Sri Lanka bước vào kỷ nguyên 'thắt lưng buộc bụng' mới sau tuyên bố vỡ nợ

Một bữa ăn duy nhất trong ngày 

Vào một buổi chiều tối Thứ Bảy, khi cơn lốc mưa rơi xuống khu dân cư thuộc tầng lớp lao động bụi bặm ở thủ đô Sri Lanka, một dòng phụ nữ đã bất chấp gió lốc để đến một ngôi chùa Phật giáo, họ ở đó không phải để cầu nguyện mà được ăn. Kể từ tháng 6/2022, ngôi chùa đã hoạt động như một trạm cứu trợ thực phẩm, cung cấp bữa ăn duy nhất trong ngày cho nhiều người.

Trong số những người phụ nữ có Ediriweera Pattabandige Chamila. "Đây là bữa ăn duy nhất trong ngày và chúng tôi cố gắng kéo dài nó trong hai ngày", người phụ nữ 43 tuổi nói. 

Các bà mẹ khác cũng có chung quan điểm, họ ôm lấy phần của mình trong số 50 phần ăn được phân phát bao gồm cơm trắng với đậu, củ cải đường và một miếng cà ri gà. Giá của những hàng hóa này đã tăng từ 100% lên 120% trong năm kể từ khi sự cố mất giá mạnh mẽ và vỡ nợ đã tàn phá nền kinh tế vào mùa xuân.

"Chúng tôi biết làm gì hơn khi có những gia đình ở đây thậm chí không thể mua nổi một bữa ăn mỗi ngày. Trước đây dù không giàu có gì, nhưng chúng tôi vẫn có thể tự mua lương thực. Giờ đây lại phải trông chờ vào việc xin ăn để có thể sống qua ngày, điều đó thật đau lòng", Pushpa Galhena, một lãnh đạo cộng đồng 58 tuổi thở dài.

Sri Lanka là quốc gia đầu tiên trong số nhiều quân cờ domino tài chính có thể sớm sụp đổ ở châu Á, khi các quốc gia vốn đã vay mượn rất nhiều để vượt qua đại dịch Covid-19 với sự khuyến khích của các nhà kế hoạch chính sách kinh tế toàn cầu.

Theo một báo cáo được công bố vào tháng 4 bởi Ủy ban kinh tế và xã hội châu Á, cơ quan bao gồm 53 thành viên của Liên Hợp Quốc, có tổng cộng 19 quốc gia trong khu vực có nguy cơ vỡ nợ cao vì các khoản vay trong đại dịch. Báo cáo trích dẫn 2/3 số quốc gia này đang gánh nhiều khoản nợ hơn bất kỳ thời điểm nào kể từ năm 2008, thời điểm bắt đầu cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu.

Qũy tiền tệ quốc tế (IMF) đang làm việc với các khoản nợ chủ nhà và chính phủ để gỡ rối trạng thái rối loạn kinh tế hậu đại dịch. Nhưng sau khi doanh thu du lịch và kiều hối của người lao động cạn kiệt vào năm 2020 và 2021, tình hình đã bị đẩy lên đỉnh điểm. 

Hòn đảo này đầu năm đã trở thành quốc gia châu Á đầu tiên trong hai thập kỷ tuyên bố phá sản, dẫn đến nhiệm vụ nợ lịch sử và khủng hoảng kinh tế khiến tổng thống khi đó là Gotabaya Rajapaksa phải rời đất nước vào tháng 7/2022. 

Trong nỗ lực khôi phục nền tài chính đất nước, chính phủ mới của Sri Lanka đã bắt đầu đàm phán với IMF và nhận được khoản vay 2,9 tỷ USD. Đổi lại, chính phủ Sri Lanka phải đạt được thỏa thuận với các chủ nợ để cơ cấu lại các khoản vay của mình.

Ai bù vào khoảng trống?

Việc cắt giảm ngân sách trở nên nguy hiểm khi đưa đất nước vào tình trạng ngày càng đói kém, câu hỏi về vai trò của các ngân hàng đa phương trong công việc giải quyết bắt đầu được đặt ra. Nhiều tổ chức trong số này trước đây đã khẳng định rằng việc vay mượn là cách duy nhất để vượt qua đại dịch.

Những người đi vay hiện nhận thấy rằng họ phải tự mình giải quyết các khoản nợ tích lũy. IMF chỉ đồng ý một chương trình cho vay sau khi Sri Lanka cắt giảm chi tiêu ngân sách và tăng cường nguồn thu nỗ lực thu hẹp khoảng cách giữa doanh thu của chính phủ, sử dụng khoảng 8,6% GDP và chi tiêu, ở mức 19,9% IMF.

Peter Breuer, trưởng phái đoàn cấp cao của IMF tại Sri Lanka, cho biết tại một cuộc họp báo vào tháng 3 rằng không ai có sẵn tài trợ cho khoảng cách lớn giữa chi tiêu và doanh thu của chính phủ. Trước đây, chính phủ có thể vay từ các chủ nợ chính thức và tư nhân. Hiện tại, không ai sẵn sàng bù đắp khoảng trống đó. Và do đó việc điều chỉnh là rất khốc liệt. 

Shanta Devarajan, giáo sư thực hành phát triển quốc tế tại Đại học Georgetown ở Washington, cho biết chính phủ Sri Lanka không có lựa chọn nào khác vì thiếu các nguồn tài trợ khác. Peter Breuer, trưởng ban thị trường vốn, tiền tệ và nợ của IMF, cho biết các chủ nợ cũng cần giúp Sri Lanka thoát khỏi cuộc "khủng hoảng sâu sắc" hiện nay để quay trở lại trả nợ.

"Tiêu chuẩn kép"

Các chuyên gia đang chia sẻ về việc liệu cộng đồng quốc tế có thể làm nhiều hơn để giúp giảm bớt cú sốc hay không. Ahilan Kadirgamar, một nhà kinh tế chính trị tại Đại học Jaffna ở miền bắc Sri Lanka, nói rằng các hành động trước đó là do IMF ủy quyền và đã làm trầm trọng thêm tình trạng khốn cùng của người dân Sri Lanka. 

"Hóa đơn hộ gia đình ở nông thôn tăng vọt, chi phí vận chuyển tăng, nhiên liệu cho nông nghiệp và đánh cá giảm hơn và tiền lương thực tế giảm 50%. Tất cả những người đã trải qua khó khăn và bây giờ họ phải đối mặt với chính sách thắt lưng buộc bụng của IMF", ông nói.

Tháng 6 này, LirneAsia, một tổ chức nghiên cứu chính sách khu vực, đã làm rung chuyển nền chính trị hiện tại của Sri Lanka bằng cách tiết lộ quy mô đáng kinh ngạc tình trạng đói khát của 22 triệu dân khi đồng rupee bị giảm, nhập khẩu bị cấm và việc làm biến mất. Số người nghèo Sri Lanka tăng lên 7 triệu người, gần 31% dân số, hàng ngàn người chỉ được ăn mỗi bữa một ngày. 

Các tổ chức của Anh như Oxfam đã chỉ trích điều mà IMF gọi là "tiêu chuẩn kép" trong việc xử lý nợ của các nước giàu và nước nghèo, khi IMF cảnh báo các nước giàu chống lại chính sách thắt lưng buộc bụng trong khi buộc các nước nghèo hơn phải làm điều đó.

Tại Sri Lanka, các nhà phân tích đặt câu hỏi về mục tiêu của IMF yêu cầu chính phủ đảm bảo dư sách sơ cấp ở mức 2,3% GDP vào năm 2025, sau khi nền kinh tế suy giảm 9% vào năm 2022. Nguyên nhân chủ yếu dẫn đến tình trạng này do ảnh hưởng nặng nề từ đại dịch đã làm xói mòn vị thế tài chính của đất nước này khiến việc tiếp tục thực hiện các nghĩa vụ trả nợ trở nên bất khả thi. Mặt khác, lãi suất toàn cầu tăng, giá năng lượng cao và lạm phát gia tăng cũng là áp lực đè nặng lên các nền kinh tế đang phát triển phụ thuộc vào nhập khẩu như Sri Lanka.

Nguồn thu từ du lịch và kiều hối sụt giảm nặng nề. Bên cạnh đó một nguồn thu ngoại hối quan trọng là chè với sản lượng giảm mạnh do lệnh cấm sử dụng và nhập khẩu phân bón hóa học. Đi kèm với việc chính phủ chi tiêu cao, cắt giảm thuế làm tổn hại ngân khố và nguồn dự trữ ngoại tệ bị cạn kiệt.

Khủng hoảng vòng xoáy nợ nần

Các nhà phê bình cho rằng những mục tiêu nghiêm ngặt này không chỉ ác liệt đối với các quốc gia liên quan mà thực sự có thể tự động chuốc lấy thất bại. Chúng không làm giảm nợ mà chỉ ngăn chặn các quốc gia phát triển. Tim Jones, người đứng đầu chính sách Debt Justice, một nhà vận động toàn cầu có trụ sở tại Anh cho rằng việc các quốc gia tạo ra lượng dư ngân sách không cần thiết chỉ gây ra trạng thái trì hoãn kinh tế. 

Ngay cả bộ phận nghiên cứu của IMF cũng đặt câu hỏi về sự cần thiết phải tạo ra "ngân sách dư" trong các cuộc khủng hoảng, điều mà trước đây được quy định là để giúp các quốc gia thoát khỏi vòng xoáy nợ nần. Việc củng cố tài chính không dẫn đến tác động đáng kể về tăng trưởng GPD. Ngược lại, nghiên cứu về các chương trình giảm nợ ở 33 nền kinh tế thị trường mới nổi khẳng định tốc độ tăng trưởng GDP cao hơn là yếu tố then chốt giảm được 1/3 khoản nợ. 

Rebecca Ray, nhà kinh tế học tại Trung tâm Chính sách Phát triển Toàn cầu của Đại học Boston cho biết "thắt lưng buộc bụng" có thể làm trầm trọng thêm các cuộc khủng hoảng kinh tế, làm giảm việc tạo ra nguồn vốn thu hút đầu tư y tế và giáo dục.

Theo các nhà phân tích, ngoại trừ những lần rút lui ngắn hạn trong cuộc khủng hoảng toàn cầu 2008 và trong bối cảnh đại dịch bùng nổ, IMF luôn quay trở lại đòi hỏi điều chỉnh tài chính lớn từ người đi vay.

Trong khi đó, IMF nói rằng họ không chịu trách nhiệm về các hành động của chính phủ Sri Lanka cho khoản vay này, khi bản thân chương trình đã tính đến yếu tố nhân đạo nhiều nhất có thể. 

Theo Breuer, các chương trình của IMF hướng tới mục tiêu bảo vệ cho người nghèo bằng cách thiết lập chi tiêu tối thiểu cho mạng lưới tiêu dùng toàn xã hội. Hướng dẫn chi tiêu sản xuất của IMF là 187 tỷ rupee (575,5 triệu USD), chiếm 0,6% tổng sản phẩm quốc nội, tương đương với việc tăng gấp ba lần ngân sách năm 2022 cho mạng lưới chi tiêu. 

Khủng hoảng Sri Lanka thử thách vai trò chủ nợ

Trong khi đó, nhiều vấn đề mà Sri Lanka phải đối mặt nằm ngoài tầm kiểm soát của IMF, bắt nguồn từ việc các chủ nợ như Trung Quốc không chấp nhận thua lỗ đối với các khoản cho vay của Bắc Kinh. Trung Quốc, chủ nợ lớn nhất của Sri Lanka, đã đưa ra một giải pháp thay thế hấp dẫn là tiếp tục vay mới để trả nợ cũ. 

Ngoài Sri Lanka, các quốc gia châu Phi như Zambia và Ethiopia cũng đang cơ cấu lại các khoản nợ vay từ Trung Quốc. Nhiều nước đang phát triển khác cũng có tỷ lệ nợ cao và các khoản vay sắp đến kỳ hạn mà không chắc có thể thanh toán. Dù là chủ nợ quan trọng nhất của các nước đang phát triển, Trung Quốc thường không mặn mà trong nỗ lực hỗ trợ tái cơ cấu nợ.

IMF đã đưa ra đơn phương phán xét lại các khoản nợ này của Sri Lanka. Tuy nhiên, dù tuyên bố sẽ hỗ trợ Sri Lanka thông qua chương trình của IMF và các đàm phán tái cấu trúc nợ sắp tới, Bắc Kinh tỏ ra không hài lòng với quy trình ra quyết định của Colombo và ngăn quốc gia Nam Á tiếp cận giao dịch hoán đổi tiền tệ trị giá 1,5 tỷ USD cũng như khoản tín dụng 2,5 tỷ USD theo kế hoạch.

Không có gì đáng ngạc nhiên khi việc này gây thêm áp lực cho chính phủ Sri Lanka và làm trầm trọng thêm tình trạng khốn cùng của nền kinh tế. Chính phủ Sri Lanka đã đảm bảo tất cả các bên cho vay song phương rằng họ sẽ được đối xử bình đẳng. 

Ít nhất hai nghiên cứu đã phát hiện ra rằng IMF cứng rắn hơn với những quốc gia có quan hệ chặt chẽ hơn với Trung Quốc và khoan dung hơn với những quốc gia có quan hệ tốt hơn với Mỹ. Bắc Kinh coi cả Pakistan và Sri Lanka đều là những người đồng minh thân cận nhất của họ ở Nam Á.

Ray của Đại học Boston cho biết là có bằng chứng cho thấy sự kết nối của một quốc gia với Mỹ, Tây Âu và Trung Quốc như là những yếu tố quyết định quan trọng về cân bằng điều kiện của họ. Một bài báo khác được xuất bản trên tạp chí Nghiên cứu toàn cầu thuộc Đại học Georgetown  đã phát hiện ra rằng các quốc gia vay nhiều từ các ngân hàng Trung Quốc sẽ được IMF đưa ra nhiều điều kiện hơn.

Tuy nhiên, chính phủ IMF thừa nhận rằng bất kỳ vị trí chính trị nào cũng đóng vai trò trong các quyết định của họ. "Không có sự cân nhắc nào về tầm quan trọng tương phản của các mối quan hệ giữa Sri Lanka với Trung Quốc hay bất kỳ quốc gia nào khác trong việc thiết kế chương trình kinh tế", đại diện IMF khẳng định. 

Đi học chỉ để thoát khỏi cơn đói

Hiện tại, các gia đình nghèo khó ở Sri Lanka sẽ phải chịu đựng sự hành hạ của chính sách "thắt lưng buộc bụng" này. Các bậc cha mẹ đã gửi con đến một trường tiểu học đơn sơ nhất trong bóng tối của khu phức hợp thủ đô nói rằng họ "cảm thấy vô vọng hơn khi không còn gì để nuôi con".

Để chịu đựng sự đau khổ kéo dài này, người dân phải phụ thuộc vào các tổ chức từ thiện tư nhân để cung cấp thực phẩm nấu cho các bữa ăn ở trường học. 

"Đây là bữa ăn duy nhất mà chúng sẽ được ăn trong ngày. Bọn trẻ chỉ đến trường nếu chúng biết rằng có một bữa ăn miễn phí để thoát khỏi cái đói ở nhà", một bà mẹ 54 tuổi cho biết khi bà thái hành tây trong căn bếp tạm bợ cho bữa trưa ngày hôm đó. 

 (Nguồn: Nikkei)

Chia sẻ Chia sẻ

Chia sẻ

Lưu tin