Tổng thống Zelensky đối mặt với 'áp lực tứ bề' trước thượng đỉnh Trump - Putin

Giữa lúc những nỗ lực cải cách các cơ quan chống tham nhũng không thành khiến bùng phát làn sóng phản đối mạnh mẽ trong nước, ông Zelensky lại nhận được cuộc gọi bất ngờ từ Tổng thống Mỹ Donald Trump vào tuần trước. Ông Trump thông báo về cuộc gặp tại Moskva giữa đặc phái viên của mình, ông Steve Witkoff và Tổng thống Nga Vladimir Putin.

Theo các quan chức nắm rõ thông tin, không khí của cuộc gọi được mô tả là “xây dựng” nhưng nội dung lại gây ra nhiều sự lo ngại. Tổng thống Trump cho biết Tổng thống Putin sẵn sàng ngừng bắn nếu Ukraina rút toàn bộ quân khỏi khu vực Donetsk, trong khi tình trạng tại Kherson và Zaporizhzhia – hai vùng Nga đang kiểm soát một phần và sáp nhập theo một cuộc trưng cầu dân ý – vẫn là chủ đề gây tranh cãi.

Ông Trump còn đề cập tới khả năng “trao đổi đất đai”, nhưng Kiev lại coi việc nhượng lãnh thổ, đặc biệt những vùng chưa bị Nga kiểm soát, là lằn ranh đỏ không thể vượt qua. Trong khi đó, phía Nga tuyên bố sẽ không từ bỏ bất kỳ phần nào của Kherson hay Zaporizhzhia. Theo đó, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Nga đã khẳng định “toàn vẹn lãnh thổ của Nga đã được hiến định”, nhằm đề cập đến các vùng lãnh thổ Ukraina từng được sáp nhập vào nước này.

Thách thức chính trị, ngoại giao lớn nhất trong 6 năm cầm quyền

Kiev và các đồng minh châu Âu đang nỗ lực định hình các cuộc đàm phán mà họ không được trực tiếp tham gia, nhằm tránh kịch bản Ukraina bị ép chấp nhận một thỏa thuận bất lợi hoặc bị lên án nếu đưa ra các phát biểu phản đối. 

Đối với ông Zelensky, đây được xem như là một thử thách ngoại giao “khắc nghiệt” nhất kể từ khi lên nắm quyền, khi các quyết định về Ukraina lại có thể được đưa ra tại “phòng kín” ở Alaska (Mỹ) mà không có sự có mặt của nhà lãnh đạo này.

Tình thế này đến đúng lúc thời điểm mà sự ủng hộ trong nước đối với ông Zelensky đi xuống sau khủng hoảng chính trị liên quan tới cựu Phó Thủ tướng Oleksiy Chernyshov. Nhân vật này được xem là đồng minh thân cận của Tổng thống Ukraina, và đây cũng chính là người đã bị Cục Chống tham nhũng Quốc gia Ukraina (NABU) điều tra vì cáo buộc lạm dụng chức vụ và tham nhũng hàng trăm triệu USD.

Cùng với đó, việc một dự luật mới được ông Zelensky thúc đẩy nhằm đặt các cơ quan chống tham nhũng độc lập, trong đó có NABU, nằm dưới sự giám sát của Tổng thống đã châm ngòi cho làn sóng phản đối dữ dội tại Ukraina. 

Không dừng lại ở đó, ngày 21/7, Cơ quan An ninh Nội địa (SBU) của Ukraina bất ngờ đột kích nhà của các nhà điều tra của NABU, bắt giữ hai người với cáo buộc làm việc cho phía Nga – điều bị NABU bác bỏ là thiếu chứng cứ. Nhiều người dân Ukraina đã xuống đường biểu tình và đó được ghi nhận là những cuộc biểu tình phản đối đầu tiên kể từ sau khi Nga tiến hành chiến dịch quân sự đặc biệt vào năm 2022.

Trước sức ép của công chúng và những cảnh báo được phát đi từ nhiều nhà lãnh đạo của châu Âu, ông Zelensky đã buộc phải rút lại đạo luật gây tranh cãi và khôi phục quyền độc lập của NABU chỉ sau một thời gian ngắn ban hành đạo luật mới.

Một khảo sát gần đây của Viện Xã hội học Quốc tế Kyiv (KIIS) cho thấy, sự ủng hộ đối với Tổng thống đương nhiệm Zelensky đã giảm từ 65% trong tháng 6 xuống còn 58% tháng 7. Trước đó, sau cuộc “tranh cãi nảy lửa” tại Nhà Trắng vào giữa ông Zelensky và ông Trump hồi tháng 2, người dân Ukraina đã cùng nhau thể hiện sự ủng hộ, “bảo vệ” nhà lãnh đạo của nước này trước những “đòn đánh” của nhà lãnh đạo Mỹ. Khi đó, KIIS ghi nhận mức độ tín nhiệm của ông trong công chúng đã tăng 10% trong giai đoạn từ tháng 2 đến tháng 3.

Tuy nhiên, với tình hình hiện nay, giới phân tích cho rằng nhà lãnh đạo Ukraina sẽ khó nhận thêm được sự ủng hộ nếu vẫn tiếp tục bị gạt ra bên lề trong các cuộc đàm phán lớn liên quan đến tương lai đất nước.

Áp lực từ chiến trường

Song song tình hình phức tạp chính trị trong nước, tình hình chiến sự cũng đang bất lợi cho chính quyền Ukraina. Quân đội Nga gần đây tiến sâu 15 km tại vùng Donetsk, áp sát các trung tâm hậu cần quan trọng. Dobropillia, khu vực thuộc vùng Donetsk, trung tâm hậu cần cho thành trì chiến lược Prokovsk, được cho là đã gần như bị quân đội Nga đã bao vây. 

Cuộc tiến công trong tuần này được đánh giá là một trong những cuộc tiến công nhanh nhất của Nga giúp Moskva mở rộng quyền kiểm soát thêm nhiều vùng km2 tại miền Đông Ukraina.

Dù Tổng thống Zelensky khẳng định phía Nga cũng phải hứng chịu tổn thất gấp nhiều lần so với Ukraina nhưng các nhà quan sát đã lên tiếng cảnh báo về khả năng Kiev có thể bị phá vỡ phòng tuyến hiện nay.

Ông Michael Kofman, chuyên gia cấp cao tại Quỹ Carnegie vì Hòa bình quốc tế, cho biết: "Tình hình ở tiền tuyến đang diễn biến không tốt trước cuộc họp thượng đỉnh và ông Putin có thể tận dụng điều này để nói về việc Ukraina đang ở trong tình thế quá tuyệt vọng trong các cuộc đàm phán với ông Trump, giống như đã từng thực hiện trong quá khứ".

Hội nghị thượng đỉnh được tổ chức vội vã trong tuần này tại Alaska giữa Tổng thống Mỹ và Nga đã gây bất ngờ cho Kiev cũng như đã nhấn mạnh về sự ủng hộ không chắc chắn của Washington dành cho Kiev.

Quan hệ căng thẳng với Tổng thống Trump

Từ khi Tổng thống Trump trở lại Nhà Trắng hồi tháng 1, Washington đã hai lần tạm dừng viện trợ vũ khí và một lần dừng chia sẻ tình báo nhằm gây sức ép buộc Kiev phải tìm kiếm giải pháp chấm dứt chiến tranh. Gần đây, ông Trump cũng đã tiếp tục công khai chỉ trích việc ông Zelensky viện dẫn hiến pháp để bác bỏ yêu cầu nhượng lãnh thổ.

Các quan chức Ukraina lo ngại Tổng thống Trump có thể coi ông Zelensky, chứ không phải ông Putin, là trở ngại chính cho vấn đề kết thúc xung đột, đặc biệt nếu nhà lãnh đạo Nga thành công đưa ra các lập luận phù hợp tại hội nghị Alaska sắp tới.

Tổng thống Zelensky nhiều lần nhấn mạnh ranh giới đỏ: không nhượng lãnh thổ, Kiev phải được tham gia đầy đủ vào đàm phán và phải có bảo đảm an ninh trong bất kỳ thỏa thuận nào. Các lãnh đạo Anh, Pháp, Đức đã lên tiếng ủng hộ lập trường này, khẳng định việc có hay không trao đổi lãnh thổ chỉ có thể do Ukraina quyết định. Tuy nhiên, quan điểm của phía Mỹ và nhất là Tổng thống Trump dường như không giống như vậy.

Dù vậy, phía Mỹ cũng đã có những phát ngôn phần nào trấn an Kiev và các đồng minh châu Âu. Gần đây, Nhà Trắng đã hạ thấp tầm quan trọng của hội nghị Alaska khi mô tả cuộc họp này là “cuộc thăm dò”. Tuy nhiên, giới chức Kiev vẫn lo ngại về một kết quả theo chiều hướng không có lợi sau cuộc họp quan trọng này. Liệu có hay không một câu chuyện “việc đã rồi” về thỏa thuận Trump – Putin, đặt Ukraina vào thế khó.

Trong bối cảnh chiến sự căng thẳng, kinh tế gặp khó khăn và nội bộ chính trị trong nước không thuận lợi, Tổng thống Zelensky đang đứng giữa áp lực chưa từng có – mắc kẹt giữa tảng đá và nơi vực sâu hiểm trở, như nhận định gần đây của một cựu sĩ quan quân đội Ukraina.