Không còn đường lui, Iran mắc kẹt trong thế trận với Israel

Quy mô các cuộc tấn công của Israel vào nhiều địa điểm quân sự và hạt nhân nhạy cảm của Iran hôm 13/6 là chưa từng có. Đây là cuộc tấn công lớn nhất vào Iran kể từ cuộc chiến tranh Iran-Iraq vào những năm 1980.

Đúng như dự đoán, Iran đã phản ứng nhanh chóng, ngay cả khi các cuộc tấn công của Israel vào lãnh thổ của nước này vẫn tiếp diễn. Cuộc xung đột đang diễn ra đang định hình lại động lực khu vực và Iran hiện thấy mình không có con đường dễ dàng nào để tiến về phía trước.

Theo tờ The Conversation, thời điểm các cuộc tấn công của Israel có ý nghĩa rất quan trọng. Chúng diễn ra vào thời điểm quan trọng trong các cuộc đàm phán giữa Iran và Mỹ về chương trình hạt nhân của Tehran bắt đầu vào đầu năm nay.

Tuần trước, Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) đã ban hành một báo cáo cáo buộc Tehran tích trữ uranium làm giàu ở mức độ nguy hiểm gần với vũ khí hóa.

Theo báo cáo, Iran đã tích trữ khoảng 400 kg uranium làm giàu đến độ tinh khiết 60%. Nếu uranium này được làm giàu thêm đến độ tinh khiết 90%, nó sẽ đủ để chế tạo 9-10 quả bom.

Một ngày trước cuộc tấn công của Israel, hội đồng quản trị IAEA cũng tuyên bố Iran đã vi phạm các nghĩa vụ không phổ biến vũ khí hạt nhân lần đầu tiên sau hai thập kỷ. Các cuộc đàm phán hạt nhân gần đây cũng gặp phải trở ngại về một vấn đề lớn – Mỹ từ chối cho phép Iran làm giàu bất kỳ lượng uranium nào cho một chương trình hạt nhân dân sự.

Iran trước đây đã đồng ý giới hạn mức làm giàu uranium ở 3,67% theo Thỏa thuận hạt nhân năm 2015, giữa Iran, Mỹ và các cường quốc toàn cầu khác (và bị chính quyền Trump hủy bỏ vào năm 2018). Nhưng nước này đã từ chối từ bỏ hoàn toàn quyền làm giàu uranium của mình.

Tổng thống Mỹ Donald Trump được cho là đã can ngăn Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu không tấn công Iran vào tuần trước, tin rằng ông đã gần đạt được thỏa thuận.

Nhưng sau cuộc tấn công, ông Trump lại gia tăng các mối đe dọa đối với Iran, thúc giục nước này đồng ý với một thỏa thuận "trước khi không còn gì nữa". Ông gọi các cuộc tấn công của Israel là "tuyệt vời" và ám chỉ rằng "sẽ còn nhiều hơn nữa".

Trong bối cảnh này, có thể hiểu được tại sao Iran không coi Mỹ là một bên trung gian vô tư. Đáp lại, Iran đã đình chỉ các cuộc đàm phán với Washington, tuyên bố sẽ bỏ qua vòng đàm phán thứ sáu dự kiến diễn ra vào 22/6.

Thay vì buộc Iran phải đồng ý với một thỏa thuận, áp lực quá mức có thể khiến Iran có nguy cơ tiến tới một lập trường cực đoan hơn.

Mặc dù các quan chức Iran đã phủ nhận mọi ý định phát triển chương trình hạt nhân quân sự, nhưng họ đã cảnh báo rằng các cuộc tấn công liên tục của Israel và áp lực của Mỹ có thể buộc Tehran phải xem xét lại như một cơ chế răn đe.

Tại sao đầu hàng có thể báo hiệu sự kết thúc của chế độ?

Ông Trump đã nhấn mạnh rằng ông không tìm kiếm "thay đổi chế độ" ở Iran. Ông đã nhiều lần tuyên bố rằng ông muốn thấy Iran "thành công" - yêu cầu duy nhất là nước này phải chấp nhận một thỏa thuận của Mỹ.

Tuy nhiên, theo quan điểm của Iran, đề xuất của Mỹ không được coi là một lời đề nghị hòa bình, mà là một bản thiết kế cho sự đầu hàng. Và nỗi sợ là điều này cuối cùng sẽ mở đường cho sự thay đổi chế độ dưới chiêu bài ngoại giao.

Lãnh tụ tối cao Ali Khamenei đã phản hồi đề xuất mới nhất của Mỹ bằng cách nhấn mạnh rằng làm giàu uranium vẫn là "ranh giới đỏ" đối với Iran. Việc từ bỏ quyền này theo quan điểm của Iran sẽ chỉ khiến các đối thủ của họ gia tăng áp lực lên chế độ và đưa ra thêm các yêu cầu - chẳng hạn như phá hủy chương trình tên lửa của Iran.

Tehran lo sợ rằng điều này có thể đẩy đất nước vào tình trạng không có khả năng phòng thủ và không có cách nào để ngăn chặn các cuộc tấn công trong tương lai của Israel.

Hơn nữa, việc chấp nhận các điều khoản của Mỹ có thể gây ra phản ứng dữ dội trong nước trên hai mặt trận: từ một phong trào đối lập đang phát triển và từ những người ủng hộ trung thành của chế độ, những người sẽ coi bất kỳ sự nhượng bộ nào là phản bội.

Trong bối cảnh này, nhiều người trong giới lãnh đạo Iran tin rằng việc nhượng bộ các điều khoản của ông Trump sẽ không ngăn chặn được sự thay đổi chế độ, mà sẽ đẩy nhanh quá trình đó.

Iran hiện còn những lựa chọn nào?

Bị kẹt giữa áp lực leo thang và các mối đe dọa hiện hữu, Iran thấy mình không còn nhiều lựa chọn khả thi nào khác ngoài việc thể hiện sức mạnh. Họ đã bắt đầu theo đuổi chiến lược này bằng cách phóng tên lửa trả đũa vào các thành phố của Israel.

Phản ứng này mạnh mẽ hơn nhiều so với các cuộc tấn công trả đũa tương đối hạn chế mà Israel và Iran đã thực hiện vào năm ngoái. Các cuộc tấn công của Iran đã gây ra thiệt hại đáng kể cho chính phủ và các khu dân cư ở Tel Aviv và Jerusalem.

Iran không thấy lựa chọn nào khác ngoài việc tiến lên phía trước, sau khi đã bị lôi kéo vào cuộc đối đầu công khai. Bất kỳ dấu hiệu yếu kém nào cũng sẽ làm suy yếu nghiêm trọng tính hợp pháp của chế độ ở trong nước và tiếp thêm động lực cho các đối thủ ở nước ngoài.

Hơn nữa, Tehran đang đặt cược vào tâm lý chán chường của ông Trump đối với các cuộc chiến ở nước ngoài. Các nhà lãnh đạo Iran tin rằng Mỹ không chuẩn bị cũng như không muốn tham gia vào một cuộc xung đột tốn kém khác trong khu vực - một cuộc xung đột có thể làm gián đoạn thương mại toàn cầu và gây nguy hiểm cho các quan hệ đối tác kinh tế gần đây của ông Trump với các quốc gia Vùng Vịnh.

Do đó, giới lãnh đạo Iran có thể tin rằng bằng cách kiên định ngay bây giờ, cuộc xung đột sẽ bị hạn chế, miễn là Mỹ vẫn đứng ngoài cuộc. Và sau đó, theo quan điểm của họ, các nhà lãnh đạo Iran sẽ cố gắng quay trở lại bàn đàm phán từ vị thế mạnh mẽ.