Việt Nam có thể trở thành "nạn nhân" trong cuộc chiến Mỹ-Trung do làn sóng dịch chuyển sản xuất

Động lực tăng trưởng của Việt Nam hiện nay đang dựa chủ yếu vào tầng lớp trung lưu trẻ và đang phát triển, một loạt các hiệp định thương mại tự do cũng như ngành công nghiệp sản xuất bùng nổ. Các doanh nghiệp từ Google tới Crate & Barrel Holdings đều đang xếp hàng để được đầu tư vào Việt Nam, khi các chuỗi cung ứng đang dịch chuyển khỏi Trung Quốc.

Nhưng Việt Nam đang bị quá tải. Ngày càng nhiều doanh nghiệp phàn nàn về cảng và đường bị tắc nghẽn, chi phí bất động sản và tiền lương tăng vọt. Tapestry, chủ sở hữu của các thương hiệu Coach và Kate Spade, đã cho biết việc đầu tư cơ sở hạ tầng không đủ khiến cho một số container bị đình trệ trên vùng biển. Trong khi đó, Eclat Textile, nhà cung cấp của Nike, cho biết họ cần đa dạng hóa ngoài Việt Nam, bao gồm cả các địa điểm có chi phí thấp hơn.

Ông Gerry Mattios, phó Chủ tịch của Bain nhận định: "Nếu Việt Nam không thể tăng tiến độ thu hẹp khoảng cách cơ sở hạ tầng, quốc gia này sẽ đứng trước nguy cơ mất đi nhiều cơ hội, trong đó có không ít khách hàng của nhà cung cấp đồ chơi của Bain & Co. từ năm 2015. Vấn đề liên quan đến chi phí và lợi ích có thể sẽ hướng các nhà sản xuất đến Sri Lanka hoặc Campuchia". 

Theo số liệu của chính phủ, hiện tại, tổng số vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài đã giải ngân đã tăng 6,3 % lên 12 tỷ USD trong 8 tháng đầu năm so với cùng kỳ năm ngoái và số lượng dự án đăng ký mới tăng 25% lên 2.406. 

Ảnh minh họa.

Dưới đây là một số vấn đề mà Việt Nam đang phải đối mặt:

Thiếu cơ sở vật chất

Cơ sở hạ tầng là thách thức lớn đối với Việt Nam, đặc biệt là tại các cảng. Theo Bloomberg Intelligence (BI), Trung Quốc có 6 trong số 10 cảng có lượng container lớn nhất thế giới - bao gồm cảng Thượng hải ở vị trí số 1. Trong khi đó, hai cảng lớn nhất của Việt Nam là TP.HCM (HM:HCM) và Cái Mép lần lượt ở vị trí 25 và 50.

Trong năm 2017, lưu lượng container ở Việt Nam chỉ chiếm 2,5% tổng lượng container toàn cầu trong khi Trung Quốc chiếm 40%. Do đó, để theo kịp nhu cầu mới, năng lực vận chuyển container của Việt Nam cần tăng trưởng gần gấp đôi tốc độ 10% -12% của thập kỷ trước, cũng như tăng gấp đôi trong các hoạt động giao nhận và vận chuyển hàng hóa của bên thứ ba.

Container hàng hoá tại cảng Tân Cảng-Hiệp Phước ở TP.HCM.

Chính phủ ước tính sẽ chi khoảng 80.000 - 100.000 tỷ đồng (3,44 - 4,31 tỷ USD) để phát triển hệ thống cảng biển. Song, việc nâng cấp các cảng hiện tại hay xây cảng mới vẫn chưa đem lại nhiều hiệu quả. Theo phân tích của BI, sự tắc nghẽn tại các cảng dẫn tới chi phí tồn kho tăng và dây chuyền sản xuất ít đa dạng hơn, giao thương sẽ bị giới hạn ở những hàng hóa không quá nhạy cảm với thời gian. 

Do đó, Việt Nam cần đầu tư thêm cho kho, cảng biển, nhà ga đường sắt, và kho container nội địa. BI cũng đề xuất thành lập một công ty vận tải container quốc gia hoặc cổ phần để hỗ trợ thương mại xuyên biên giới quy mô lớn. 

Nhu cầu vận tải chắc chắn đang tăng lên. Theo Cục Hàng hải Việt Nam, hơn 530 triệu tấn hàng hóa đã được vận chuyển qua cảng biển Việt Nam, tăng 20% so với 1 năm trước đó. Khối lượng hàng hóa xuất khẩu được xử lý tăng 15% lên tới 142,8 triệu tấn và 18,1 triệu TEU container đã được vận chuyển vào năm ngoái, tăng 26% so với năm trước. 

Một nhà máy ở Bàu Bàng.

Ông Tsai Wen Jui, chủ tịch của nhà sản xuất yên xe đạp DDK Group có trụ sở tại Đài Loan cho biết trong một cuộc phỏng vấn tại văn phòng ở Bình Dương: "Với tình hình hiện tại, Việt Nam chắc chắn không thể đáp ứng nhu cầu của một làn sóng các công ty nếu họ chuyển đến. Ngay cả khi chỉ 5% các công ty Đài Loan tại Trung Quốc chuyển đến Việt Nam, cơ sở hạ tầng tại đây sẽ bị quá tải".

Giá bất động sản tăng vọt

Không chỉ cơ sở hạ tầng, mà giá bất động sản cũng đang trở thành một trở ngại. Trong nửa đầu năm 2019, giá cho thuê bất động sản công nghiệp đã tăng gấp đôi so với cùng kỳ năm trước. Trong đó, Bình Dương tăng 54,6%, Tây Ninh 31,1% và tại Hải Dương giá đã tăng 29,4%.

Theo ông Tsai Wen Jui, chi phí thuê đất trong khu công nghiệp Bàu Bàng đã tăng lên 80 USD/m2, gấp đôi so với 3 năm trước. Tại Bình Dương, giá thuê đất một số khu đã tăng từ mức 65 USD/m2 trong năm 2016 lên 150 USD/m2 trong năm nay.

Chi phí ở các thành phố lớn như Hà Nội và TP.HCM cũng tăng. Ở Hà Nội, giá chung cư đã tăng 20% trong quý II so với năm trước còn tại Hồ Chí Minh, thị trường sơ cấp tăng 4% so với cùng kỳ.

Một nhà máy đang được xây dựng tại tỉnh Bình Dương.

Thiếu lực lượng lao động

Nhân khẩu học đang đứng về phía Việt Nam. Theo số liệu từ Phòng Dân số Liên hợp quốc, tỷ lệ dân số trong độ tuổi lao động (từ 15 đến 64 tuổi) của Việt Nam được đánh giá là lớn hơn mức trung bình tại châu Á và trên toàn thế giới đến năm 2025. Và chính phủ Việt Nam đang nỗ lực hết mình để nâng cao tay nghề cho người lao động. 

Trong một cuộc phỏng vấn, Huang Yung Cheng, Chủ tịch Hội đồng của Phòng Thương mại Đài Loan tại tỉnh Bắc Ninh, cho biết, Việt Nam rất khó để cung cấp lao động có trình độ cao cho các công ty công nghệ. Và tham nhũng công khai vẫn là một mối lo cho doanh nghiệp.

Các công ty Đài Loan cho biết họ cần thêm 20% đến 30% lao động trình độ cao để đáp ứng nhu cầu sản xuất. Tuy nhiên, điều này sẽ dẫn tới chi phí lao động cao hơn. Thực tế, tại Bình Dương, mức lương của lao động phổ thông đã tăng khoảng 60% mỗi năm.

Mức lương tối thiểu của Việt Nam năm 2018 ở mức 180 USD/tháng, rẻ hơn nhiều so với ở Thái Lan (274 USD) và đang cạnh tranh với Campuchia (170 USD). Tuy nhiên, thù lao tối thiểu ở Campuchia đã tăng lên 182 USD vào đầu năm nay và có thể sẽ tăng thêm vào tháng tới.