Vì sao Trung Quốc phản ứng trước quyết định giám sát việc đánh cá bất hợp pháp của Mỹ và đồng minh?

Cam kết này sẽ cung cấp "lợi ích hữu hình" cho các quốc gia trong khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, các nhà lãnh đạo của nhóm Bộ tứ (Quad) đã đưa ra một kế hoạch giám sát hàng hải mà các nhà phân tích cho rằng, đây là động kiềm chế Trung Quốc quan trọng nhất từ trước cho đến nay.

Quad - một liên minh không chính thức bao gồm Nhật Bản, Hoa Kỳ, Ấn Độ và Úc - cho biết Đối tác Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương về Nhận thức Hàng hải (IPMDA) sẽ giúp các đảo Thái Bình Dương, các quốc gia ở Đông Nam Á và Ấn Độ Dương theo dõi hoạt động đánh bắt cá trái phép cũng như các hoạt động bất hợp pháp khác trong vùng biển của mình theo thời gian thực.

Mặc dù Quad không đề cập đích danh Trung Quốc, nhưng sáng kiến này nhằm giải quyết các khiếu nại lâu nay từ các nước trong khu vực về việc các tàu của Trung Quốc đánh bắt trái phép trong vùng đặc quyền kinh tế của mình cũng như sự xâm phạm của các tàu dân quân biển Trung Quốc trong vùng biển tranh chấp ở Biển Đông.

Quad không cung cấp thông tin chi tiết về sáng kiến này, nhưng một quan chức Mỹ giấu tên nói với tờ Financial Times của Anh rằng, Quad có kế hoạch tài trợ cho các dịch vụ theo dõi vệ tinh thương mại để cung cấp miễn phí thông tin tình báo hàng hải cho các quốc gia Ấn Độ Dương- Thái Bình Dương.

Bằng cách giám sát tần số vô tuyến và tín hiệu radar, sáng kiến này cũng sẽ giúp các quốc gia theo dõi tàu thuyền ngay cả khi họ cố gắng tránh bị phát hiện bằng cách tắt Hệ thống thông tin tự động (AIS). Thông tin tình báo này sau đó sẽ được chia sẻ trên một mạng lưới các trung tâm giám sát khu vực hiện có có trụ sở tại Ấn Độ, Singapore, Vanuatu và Quần đảo Solomon.

Greg Poling, chuyên gia về Đông Nam Á tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (ISI) có trụ sở tại Hoa Kỳ, mô tả IPMDA là "đầy tham vọng" và cho biết nó "có thể hữu ích rất nhiều" đối với các quốc gia đang phát triển trên khắp Ấn Độ Dương, Đông Nam Á và các đảo Thái Bình Dương.

"Nỗ lực này có thể giảm đáng kể chi phí và tăng khả năng giám sát hành vi đánh bắt cá trái phép và các hoạt động của lực lượng dân quân hàng hải Trung Quốc", ông nói thêm.

Với ước tính khoảng 3.000 tàu, hạm đội đánh bắt xa bờ của Trung Quốc được cho là lớn nhất thế giới cho đến thời điểm hiện tại.

Được chính phủ Trung Quốc trợ cấp rất nhiều, đội tàu này bị xếp hạng kém nhất trên Chỉ số Đánh cá Bất hợp pháp Toàn cầu, chỉ số chuyên theo dõi hoạt động đánh bắt bất hợp pháp, trái phép và không được kiểm soát trên toàn thế giới.

Các tàu Trung Quốc đã bị cáo buộc đánh bắt cá không có giấy phép ít nhất 237 lần từ năm 2015 đến năm 2019 và một số tàu Trung Quốc đã bị bắt giữ vì đánh bắt hoặc xâm phạm trái phép ở Vanuatu, Palau, Malaysia và Hàn Quốc trong những năm gần đây. Hàng trăm tàu Trung Quốc cũng đã bị phát hiện đánh bắt mực, với thiết bị phát tín hiệu bị tắt, trong vùng biển của Triều Tiên.

Ngoài đánh bắt bất hợp pháp, hạm đội Trung Quốc còn bị cáo buộc nhắm vào các sinh vật biển đang bị đe dọa và được bảo vệ trên khắp các đại dương của thế giới, bao gồm cả cá mập, hải cẩu và cá heo, theo Tổ chức Công lý Môi trường, một nhóm có trụ sở tại Vương quốc Anh.

Bắc Kinh bác bỏ cáo buộc đánh bắt bất hợp pháp, nói rằng họ "tuân thủ nghiêm ngặt" các quy định quốc tế và cho biết họ cũng đã thắt chặt giám sát "hạm đội nước xa" của mình và bắt buộc các đơn vị hành nghề đánh cá tự nguyện để bảo tồn các nguồn tài nguyên, bao gồm cả ở phía bắc Ấn Độ Dương.

Tuy nhiên, mối quan tâm của khu vực về hành vi hàng hải của Trung Quốc không chỉ dừng lại ở việc đánh bắt cá trái phép.

Các chuyên gia cũng cho rằng, Trung Quốc sử dụng tàu cá của họ như một hạm đội bán quân sự ở Biển Đông giàu tài nguyên.

Bắc Kinh tuyên bố chủ quyền đối với gần như toàn bộ tuyến đường thủy và các tàu cá đã đóng vai trò quan trọng trong việc chiếm giữ các vùng lãnh thổ tranh chấp, bao gồm quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam vào năm 1974, đá Vành Khăn và bãi cạn Scarborough từ Philippines vào năm 1995 và 2012.

Vào tháng 5 năm ngoái, Manila một lần nữa lên tiếng báo động về cái mà họ gọi là "việc triển khai không ngừng, sự hiện diện kéo dài và các hoạt động bất hợp pháp của các tài sản hàng hải và tàu cá Trung Quốc" ở vùng lân cận của đảo Thị Tứ của Việt Nam mà Philippines chiếm đóng và được nước này gọi tên là Pag-asa. Philppines cho biết họ đã phát hiện khoảng 287 chiếc thuyền neo đậu trong khu vực này.

Bắc Kinh cho biết "không có lực lượng dân quân hàng hải Trung Quốc như cáo buộc" và các tàu cá chỉ đơn giản là trú ẩn khi thời tiết xấu. Nhưng Mỹ cho biết các tàu thuyền đã lảng vảng trong khu vực trong nhiều tháng với số lượng ngày càng tăng, bất kể thời tiết, trong khi những người chỉ trích Bắc Kinh nói rằng họ lo ngại âm mưu này có thể là một phần trong kế hoạch lớn nhằm tiến từng chút trong vùng biển tranh chấp.

Ramon Pacheco Pardo, giáo sư về quan hệ quốc tế tại Đại học King's College London, cho biết: "Hành vi trên biển của Trung Quốc là "mối quan tâm không chỉ đối với Bộ tứ mà còn đối với các quốc gia ở Đông Nam Á. Vì vậy, tôi hy vọng nhiều quốc gia sẽ tham gia [IPMDA]".

"Theo quan điểm của tôi, đây là bước chống Trung Quốc rõ ràng đầu tiên mà Quad đã thực hiện, bởi vì rõ ràng là nhắm mục tiêu vào Trung Quốc", Pardo nói.

Tại Bắc Kinh, tin tức về động thái mới nhất của Quad đã thu hút sự khinh bỉ và lo ngại.

Wang Wenbin, người phát ngôn của Bộ Ngoại giao Trung Quốc, nói với các phóng viên rằng, Trung Quốc "tích cực thực hiện các nghĩa vụ của mình đối với luật pháp quốc tế" và nói rằng "xây dựng các nhóm nhỏ và kích động đối đầu giữa các khối là mối đe dọa thực sự đối với một trật tự hàng hải hòa bình, ổn định và hợp tác".

Trong khi đó, Thời báo Hoàn cầu gọi IPMDA là "lố bịch".

Hu Bo, Giám đốc Sáng kiến Kiểm tra Tình hình Chiến lược Biển Đông, viết: "Có vẻ như đây là một trò đùa, hành động an ninh thực chất của Quad là nhằm vào các tàu đánh cá của Trung Quố nhưng thực chất là nhằm mục đích bêu xấu và tước bỏ quyền sử dụng biển vì mục đích hòa bình của Trung Quốc".

"Việc di chuyển đối với tàu cá Trung Quốc có thể chỉ là một món' khai vị ', chính phủ Trung Quốc và tàu Cảnh sát biển, cũng như tàu chiến, cũng sẽ trở thành mục tiêu tiếp theo bị giám sát. Điều này là khả thi đối với hệ thống giám sát rộng hơn của Quad", ông nói thêm.

Một số chuyên gia cho cho rằng, IPMDA có khả năng làm leo thang căng thẳng giữa Trung Quốc và Quad trong thời gian tới.