Cuộc chiến ở Ukraina khiến mối quan hệ thương mại giữa EU và Trung Quốc rạn nứt nghiêm trọng

Việc Trung Quốc không lên án cuộc tấn công của Nga vào Ukraina, được coi là một mối đe dọa hiện hữu đối với an ninh châu Âu, là sự cố mới nhất và nghiêm trọng nhất trong một loạt các thách thức của Bắc Kinh đối với trật tự dựa trên luật lệ mà Liên minh châu Âu tuyên bố vận hành.

Sự ủng hộ của Trung Quốc đối với Nga - bắt nguồn từ mối quan hệ thân thiết của nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình với Tổng thống Nga Putin - đã làm thay đổi các tính toán của châu Âu.

“Ý thức cấp bách phải bảo vệ châu Âu khỏi các mối đe dọa chưa bao giờ mạnh mẽ như thời điểm hiện tại. Cuộc tấn công của Nga vào Ukraina là chính là yếu tố thay đổi cuộc chơi ”, Zsuzsa Anna Ferenczy, trợ lý giáo sư tại Đại học Dong Hwa (Đài Loan - Trung Quốc) và là cựu Cố vấn chính trị tại Nghị viện châu Âu cho biết.

Ban đầu, Brussels hy vọng Bắc Kinh sẽ sử dụng ảnh hưởng của mình với Moscow để giải quyết vấn đề trong hòa bình.

Trưởng ban Chính sách Đối ngoại của EU Josep Borrell nói với tờ El Mundo của Tây Ban Nha vào tháng 3 rằng: “Không có giải pháp nào thay thế. Đó phải là Trung Quốc”.

Tuy nhiên, trái ngược với mong muốn của châu Âu, Trung Quốc đã bỏ phiếu trắng trong một cuộc bỏ phiếu của Liên hợp quốc để lên án cuộc tấn công của Nga vào Ukraina và tố cáo “tâm lý chiến tranh lạnh dựa trên sự đối đầu giữa các khối”, một lời châm chọc nhắm vào NATO.

Trong cuộc gặp thượng đỉnh trực tuyến với các nhà lãnh đạo EU vào ngày 1/4, Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Zhao Lijian đã đổ lỗi cho Hoa Kỳ về cuộc xung đột. Zhao nói, Washington là “thủ phạm và kẻ chủ mưu hàng đầu của cuộc khủng hoảng Ukraina”.

Những tuyên bố như vậy không gây được tiếng vang ở châu Âu, nơi Mỹ đóng vai trò quan trọng về an ninh.

Sari Arho Havrén, nhà phân tích chính sách châu Âu-Trung Quốc tại Viện Nghiên cứu Trung Quốc (MERICS), cho rằng: “Bắc Kinh muốn châu Âu 'tự chủ về mặt chiến lược' với Mỹ mù quáng đến mức ngăn cản nước này hiểu cơ sở hạ tầng an ninh ở châu Âu”.

Sarah Kirchberger, người đứng đầu Chiến lược và An ninh Châu Á - Thái Bình Dương tại Viện Chính sách An ninh của Đại học Kiel, nói rằng: “Chính sách ngoại giao chiến lang đã không cho Trung Quốc bất kỳ người bạn nào ở châu Âu”.

Kirchberger lưu ý rằng, quan điểm của châu Âu về Trung Quốc cứng rắn trong những ngày đầu của đại dịch khi Bắc Kinh tích trữ nguồn cung cấp y tế cũng như phủ nhận mức độ nghiêm trọng của đợt bùng phát ở Vũ Hán. Trung Quốc đã gửi cho châu Âu các thiết bị xet nghiệm bị và khẩu trang bị lỗi do nước này sản xuất, và từ chối hợp tác với điều tra quốc tế về nguồn gốc của coronavirus.

Khi Bắc Kinh tăng gấp đôi quan hệ đối tác “không có giới hạn” với Moscow, “Châu Âu đã thức tỉnh trước một thực tế rằng, một số quốc gia không phải là những bên có thiện chí và sẽ không tuân theo các quy tắc. Chúng ta phải giảm bớt sự phụ thuộc vào Trung Quốc”, chuyên gia Kirchberger nói.

Hội nghị thượng đỉnh EU- Trung Quốc là 'Cuộc đối thoại của người khiếm thính'

Mặc dù kỳ vọng của châu Âu là thấp đối với Hội nghị thượng đỉnh EU-Trung Quốc gần đây. Trung Quốc từ chối cam kết cắt giảm hỗ trợ quân sự hoặc kinh tế cho Nga, một mục tiêu quan trọng của châu Âu cho hội nghị thượng đỉnh. Josep Borrell đã mô tả các cuộc nói chuyện là “cuộc đối thoại của những người khiếm thính”.

“Trong Hội nghị thượng đỉnh EU-Trung Quốc, Trung Quốc đã miễn cưỡng đề cập đến cuộc tấn công của Nga vào Ukraina và muốn nói về những điều“ tích cực ”- trong khi đang có chiến tranh trên đất châu Âu”, Arho Havrén, thành viên MERICS cho biết.

Và cũng theo chuyên gia này, đây dấu hiệu cho thấy Trung Quốc không hiểu mức độ nghiêm trọng của tình hình ở châu Âu và muốn đứng ngoài cuộc, mặc dù nước này là thành viên thường trực của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc.

Các mục tiêu của Bắc Kinh dành cho hội nghị thượng đỉnh là viển vông. Ông Tập đã bận tâm đến các vấn đề đối nội khi cố gắng làm việc để đảm bảo cho nhiệm kỳ thứ ba, một điều chưa từng có tại Đại hội toàn quốc Đảng Cộng sản Trung Quốc vào nửa cuối năm nay.

Mặc dù hội nghị thượng đỉnh không đưa ra một tuyên bố chung nào, nhưng truyền thông nhà nước Trung Quốc vẫn quay nó theo hướng tích cực.

"Trong một thế giới đầy biến động do đại dịch COVID-19 đang hoành hành và sự phục hồi kinh tế toàn cầu đang gặp khó khăn, việc các nhà lãnh đạo Trung Quốc và EU đã có những cuộc thảo luận sâu sắc và thẳng thắn về các vấn đề lớn liên quan đến hòa bình và phát triển toàn cầu tự nó đã truyền năng lượng tích cực cho thế giới", Deng Li, Thứ trưởng Ngoại giao Trung Quốc, được Tân Hoa xã dẫn lời, nói.

Đó là một quan điểm màu hồng và Bắc Kinh dường như không thừa nhận nó có liên quan với một châu Âu đang ngày càng trở nên rắc rối.

Trung Quốc đang “ve vãn” Đông Âu?

Tuần trước, Trung Quốc đã gửi một phái đoàn các nhà ngoại giao đến Trung và Đông Âu do Huo Yuzhen, đại diện đặc biệt của Trung Quốc về Hợp tác Trung và Đông Âu dẫn đầu.

Bắc Kinh hiện đang thực hiện một phép thử, đó là quyến rũ Đông Âu, tuy nhiên, theo Arho Havrén, nó sẽ không hiệu quả với hầu hết các quốc gia trong khu vực và có lẽ ngoại trừ Hungary và Serbia.

Chỗ đứng ngoại giao của Trung Quốc trong khu vực phần lớn bắt nguồn từ nền tảng “17 + 1”, được thành lập vào năm 2012 để xây dựng quan hệ với các nước Trung và Đông Âu. Các nhà phê bình đã chỉ trích nền tảng này không mang lại lợi ích kinh tế như mong đợi. Lithuania rút khỏi “17 + 1” vào đầu năm 2021.

Vilnius sau đó đã tiến tới làm sâu sắc hơn quan hệ với Đài Loan, hòn đảo mà Bắc Kinh tuyên bố chủ quyền. Đài Loan đã mở văn phòng đại diện tại thủ đô Lithuania vào năm ngoái và Lithuania cũng có kế hoạch làm điều tương tự ở Đài Bắc.

Trung Quốc đã phản ứng dữ dội với các biện pháp trừng phạt không chính thức đã cắt đứt phần lớn hoạt động thương mại của nước này với Lithuania. Dữ liệu do Tổng cục Hải quan Trung Quốc trích dẫn bởi Bloomberg cho thấy, nhập khẩu từ Lithuania - chủ yếu là đồng tinh chế, đồ nội thất và lúa mì - giảm 88,5% tính theo đồng USD từ năm 2021 cho đến hai tháng đầu năm nay.

Các doanh nghiệp châu Âu cảnh giác trước các công ty Trung Quốc

Cho đến nay, tranh chấp giữa Trung Quốc và Lithuania đã tạo ra hạn chế đối với các doanh nghiệp châu Âu hoạt động tại Trung Quốc, Jörg Wuttke, chủ tịch Phòng Thương mại EU tại Trung Quốc, nói.

“Những gì họ đã làm là làm phức tạp thêm quan hệ EU-Trung Quốc và cảnh báo các nước thành viên EU khác về thực tế rằng, Trung Quốc sẵn sàng áp dụng các biện pháp cưỡng bức kinh tế để đáp lại các vấn đề chính trị”, Wuttke cho biết và nói thêm rằng “hy vọng rằng cả hai bên có thể tìm cách xoa dịu căng thẳng”.

Khi được hỏi về triển vọng để Brussels và Bắc Kinh hồi sinh các cuộc đàm phán về một thỏa thuận đầu tư song phương, được gọi là Thỏa thuận toàn diện giữa EU và Trung Quốc (CAI), Wuttke lưu ý rằng nó không xuất hiện trong chương trình nghị sự chính thức của hội nghị thượng đỉnh ngày 1/4.

Ông nói: “Chúng tôi nhận thấy rất ít triển vọng về việc CAI sẽ sớm được phê chuẩn. "EU đã tuyên bố rõ ràng rằng họ sẽ không phê chuẩn CAI trong khi các biện pháp trừng phạt đáp trả của Trung Quốc vẫn được áp dụng đối với một số thành viên của Nghị viện châu Âu".

Tuy nhiên, CAI đóng băng đã không làm giảm sự quan tâm của các công ty châu Âu đối với thị trường Trung Quốc. Một số đã có kế hoạch tăng cường đầu tư sản xuất ở Trung Quốc trước khi Nga tấn công Ukraina và những đợt bùng phát gần đây của biến thể Omicron.

Tuy nhiên, hậu quả từ chiến tranh và sự gián đoạn kinh doanh do các đợt phong tỏa nghiêm ngặt trên toàn Trung Quốc đã “khiến họ tạm dừng”, Wuttke nói.

Ngân hàng Pháp Societe Generale đã mô tả nền kinh tế Trung Quốc là "đang gặp khó khăn" trong một báo cáo nghiên cứu hồi tháng 4 và nhấn mạnh việc thu thuế đang bị đình trệ.

Gabor Holch, một nhà tư vấn quản lý có trụ sở tại Thượng Hải, đã làm việc tại Trung Quốc từ năm 2005, cho biết chính trị đang tạo ra một lực kéo ngày càng lớn hơn đối với việc ra quyết định của chính phủ Trung Quốc.

Holch nói, bất chấp những thiệt hại về kinh tế do nỗ lực diệt trừ coronavirus gây ra, “giới lãnh đạo Trung Quốc vẫn kiên định chính sách zero-Covid như một con đường đúng đắn”.

Holch cho biết ông hy vọng các công ty đa quốc gia “cực kỳ nhanh nhẹn” sẽ thích ứng với môi trường kinh doanh chính trị hóa hơn ở Trung Quốc, nhưng các công ty châu Âu sẽ phải thận trọng khi chia sẻ các công nghệ nhạy cảm với các công ty Trung Quốc có thể hợp tác chặt chẽ với Nga, chẳng hạn như trong lĩnh vực bán dẫn và năng lượng.

Một nhà sản xuất chất bán dẫn của châu Âu “sẽ không muốn thấy công nghệ sản xuất chip của mình trải qua bốn bước tách biệt và kết thúc trong một chiếc máy bay không người lái của Nga”, ông nói.