Web3 là gì? Thuật ngữ thường bị nhầm lẫn với tiền điện tử, NFT và metaverse

Ngày nay, tùy thuộc vào người bạn hỏi, Web3 hoặc đang bùng nổ hoặc cuối cùng đã thoát khỏi cái bóng của các doanh nghiệp tiền điện tử để hướng tới một tương lai bền vững hơn.

Sự sụp đổ của FTX, từng là sàn giao dịch tiền điện tử lớn thứ hai trên thế giới, đã gây ra một làn sóng chấn động khắp thị trường. Điều này khiến một số người nghi ngờ về tương lai của Web3, thứ từ lâu đã được kết hợp với tiền điện tử mặc dù nó được cho là bao gồm nhiều hơn thế.

Tuy nhiên, nhiều người vẫn chưa từ bỏ công nghệ blockchain và giấc mơ về một trang web phi tập trung. Yat Siu, người sáng lập và Giám đốc điều hành của Animoca Brands có trụ sở tại Hồng Kông, cho biết ông lo lắng về thiệt hại danh tiếng đối với Web3 do sự phá sản của FTX. Nhưng cam kết của ông đối với Web3 như một "sự phát triển tự nhiên của internet" vẫn không bị lung lay.

Nhiều người trung thành với Web3 cũng có cảm nhận tương tự, nhưng đối với những người quan sát, không phải lúc nào người ta cũng thực sự hiểu được điều gì khi họ sử dụng thuật ngữ này. Vì vậy, đây là một cái nhìn về Web3 là gì và tại sao nó không chỉ là một mạng internet dựa trên chuỗi khối.

Web 3.0 là gì?

Web 3.0 (Semantic Web - mạng ngữ nghĩa) là cụm từ được chú ý thời gian gần đây. Mặc dù có mặt từ lâu nhưng người ta chỉ biết đến nó khi tiền điện tử, NFT và "metaverse" trở nên nổi tiếng. 

Tìm hiểu sâu hơn, bạn sẽ biết Web 3.0 không chỉ được gắn với những từ thông dụng đó, tiêu chuẩn web mới này được ví như một trợ lý trí tuệ nhân tạo có khả năng hiểu người dùng đồng thời giúp cá nhân hóa mọi thứ.

Để hiểu tường tận Web 3.0 là gì, chúng ta cần ngược dòng thời gian.

Phiên bản gốc của Internet, hay còn gọi là Web 1.0, rất đơn giản. Nó là tập hợp các trang web tĩnh, chỉ cho phép người dùng tìm kiếm đơn giản và đọc thông tin trên đó. Những thứ chúng ta đang có bây giờ (Facebook, Youtube, Google,...) không hề tồn tại, càng không có hy vọng tạo ra tiền hoặc thu hút sự nổi tiếng qua những bài đăng.

Sau đó, phiên bản Internet hiện tại Web 2.0 ra đời. Nó là tập hợp các thay đổi về công nghệ và quy định mới dẫn đến màn lột xác Internet ngoạn mục vào đầu những năm 2000. Một loạt các trang web và blog nhỏ được tạo ra, người dùng có thể truy cập thông tin trên đó cũng như tương tác với nhau. Tuy nhiên, mặt bất lợi của cảnh cổng mở này là sự phụ thuộc vào hệ thống máy chủ của Web và blog.

Nếu chẳng may hệ thống đó ngừng hoạt động, bạn không thể truy cập nội dung hoặc kết nối với những người dùng khác. Ngoài ra, nó còn tạo cơ hội cho những công ty công nghệ như Facebook, Google,... thu thập thông tin người dùng.

Thông qua vụ kiện Facebook, ta thấy rõ mặt yếu của Web 2.0, nó tạo điều kiện cho Facebook trở thành nơi ươm mầm cho các âm mưu bầu cử phổ biến, thông tin COVID-19 sai lệch cũng như cầu nối liên lạc giữa những kẻ buôn người và khủng bố.

Nhận thấy yếu điểm đó, Hiệp hội World Wide Web nghiên cứu thế hệ tiếp theo của Internet, Web 3.0 chú trọng vào cách chúng ta kết nối và giao tiếp trong môi trường trực tuyến. Nó ra đời để khắc phục những yếu điểm của hai phiên bản tiền nhiệm thông qua việc tạo ra một mạng Internet phi tập trung, nơi người dùng tự do truy cập đồng thời được tôn trọng quyền riêng tư và ẩn danh.

Quyền riêng tư và ẩn danh ngày càng được quan tâm khi nhiều vụ bê bối lấy cắp thông tin xảy ra. Nhiều người dùng thậm chí loại bỏ hoàn toàn Google, Facebook và Apple ra khỏi cuộc sống, cố gắng tìm những công cụ thay thế an toàn hơn.

Web3 có liên quan gì với tiền điện tử và NFT?

Với blockchain là xương sống, Web3 thường được hình dung là khuyến khích sự tham gia của người dùng bằng các mã thông báo tiền điện tử như ether. Nhưng tầm nhìn của Web3 rộng hơn nhiều so với chỉ riêng blockchain, đây sẽ là một cách rất kém hiệu quả để quản lý một trang web nội dung.

Các chuỗi khối công khai không thể lưu trữ các tệp lớn do cần có thời gian để cập nhật sổ cái phân tán. Điều này đã dẫn đến các công nghệ phi tập trung mới nhằm giải quyết các hạn chế của chuỗi khối.

Một trong những công nghệ đó là Hệ thống tệp liên hành tinh (IPFS). Điều này xác định các tệp theo hàm băm của chúng để bất kỳ ai lưu trữ nội dung đó đều có thể phân phối nội dung đó khi được yêu cầu.

Mặc dù IPFS không dựa trên chuỗi khối, nhưng nó hoạt động theo một số nguyên tắc mã hóa tương tự để xác định và truy xuất thông tin. Nó được duy trì bởi Phòng thí nghiệm giao thức, công ty cũng đã phát triển Filecoin, một loại tiền điện tử nhằm giúp thưởng cho người dùng vì đã chia sẻ bộ nhớ của họ bằng IPFS.

Các dự án tương tự khác hoạt động theo các nguyên tắc tương tự. Storj là một bộ lưu trữ đám mây phi tập trung cũng thưởng cho người dùng khi chia sẻ bộ nhớ của riêng họ.

Cho đến nay, tiền điện tử vẫn là phương tiện chính để thưởng cho người dùng khi tham gia vào mạng Web3, điều này đã giúp giữ cho blockchain trở thành trung tâm của cuộc trò chuyện trên Web3.

Là một trang web hoàn toàn phi tập trung có thể?

Trong loạt phim hài truyền hình nổi tiếng của HBO Thung lũng Silicon, công ty khởi nghiệp hư cấu Pied Piper tạo ra một mạng internet phi tập trung chạy trên điện thoại thông minh của mọi người, được kích hoạt thông qua việc sử dụng thuật toán nén hiệu quả phi thực tế của công ty. Thuật toán khoa học viễn tưởng này trở thành cốt lõi của một cuộc tranh luận lớn về Web3: ai thực sự kiểm soát nó?

Thực tế của việc lưu trữ tệp và các giới hạn công nghệ khác ngày nay có nghĩa là tồn tại một số dịch vụ không phi tập trung để làm cho các công cụ dựa trên chuỗi khối hiệu quả hơn. 

Vì vậy, trong khi Web3 đã được lập hóa đơn như một cách để mọi người lấy lại quyền kiểm soát dữ liệu của họ từ Big Tech, thì một trang web hoàn toàn phi tập trung – có thể thực hiện được và đã tồn tại hàng thập kỷ qua các công nghệ như Tor – yêu cầu mọi người cho mượn phần cứng và băng thông của riêng họ.

Moxie Marlinspike, đồng sáng lập nền tảng nhắn tin được mã hóa Signal, đã đưa ra quan điểm trong một bài đăng trên blog vào tháng 1 năm ngoái về việc đặt ra nghi ngờ trên Web3 rằng hầu hết mọi người không muốn chạy máy chủ của riêng họ, đó là lý do tại sao các công ty đề nghị làm điều đó đã rất thành công. "Ngay cả những kẻ mọt sách cũng không muốn chạy máy chủ của riêng họ vào thời điểm này", ông viết.

Timothee Semelin, người sáng lập công ty tư vấn Web3 có trụ sở tại Hồng Kông, Webtrois, cho biết sẽ mất vài năm để giải quyết một số khó khăn đối với người tiêu dùng với Web3. Tuy nhiên, cuối cùng, ông cho biết những lợi thế sẽ rõ ràng và thúc đẩy việc áp dụng.

"Chúng tôi luôn phải cung cấp dữ liệu cá nhân của mình cho hàng trăm trang web. Tại sao không có cách đăng nhập có thể tương tác mà không phải luôn tạo một hồ sơ mới, cung cấp thông tin của tôi và sau đó nó bị thất lạc ngoài đó?" ông nói. "Thông qua mã hóa, đó là những gì blockchain làm, tôi nghĩ rằng sẽ có các giao thức mới cho phép điều này".

Tuy nhiên, việc áp dụng rộng rãi có thể có nghĩa là các công nghệ Web3 biến mất trong nền và được quản lý bởi các bên khác. Đây là những gì Shermin Voshmgir, tác giả của cuốn sách Nền kinh tế mã thông báo có trụ sở tại Bồ Đào Nha: Cách Web3 phát minh lại internet, mô tả như một "cuộc cách mạng phụ trợ".

Có thể thấy điều này với một số dịch vụ như OpenSea, dịch vụ kiểm soát phần lớn thị trường NFT và là cách hầu hết mọi người tìm, mua và xem NFT. Các loại tài sản kỹ thuật số có thể sưu tập này cũng bị chỉ trích vì dựa vào các liên kết bên ngoài tới hình ảnh hoặc các tệp khác mà mã thông báo chuỗi khối đại diện.

Các công nghệ như IPFS có thể giúp giải quyết vấn đề này. Và ngay cả khi thứ gì đó bị xóa khỏi OpenSea, mã trên chuỗi khối, cho dù đó là Ethereum hay thứ gì khác, vẫn có thể được tìm thấy.

Bằng cách này, Web3 hứa hẹn một trang web linh hoạt hơn trong thời gian dài được phân phối trên nhiều hệ thống khác nhau, ngay cả khi nó không liên quan đến việc người dùng chạy máy chủ của riêng họ từ túi của họ ở Thung lũng Silicon.

Web3 có liên quan đến metaverse không?

Metaverse, thuật ngữ ồn ào cho phiên bản Internet thế hệ tiếp theo được xây dựng dựa trên trải nghiệm trong môi trường kỹ thuật số 3D, thường được kết hợp với Web3, nhưng chúng khác nhau về mặt kỹ thuật. Một lý do cho sự nhầm lẫn là blockchain được coi là công nghệ sẽ củng cố các đối tượng có thể tương tác trong siêu dữ liệu.

Winston Ma, đối tác quản lý của CloudTree Ventures và là tác giả của cuốn sách Blockchain và Web3: Xây dựng nền tảng tiền điện tử, quyền riêng tư và bảo mật của Metaverse, đã gọi metaverse là tương lai của internet, nhưng ông cũng ghi nhận sự nhiệt tình đối với blockchain như một cách để "giành lấy internet khỏi tay các Big Tech như Facebook".

"Để đạt được điều đó, blockchain cần phải là công nghệ xương sống cho internet trong tương lai – Web3, chứ không phải phiên bản metaverse của Facebook," ông Ma nói. "Sự tích hợp của blockchain và Web3 là một ý tưởng non trẻ được đưa ra bởi sự pha trộn của buzz, sự lạc quan, sự nhầm lẫn, các trận chiến thần học và đầu cơ thuần túy".

Ngoài các vấn đề về dữ liệu cá nhân và nhận dạng, chuỗi khối có thể cho phép quyền sở hữu kỹ thuật số trong siêu dữ liệu. Nhiều công ty đã háo hức nhảy vào không gian này, dẫn đến cơn sốt đất ảo vào cuối năm 2021.

Các lô đất kỹ thuật số đã được bán dưới dạng NFT và được cung cấp trên các nền tảng như The Sandbox, từ Animoca Brands có trụ sở tại Hồng Kông và Decentraland. Doanh số bán hàng giảm nhiệt vào năm 2022 khi giá NFT lao dốc cùng với các loại tiền điện tử hỗ trợ chúng.

Tuy nhiên, không rõ ràng rằng các công ty hiện đang xây dựng tầm nhìn của riêng họ về metaverse có quan tâm đến các giải pháp mở, phân tán cho quyền sở hữu kỹ thuật số hay không. Điều này bao gồm Meta Platforms của chủ sở hữu Facebook, công ty đã chi hàng tỷ đô la trong năm qua để cố gắng dẫn đầu trong lĩnh vực mà họ coi là quan trọng đối với thành công trong tương lai.

Semelin, người sáng lập Webtrois, cho biết ông tin rằng các công ty cuối cùng có thể không còn lựa chọn nào khác ngoài việc chấp nhận công nghệ mà người tiêu dùng mong đợi.

"Tôi rất tin tưởng rằng một số công ty sẽ buộc phải thích nghi; một số công ty sẽ biến mất và bị thay thế bởi vì họ sẽ quá chậm để thích nghi," ông nói. "Hy vọng rằng hầu hết các công ty chỉ cần học cách nâng cao tay nghề cho lực lượng lao động của họ".

Trung Quốc đang làm gì để phát triển Web3?

Chính quyền trung ương của Trung Quốc vẫn còn hăng hái về các ứng dụng của công nghệ blockchain và metaverse, nhưng nó có mối quan hệ căng thẳng với Web3.

Bắc Kinh đã cấm tiền điện tử với lý do nó là mối đe dọa đối với hệ thống tài chính của họ và các công nghệ Web3 khác cũng có thể cho phép vượt qua Bức tường lửa vĩ đại, làm xói mòn một số khả năng kiểm duyệt thông tin trực tuyến của Trung Quốc.

Tuy nhiên, quốc gia này đã xác định blockchain là một "công nghệ chiến lược quan trọng", trong đó họ đặt mục tiêu trở thành công ty dẫn đầu vào năm 2025.

Để đạt được mục tiêu này, quốc gia này đã bắt đầu phát triển Mạng dịch vụ chuỗi khối (BSN), với mục tiêu làm cho các chuỗi khối khác nhau có thể tương tác với nhau thông qua việc sử dụng cơ sở hạ tầng dùng chung.

Một số nơi cũng đã bắt đầu hỗ trợ bằng giọng nói cho Web3 rộng rãi hơn.

Trong kế hoạch 5 năm lần thứ 14, Thượng Hải cho biết họ sẽ khám phá sự phát triển của "các công nghệ Web3 chính", bao gồm giao thức xác thực phi tập trung OpenID, hệ thống tên miền phi tập trung (DNS) và thông tin liên lạc được mã hóa đầu cuối.

IPFS cũng đã nhận được hỗ trợ tại Trung Quốc, nơi một số công ty và nhà phát triển đã áp dụng công nghệ này. Tại Diễn đàn cơ sở hạ tầng kỹ thuật số ở Bắc Kinh vào tháng 12 năm ngoái, nhiều công ty trong ngành đã ký "tuyên bố về kỷ luật tự giác của ngành IPFS", kêu gọi "sự phát triển lành mạnh và có trật tự" của ngành và các doanh nghiệp liên quan để thực hiện "trách nhiệm xã hội".

Trung Quốc cũng rất háo hức thúc đẩy các công nghệ liên quan đến metaverse, bất chấp một cuộc đàn áp sâu rộng đối với ngành công nghiệp trò chơi điện tử.

Công nghệ thực tế ảo là một lĩnh vực được chính phủ đặc biệt quan tâm, nhằm mục đích tăng trưởng gấp sáu lần sản lượng của ngành trong năm năm.

Tất cả những gã khổng lồ công nghệ của Trung Quốc đã đầu tư rất nhiều vào cả công nghệ metaverse và Web3, bao gồm cả Tencent Holdings và Alibaba Group Holding.

Tuy nhiên, họ cũng đã cảnh giác với việc vi phạm các quy tắc về tài sản tiền điện tử của Trung Quốc. NFT được gọi một cách thận trọng là "sưu tầm kỹ thuật số" ở Trung Quốc và chúng không thể được bán lại để kiếm lời. Tuy nhiên, những bộ sưu tập kỹ thuật số này có thể không phải là ngành kinh doanh sinh lợi như một số người đã hy vọng. Tencent đóng cửa nền tảng NFT của mình chỉ sau một năm.

Với tất cả những thông điệp hỗn hợp này trên Web3 và metaverse, nhiều người tin chắc rằng một khi những công nghệ này trưởng thành, chúng sẽ phân chia giữa Trung Quốc và phần còn lại của thế giới, giống như Bức tường lửa vĩ đại đã ngăn cách các vùng rộng lớn của Internet.

"Bởi vì Trung Quốc cấm giao dịch và giao dịch tiền điện tử, các công ty công nghệ của Trung Quốc sẽ tạo ra một hệ sinh thái siêu dữ liệu 'không có mã thông báo' với các đặc điểm độc đáo của Trung Quốc," Ma của CloudTree cho biết.

(Nguồn: South China Morning Post)