Nga chống đỡ các lệnh trừng phạt của phương Tây như thế nào sau một năm chiến tranh?

Trong những ngày sau khi tấn công Ukraina một năm trước, nền kinh tế Nga đã bị xáo trộn nghiêm trọng.

Các đồng minh phương Tây, dẫn đầu là Hoa Kỳ và Liên minh châu Âu (EU), đã áp đặt các biện pháp trừng phạt nghiêm khắc đối với hệ thống tài chính của nước này. Đồng rúp giảm xuống mức thấp kỷ lục so với USD, ngân hàng trung ương Nga tăng lãi suất gấp đôi và Sở giao dịch chứng khoán Moscow đóng cửa trong vài ngày.

Trong một tuyên bố, các nhà lãnh đạo EU mô tả "những hậu quả to lớn và nghiêm trọng" đối với Nga. Các nhà kinh tế dự đoán một sự sụt giảm lớn trong GDP. Vài tuần sau khi lệnh trừng phạt được đưa ra, Nhà Trắng cho biết trong một tuyên bố: "Các chuyên gia dự đoán GDP của Nga sẽ giảm tới 15% trong năm nay, xóa sạch thành quả kinh tế đạt được trong 15 năm qua".

Gần một năm sau, điều đó đã không xảy ra. Mặc dù 12 tháng qua rất khó khăn đối với nền kinh tế Nga, nhưng nó đã hoạt động tốt hơn nhiều so với dự kiến.

Điện Kremlin đã phân loại rất nhiều dữ liệu kinh tế quan trọng sau khi phát động cuộc chiến với Ukraina, và nó vẫn như vậy cho đến ngày nay. Hình dạng cơ bản của nền kinh tế Nga là không chắc chắn. Tuy nhiên, rõ ràng là sự sụp đổ mà nhiều người dự đoán đã không thành hiện thực.

Alexandra Vacroux, Giám đốc điều hành của Trung tâm Nghiên cứu Nga và Á-Âu tại Đại học Harvard, cho biết: "Tôi nghĩ chúng ta có thể nói rằng nền kinh tế Nga đã suy giảm ít hơn rất nhiều so với mức 10 đến 15% mà mọi người nói đến khi bắt đầu chiến tranh".

Cơ quan thống kê chính thức của Nga trong tuần này cho biết nền kinh tế đã giảm 2,1% vào năm 2022, trong khi dự đoán trước đó là 12%.

Chris Weafer đã làm việc ở Nga trong khoảng 25 năm với tư cách là cố vấn đầu tư và chiến lược gia. Ông nói rằng có rất nhiều sự hoảng loạn thực sự bên trong nước Nga về nền kinh tế trong những tháng đầu tiên sau khi chiến tranh nổ ra. Đó không chỉ là do các biện pháp trừng phạt mà còn bởi vì nhiều công ty đã tự nguyện rời khỏi Nga.

Ông nói: "Có suy đoán rằng việc mất đi các tuyến thương mại và hậu cần sẽ ảnh hưởng nặng nề đến ngành sản xuất và người ta sẽ mất việc làm đáng kể. Vì vậy, vào khoảng thời gian đó, tôi chắc chắn rất bi quan về triển vọng của nền kinh tế vào năm 2022".

Tuy nhiên, ông cho biết, đến tháng 5, tình hình đã "được cải thiện nhanh chóng". "Bạn có thể thấy rằng những dự đoán trong trường hợp xấu nhất sẽ không xảy ra".

Châu Âu tiếp tục mua năng lượng của Nga

Có một số lý do tại sao nền kinh tế Nga đã vượt xa mong đợi. Một trong những chính là hydrocarbon của nước Nga, cụ thể là dầu và khí đốt. EU đã không trừng phạt nhập khẩu dầu và khí đốt của Nga trong những tháng đầu tiên của cuộc chiến, vì khối này quá phụ thuộc nguồn năng lượng từ Nga.

Châu Âu tiếp tục mua dầu và khí đốt của Nga trong phần lớn năm 2022, trong khi Moscow cũng tìm thấy các đối tác thương mại năng lượng mới ở Trung Quốc, Ấn Độ và một số nơi khác. Đầu tháng này, Ngân hàng Trung ương Nga đã báo cáo thặng dư thương mại cao kỷ lục 227 tỷ USD (211 tỷ euro) cho năm 2022, chủ yếu nhờ xuất khẩu năng lượng.

Weafer cho biết: "Nga đã có thể kiếm được doanh thu gần như 'trời cho' từ việc xuất khẩu những sản phẩm đó ở mức rất cao vì các thương nhân ở châu Âu không chỉ tiếp tục mua các sản phẩm của Nga mà còn bắt đầu tích trữ chúng".

Điều đó đã giúp chính phủ Nga có thể hạn chế đáng kể tác động của các biện pháp trừng phạt của phương Tây đối với dự trữ ngoại hối của nước này.

"Nguồn tiền này có thể sử dụng để cung cấp trợ cấp cho các ngành công nghiệp trọng điểm, hỗ trợ việc làm, tạo thu nhập. Ngoài ra, nó còn tài trợ không chỉ cho quân đội mà còn cho các chương trình xã hội và nói chung là để duy trì sự ổn định kinh tế và xã hội trong nước", Weafer nói.

Điều đó đã giúp giữ tỷ lệ thất nghiệp ở mức thấp, theo báo cáo là khoảng 4%, mặc dù con số đó bị bóp méo đáng kể bởi thực tế là nhiều người đã ra nước ngoài để tránh bị gọi nhập ngũ.

Một yếu tố khác đã giúp giữ cho nền kinh tế Nga tiếp tục phát triển là phần lớn các công ty phương Tây vẫn tiếp tục hoạt động ở nước này sau khi lời kêu gọi rời khỏi thị trường này vào đầu cuộc chiến giảm dần.

Weafer cho biết trong khi các công ty như McDonald's chịu áp lực rời đi rất lớn trên mạng xã hội, thì hầu hết những công ty khác đã vượt qua cơn bão. "Đặc biệt là những công ty quan trọng đối với nền kinh tế".

Nga quen với các lệnh trừng phạt

Một lý do khác cho sự vững mạnh của nền kinh tế Nga liên quan đến chính các biện pháp trừng phạt. Vacroux cho biết các biện pháp trừng phạt của phương Tây đã không đáp ứng được kỳ vọng ở các quốc gia như Venezuela, Iran và chính Nga.

Có một thực tế là Điện Kremlin đã quen với việc đối phó với các biện pháp trừng phạt trong gần một thập kỷ, kể từ khi sáp nhập Crimea vào năm 2014.

Ngân hàng Trung ương Nga, vốn rất thành thạo trong việc quản lý khủng hoảng, đã có hành động quyết đoán để củng cố hệ thống tài chính của mình vào tháng 2 và tháng 3 năm 2022. Việc tăng lãi suất đã giúp ngăn chặn tình trạng rút tiền ồ ạt của các ngân hàng khi tỷ lệ lạm phát của nước này giảm dần.

Weafer cho biết một thập kỷ bị trừng phạt có nghĩa là các ngân hàng của đất nước đã bị thử thách và Nga thực hiện chính sách tự cung tự cấp trong các ngành công nghiệp chính, đặc biệt là sản xuất lương thực.

Một yếu tố chính khác thúc đẩy khả năng phục hồi kinh tế của Nga là nước này tăng cường quan hệ thương mại với Trung Quốc và Ấn Độ. Thương mại giữa các quốc gia đã tăng vọt. Nga cũng có thể ngày càng được hưởng lợi từ cái gọi là nhập khẩu song song, theo đó các sản phẩm phương Tây hiện đang tìm đường vào Nga một lần nữa thông qua các nước bên thứ ba như Trung Quốc, Ấn Độ và các nước khác trên khắp Trung Á.

Vacroux cho biết Trung Quốc là "người chiến thắng lớn", chỉ ra rằng trong khi thương mại giữa các nước tăng vọt, thì sự phụ thuộc của Moscow vào Bắc Kinh cũng tăng theo.

Bà Vacroux nói: "Trung Quốc không thực sự quan tâm đến Nga khi chỉ có 3% thương mại của Trung Quốc là đến Nga. Nhưng Nga hiện rất quan tâm đến Trung Quốc".

Năm 2023 sẽ là một câu chuyện khác?

Dự báo cho nền kinh tế Nga vào năm 2023 rất khác nhau. IMF gần đây cho biết họ dự kiến nền kinh tế của nước nà sẽ tăng trưởng 0,3% vào năm 2023, trong khi số khác dự báo GDP của Nga giảm khoảng 2%.

Châu Âu đã cố gắng loại bỏ phần lớn sự phụ thuộc vào năng lượng của Nga trong suốt 12 tháng qua. Tuy nhiên, cho đến nay có rất ít bằng chứng cho thấy lệnh trừng phạt trần giá của khối đối với dầu mỏ của Nga - được đưa ra vào tháng 12 - đang phát huy tác dụng. Theo nghiên cứu được thực hiện bởi tuần báo The Economist của Anh, doanh số bán dầu thô của Nga vẫn cao do nhu cầu từ Trung Quốc và Ấn Độ.

Weafer tin rằng các biện pháp trừng phạt mới của EU, bắt đầu có hiệu lực từ ngày 5 tháng 2 và nhắm vào dầu diesel cũng như các sản phẩm tinh chế khác, là một thời điểm quan trọng tiềm tàng.

Ông nói: "Có một dấu hỏi lớn về việc Nga sẽ kiếm được bao nhiêu tiền từ việc xuất khẩu hydrocarbon và các ngành công nghiệp khai thác trong năm nay. Và nó chắc chắn sẽ ít hơn đáng kể so với năm 2022, đó là điều chắc chắn".

(DW)