Dân số Trung Quốc giảm có tác động như thế nào đối với phần còn lại của thế giới?

Lần cuối cùng dân số Trung Quốc giảm là vào năm 1961, trong một nạn đói đã giết chết hàng chục triệu người trên cả nước.

Lần này, có sự kết hợp của nhiều yếu tố đứng đằng sau sự sụt giảm: hậu quả sâu rộng của chính sách một con mà Trung Quốc đưa ra vào những năm 1980 (nhưng sau đó đã bị bãi bỏ); thay đổi thái độ đối với hôn nhân và gia đình trong giới trẻ Trung Quốc; bất bình đẳng giới sâu sắc và những thách thức trong việc nuôi dạy trẻ em ở các thành phố đắt đỏ của Trung Quốc.

Các chuyên gia cảnh báo rằng, nếu xu hướng này được duy trì nó cũng có thể gây ra vấn đề cho phần còn lại của thế giới, trong đó Trung Quốc đóng vai trò chính trong việc thúc đẩy tăng trưởng toàn cầu với tư cách là nền kinh tế lớn thứ hai.

Dân số giảm có khả năng làm trầm trọng thêm các vấn đề của Trung Quốc với lực lượng lao động già đi, kéo theo tốc độ tăng trưởng giảm và điều này làm tăng thêm những khó khăn khi nước này phải vật lộn để phục hồi sau đại dịch.

Tại sao dân số Trung Quốc giảm?

Sự suy giảm dân số một phần là kết quả của chính sách một con của Trung Quốc. Trong hơn 35 năm, chính quyền Bắc kinh đã giới hạn các cặp vợ chồng chỉ được sinh một con. Những phụ nữ nếu bị phát hiện đi ngược lại chính sách này thường bị cưỡng bức phá thai, phạt nặng.

Được báo động bởi tỷ lệ sinh giảm trong những năm gần đây, chính phủ đã loại bỏ quy tắc này. Vào năm 2015, chính quyền cho phép các cặp vợ chồng có hai con và vào năm 2021, con số này được nâng lên thành ba. Nhưng sự thay đổi chính sách và những nỗ lực khác của chính phủ, chẳng hạn như cung cấp các ưu đãi tài chính, đã có rất ít tác dụng – vì nhiều lý do.

Chi phí sinh hoạt và giáo dục cao, giá bất động sản tăng vọt là những yếu tố chính. Nhiều người - đặc biệt là ở các thành phố - phải đối mặt với tình trạng tiền lương trì trệ, ít cơ hội việc làm hơn và thời gian làm việc mệt mỏi khiến việc nuôi một đứa con vừa khó khăn vừa tốn kém chứ chưa nói đến ba đứa con.

Những vấn đề này trở nên trầm trọng hơn nữa do tình trạng phân biệt giới tính cố hữu trong xã hội Trung Quốc, thường đặt phần lớn công việc nhà và chăm sóc con cái lên vai phụ nữ. Phụ nữ cũng cho biết họ phải đối mặt với sự phân biệt đối xử tại nơi làm việc dựa trên tình trạng hôn nhân hoặc cha mẹ của họ và người sử dụng lao động thường miễn cưỡng trả tiền nghỉ thai sản.

Một số thành phố và tỉnh ở Trung Quốc đã bắt đầu áp dụng các biện pháp như nghỉ sinh con và mở rộng các dịch vụ chăm sóc trẻ em. Nhưng nhiều nhà hoạt động và phụ nữ nói rằng vẫn chưa đủ.

Và sự thất vọng tăng lên trong thời kỳ đại dịch, với một thế hệ trẻ thất vọng, sinh kế và phúc lợi của họ bị trật bánh bởi chính sách không khoan nhượng của Trung Quốc đối với Covid.

Giàm dân số có ý nghĩa gì đối với Trung Quốc?

Dân số giảm có khả năng làm tăng thêm các vấn đề nhân khẩu học mà Trung Quốc đang phải đối mặt. Dân số của đất nước đã già đi và lực lượng lao động bị thu hẹp, gây áp lực to lớn lên thế hệ trẻ.

Các quan chức Trung Quốc cho biết hôm thứ Ba rằng, người già của Trung Quốc hiện chiếm gần 1/5 dân số. Một số chuyên gia cảnh báo rằng đất nước này có thể đang đi theo con đường tương tự như Nhật Bản, quốc gia đã bước vào ba thập kỷ trì trệ kinh tế vào đầu những năm 1990, trùng với thời điểm dân số nước này ngày càng già đi.

"Nền kinh tế Trung Quốc đang bước vào giai đoạn chuyển đổi quan trọng, không còn khả năng dựa vào lực lượng lao động dồi dào, chi phí cạnh tranh để thúc đẩy công nghiệp hóa và tăng trưởng", nhà kinh tế trưởng chuyên về châu Á của HSBC, Frederic Neumann, cho biết.

"Nguồn cung lao động bắt đầu giảm nhưng tăng trưởng năng suất sẽ cần phải tăng lên để duy trì tốc độ mở rộng nhanh chóng của nền kinh tế", ông nói.

Nền kinh tế Trung Quốc đang gặp khó khăn, chỉ tăng trưởng 3% vào năm 2022 – một trong những thành tích tồi tệ nhất trong gần nửa thế kỷ, do nước này nhiều tháng đóng cửa vì Covid và sự suy thoái trên thị trường bất động sản.

Lực lượng lao động bị thu hẹp có thể khiến việc phục hồi trở nên khó khăn hơn khi Trung Quốc nối lại hoạt động du lịch ra nước ngoài và từ bỏ nhiều hạn chế nghiêm ngặt mà nước này đã duy trì trong vài năm qua.

Hệ thống an sinh xã hội của Trung Quốc có khả năng bị phá sản vì sẽ có ít người lao động hơn để tài trợ cho những thứ như lương hưu và chăm sóc sức khỏe – vì nhu cầu đối với các dịch vụ này tăng lên do dân số già đi.

Cũng sẽ có ít người chăm sóc người già hơn, với nhiều người trẻ tuổi đã làm việc để hỗ trợ cha mẹ và hai ông bà của họ.

Điều này có ý nghĩa gì đối với thế giới?

Với vai trò thúc đẩy nền kinh tế toàn cầu, những thách thức của Trung Quốc có thể có tác động đối với phần còn lại của thế giới.

Đại dịch đã cho thấy các vấn đề trong nước của Trung Quốc có thể ảnh hưởng như thế nào đến dòng thương mại và đầu tư, với việc phong tỏa và kiểm soát biên giới làm gián đoạn chuỗi cung ứng.

Nền kinh tế Trung Quốc đang chậm lại không chỉ kéo theo tăng trưởng toàn cầu mà còn có thể đe dọa tham vọng vượt Mỹ trở thành nền kinh tế lớn nhất thế giới của Trung Quốc.

"Khả năng hạn chế của Trung Quốc trong việc phản ứng với sự thay đổi nhân khẩu học này có thể sẽ dẫn đến kết quả tăng trưởng chậm hơn trong 20 đến 30 năm tới và ảnh hưởng đến khả năng cạnh tranh trên trường quốc tế với Hoa Kỳ", Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế có trụ sở tại Hoa Kỳ cho biết trong một viết trên trang web của mình vào tháng 8 năm ngoái.

Trung Quốc cũng có vẻ như sẽ mất vị trí quốc gia đông dân nhất thế giới vào tay Ấn Độ, quốc gia có dân số và nền kinh tế đang bùng nổ trong năm nay.

Yi Fuxian, người nghiên cứu nhân khẩu học Trung Quốc tại Đại học Wisconsin-Madison, viết trên Twitter: "Ấn Độ là người chiến thắng lớn nhất".

Tuy nhiên, trong khi Yi cho biết một ngày nào đó nền kinh tế Ấn Độ có thể vượt qua Mỹ, thì vẫn còn một số chặng đường phía trước. Ấn Độ là nền kinh tế lớn thứ năm thế giới, đã vượt qua Vương quốc Anh vào năm ngoái, và một số chuyên gia đã lên tiếng lo ngại rằng đất nước này không tạo ra đủ cơ hội việc làm để theo kịp lực lượng lao động ngày càng tăng của mình.

Tuy nhiên, một số nhà nghiên cứu nói rằng có thể có một "lớp lót bạc" cho Trung Quốc trong việc dân số giảm.

Mary Gallagher, giám đốc Viện Quốc tế tại Đại học Michigan, viết trên Twitter: "Đối với cả biến đổi khí hậu và môi trường, dân số ít hơn là một lợi ích chứ không phải là một tai họa".

Peter Kalmus, một nhà khoa học khí hậu tại NASA, lập luận rằng không nên coi sự suy giảm dân số là "một điều khủng khiếp", thay vào đó ông chỉ ra rằng "sự nóng lên toàn cầu và mất đa dạng sinh học đang tăng nhanh theo cấp số nhân".

Chính phủ Trung Quốc đang làm gì?

Các quan chức Trung Quốc đã tăng cường nỗ lực khuyến khích các gia đình lớn hơn, bao gồm thông qua một kế hoạch đa cơ quan được đưa ra vào năm ngoái để tăng cường thời gian nghỉ thai sản và cung cấp các khoản khấu trừ thuế và các đặc quyền khác cho các gia đình.

Vào tháng 10, nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình đã cam kết "cải thiện chiến lược phát triển dân số" và giảm bớt áp lực kinh tế đối với các gia đình.

"[Chúng tôi sẽ] thiết lập một hệ thống chính sách để tăng tỷ lệ sinh và giảm chi phí mang thai, sinh con, nuôi dạy trẻ và giáo dục", ông Tập nói. "Chúng tôi sẽ theo đuổi chiến lược quốc gia chủ động nhằm đối phó với tình trạng già hóa dân số, phát triển các chương trình và dịch vụ chăm sóc người cao tuổi cũng như cung cấp các dịch vụ tốt hơn cho người cao tuổi sống một mình".

Một số nơi thậm chí còn đưa ra các ưu đãi bằng tiền mặt để khuyến khích sinh nhiều hơn. Một ngôi làng ở phía Nam tỉnh Quảng Đông đã thông báo vào năm 2021 rằng họ sẽ trả tiền cho những cư dân thường trú có trẻ sơ sinh dưới 2 tuổi rưỡi lên tới 510 USD một tháng – tổng cộng có thể lên tới hơn 15.000 USD cho mỗi đứa trẻ. Những nơi khác đã cung cấp trợ cấp bất động sản cho các cặp vợ chồng có nhiều con.

Nhưng những nỗ lực đó vẫn chưa thấy kết quả, với nhiều chuyên gia và người dân nói rằng cần có nhiều cải cách quốc gia sâu rộng hơn. Sau khi tin tức hôm thứ Ba được đưa ra, một hashtag đã lan truyền trên Weibo, nền tảng giống như Twitter của Trung Quốc: "Để khuyến khích sinh con, trước tiên bạn phải giải quyết những lo lắng của những người trẻ tuổi".

"Lương của chúng tôi quá thấp, trong khi tiền thuê nhà quá cao và áp lực tài chính quá nặng nề. Chồng tương lai của tôi sẽ làm thêm giờ đến 3 giờ sáng hàng ngày từ đầu năm cho đến cuối năm", một người dùng Weibo viết. "Sự sống còn và sức khỏe của tôi đã có vấn đề rồi, huống chi là có con".

(CNN)