Nga đang hướng dòng chảy năng lượng của mình từ Tây sang Đông?

Trong khi Nga đang tăng cường quan hệ kinh tế và năng lượng với Trung Quốc thì châu Âu cũng đang tìm cách giảm sự phụ thuộc vào khí đốt tự nhiên và nhập khẩu dầu từ nước này.

Nga đã đưa khí đốt đến Trung Quốc thông qua đường ống Power of Siberia, đường ống được khai trương vào năm 2019. Ngoài ra, hai đồng minh này cũng gần đạt được thỏa thuận về một đường ống thứ hai - Power of Siberia 2 - sẽ cung cấp nhiên liệu cho Trung Quốc bằng cách đi qua Mông Cổ.

Vào ngày 4/2, tập đoàn khí đốt khổng lồ Gazprom của Nga cũng đã xác nhận hợp đồng với Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Trung Quốc (CNPC) về việc mua bán khí đốt tự nhiên dọc theo tuyến đường Viễn Đông. Cùng ngày, tập đoàn dầu mỏ khổng lồ khác của Nga là Rosneft cũng đã ký một thỏa thuận trị giá 80 tỷ USD với CNPC để cung cấp 100 triệu tấn dầu cho Trung Quốc thông qua Kazakhstan trong hơn 10 năm trong chuyến thăm của Tổng thống Vladimir Putin tới Bắc Kinh.

Thỏa thuận thứ hai là sự sửa đổi đối với thỏa thuận năm 2013, trong đó Rosneft đồng ý chuyển giao 325 triệu tấn dầu cho CNPC trong khoảng thời gian 25 năm thông qua Kazakhstan. Theo truyền thông nhà nước Nga, kể từ năm 2005, Rosneft đã giao 425 triệu tấn dầu cho Trung Quốc.

Các dòng năng lượng của Nga đang dịch chuyển về phía Đông, mặc dù quốc gia lớn nhất về mặt địa lý trên thế giới vẫn đóng vai trò là nhà xuất khẩu năng lượng lớn cho Liên minh Tây Âu. Rất không chắc chắn liệu Trung Quốc có thể thay thế cho phương Tây, nơi có là thị trường tiêu thụ năng lượng nhất nhất của Nga hay không.

Tuy nhiên, nếu một cuộc chiến nổ ra giữa Nga và Ukraine, Mỹ và các đồng minh châu Âu chắc chắn sẽ áp đặt các biện pháp trừng phạt nghiêm khắc đối với Moscow - bao gồm cả việc cấm Nga tham gia hệ thống chuyển giao toàn cầu SWIFT và điều này chắc chắn sẽ khiến Điện Kremlin chuyển hướng sang Bắc Kinh.

Một cuộc chiến tiềm tàng chắc chắn sẽ khiến Điện Kremlin phụ thuộc nhiều hơn vào Bắc Kinh và sẽ tạo cho Trung Quốc một đòn bẩy lớn hơn trong quan hệ song phương Nga - Trung. Trong trường hợp đó, Moscow có thể lựa chọn tham gia Hệ thống thanh toán liên ngân hàng xuyên biên giới (CIPS) - một phiên bản SWIFT của Trung Quốc được thành lập vào năm 2015 nhưng vẫn chưa đạt được sức hút toàn cầu - ít nhất là đối với lĩnh vực thương mại năng lượng của đất nước tỷ dân này.

Mối quan hệ năng lượng Nga-Trung bắt đầu mở rộng ngay từ đầu cuộc xung đột ở Ukraine. Vào tháng 5/2014 - một tháng sau khi xung nổ ra tại Donbass, miền Đông Ukraine - Nga bắt đầu chuyển hoạt động kinh doanh năng lượng sang châu Á. Năm đó, Gazprom và CNPC đã ký một thỏa thuận mua bán kéo dài 30 năm để cung cấp 38 tỷ mét khối khí đốt tự nhiên mỗi năm.

Theo thỏa thuận đó, Bắc Kinh được cho là vẫn trả 148 USD/1.000 mét khối cho khí đốt tự nhiên của Nga, thấp hơn nhiều so với giá thị trường hiện tại là 1.100 USD /1.000 mét khối.

Một hợp đồng mới có thời hạn 30 năm cung cấp khí đốt cho Trung Quốc thông qua một đường ống mới dự kiến ​​sẽ giải quyết việc bán khí đốt trong tương lai bằng đồng euro, thay vì bằng USD, và đây là một phần của nỗ lực phi USD hóa được các nhà lãnh đạo Nga công bố vài năm trước.

Theo hợp đồng mới, Trung Quốc sẽ nhận khí đốt của Nga từ đảo Sakhalin thông qua đường ống xuyên Biển Nhật Bản đến tỉnh Hắc Long Giang nằm phía Đông Bắc Trung Quốc. Khí đốt được khai thác ở Sakhalin không được kết nối với mạng lưới đường ống châu Âu của Nga và các nhà phân tích tin rằng thỏa thuận mới sẽ không ảnh hưởng đến người tiêu dùng châu Âu.

Nếu Nga bị trục xuất khỏi SWIFT - như Mỹ đã đe dọa - các nước châu Âu sẽ không thể trả tiền nhập khẩu khí đốt, điều này có thể gây ảnh hưởng đáng kể đến an ninh năng lượng của lục địa này. Tuy nhiên, có những dấu hiệu cho thấy Liên minh châu Âu (EU) đang chuẩn bị sống mà không có năng lượng của Nga.

Nhập khẩu khí đốt của EU từ Nga đã ở mức thấp lịch sử trong tháng 1 và EU thề sẽ trừng phạt dự án đường ống dẫn khí Nord Stream 2 nếu Nga tấn công Ukraine. Đồng thời, EU được cho là đang tìm kiếm các giải pháp thay thế cho khí đốt của Nga, trong đó có khả năng là từ Mỹ.

Tuy nhiên, vấn đề là các nhà sản xuất khí đốt khác không thể nhanh chóng thay thế Nga trở thành nhà cung cấp khí đốt lớn nhất châu Âu, bao gồm cả việc hạn chế về cơ sở hạ tầng.

Na Uy, nhà cung cấp lớn thứ hai của châu Âu, đã chỉ ra rằng, cho dù họ cung cấp khí đốt tự nhiên ở công suất tối đa cũng không thể thay thế được nguồn cung từ Nga.

Qatar - một trong những nhà sản xuất khí đốt lớn nhất thế giới và là nhà xuất khẩu khí đốt tự nhiên hóa lỏng (LNG) lớn thứ hai sau Australia - có nguồn cung dự phòng hạn chế do hầu hết mức sản lượng hiện tại của nước này “bị khóa” trong các hợp đồng dài hạn.

Hơn nữa, Nga hiện có kế hoạch tham gia vào việc xây dựng đường ống Pakistan Stream - một dự án được cho là sẽ làm tăng nhu cầu về khí đốt ở Pakistan - mà một số ý kiến ​​cho rằng có thể thúc đẩy Qatar quyết định phân phối lại dòng khí đốt cho quốc gia châu Á và giảm nguồn cung đến châu Âu.

Trung Quốc, nước tiêu thụ năng lượng lớn nhất thế giới, cuối cùng có thể thay thế châu Âu trở thành thị trường chính cho dầu, khí đốt và thậm chí cả năng lượng hạt nhân của Nga.

Rosatom, Tập đoàn Năng lượng Nguyên tử Nhà nước của Nga, đã tham gia vào việc xây dựng hai nhà máy điện hạt nhân ở Trung Quốc, và công ty được cho là đang đàm phán với một số quốc gia ở Trung Đông và Bắc Phi để phát triển của năng lượng hạt nhân, bao gồm cả nghiên cứu hạt nhân.

Rosatom hiện đang xây dựng các lò phản ứng hạt nhân ở Thổ Nhĩ Kỳ, Ai Cập, Iran và Ấn Độ, và công ty quan tâm đến việc mở rộng hoạt động kinh doanh ở Trung và Đông Nam Á. Nhìn chung, cuộc khủng hoảng Ukraine có thể thúc đẩy sự tái phân phối lớn các nguồn cung cấp năng lượng toàn cầu và dòng chảy từ phía Tây sang phía Đông.