉnh hoặc thậm chí còn giảm hơn nữa trong năm tới.

Cũng giống như năm 2022, khi các ngân hàng trung ương không sớm nắm bắt được mối đe dọa lạm phát , những rủi ro khác nằm ngoài tầm kiểm soát của họ, cũng như những diễn biến chính trị, có thể làm hỏng hy vọng của họ. Chúng bao gồm sự leo thang của cuộc chiến ở Ukraina, có thể làm tăng giá năng lượng hơn nữa, nhiều sự gián đoạn chuỗi cung ứng hơn từ Trung Quốc và các nỗ lực đòi lương cao hơn trong nước.

Với cuộc khủng hoảng chi phí sinh hoạt hiện đang là vấn đề hàng đầu trong chương trình nghị sự của công chúng ở nhiều nước phát triển, việc ấn định lãi suất đã không còn chỉ là vấn đề kỹ thuật mà thay vào đó mang tính chính trị cao. Cả chính phủ và ngân hàng trung ương đều đang bước vào vùng nước chưa được khám phá trong nỗ lực kiềm chế lạm phát mà không kìm hãm tăng trưởng. Nếu dự đoán của họ tỏ ra lạc quan quá mức, chi phí chính trị cũng như kinh tế có thể cao.

Tất cả điều này có nghĩa là triển vọng lạm phát rất không chắc chắn. Và những lo ngại về lạm phát đình trệ kiểu những năm 1970 - lạm phát cao và tăng trưởng kinh tế trì trệ có thể trở thành hiện thực.

(Nguồn: The Conversation)