Thuế quan của Mỹ: Ván bài nhiều rủi ro

Trong khi ông Trump coi đây là “ngày vĩ đại của nước Mỹ”, các đối tác lại hoang mang trước ván bài thuế quan này bởi vẫn còn quá nhiều rủi ro chưa lường hết được.

Sắc lệnh mới nhất quy định mức thuế quan "phổ quát" đối với hàng hóa nhập khẩu vào Mỹ vẫn là 10% như đã công bố ngày 2/4. Tuy nhiên, mức thuế 10% chỉ được áp dụng với các đối tác mà Mỹ xuất khẩu nhiều hơn nhập khẩu, trong khi mức thuế sàn đối với các nước và vùng lãnh thổ mà Mỹ đang có thâm hụt thương mại sẽ tăng lên 15%.

Theo bảng thuế mới, có 26 đối tác bị giáng thuế cao hơn mức sàn, dao động từ 18 - 41%, trong đó cao nhất là Syria chịu 41%, tiếp đó là Lào, Myanmar với 40%. Các đối tác nhận được mức thuế thấp nhất 10% gồm Australia, Brazil, Vương quốc Anh và quần đảo Falkland.

Đối với đa số đối tác, thuế quan mới được điều chỉnh giảm đáng kể so với thuế đối ứng mà ông Trump công bố hồi đầu tháng 4, như Campuchia (từ 49% xuống 19%), Sri Lanka (từ 44% xuống 20%), Thái Lan (từ 36% xuống 19%), Hàn Quốc (từ 30% xuống 15%). Tuy nhiên, một số nước nhận được mức giảm không đáng kể, thậm chí còn bị áp thuế cao hơn mức ban đầu, trong đó có Philippines (từ 17% lên 19%), CHDC Congo (từ 11% lên 15%), Brazil (từ 10% lên 50%).

Kể từ khi đe dọa áp thuế đối ứng vào tháng 4, chính quyền Tổng thống Trump đã hoãn thi hành 3 lần, tạo điều kiện cho các quốc gia đàm phán riêng lẻ với Mỹ. Tuy nhiên, không phải đối tác nào cũng đạt được kết quả khả quan.

Trong suốt 4 tháng qua, Mỹ và Canada - hai nước láng giềng thân cận - vẫn liên tục tranh cãi không chỉ về thuế quan mà cả vấn đề kiểm soát fentanyl và chủ quyền lãnh thổ. Hệ quả là Canada bị áp thuế lên tới 35%, tăng 10% so với mức công bố ban đầu.

Mexico - đối tác thương mại lớn khác của Mỹ - cũng chưa thể đạt được thỏa thuận sau nhiều vòng đàm phán. Tuy nhiên, hai bên đã đồng thuận tạm hoãn áp thuế thêm 90 ngày để xử lý các vấn đề phức tạp liên quan đến tài sản tại khu vực biên giới.

Những diễn biến mới cho thấy chính sách thuế quan của chính quyền Trump không đơn thuần là biện pháp kinh tế, mà còn là công cụ địa chính trị nhằm thúc ép các nước điều chỉnh hành vi phù hợp với lợi ích chiến lược của Mỹ. 

Ấn Độ là một ví dụ. Dù bị áp mức thuế 25%, nước này vẫn đối mặt với đe dọa trừng phạt bổ sung do tiếp tục nhập khẩu vũ khí và năng lượng từ Nga - bất chấp các lệnh cấm vận của Washington. Sự chồng chéo giữa thương mại, an ninh và chính trị đang khiến quá trình đàm phán trở nên phức tạp, kéo dài, và khó đạt được sự đồng thuận.

Ngay sau khi Nhà Trắng công bố biểu thuế mới, các thị trường tài chính toàn cầu lập tức bị ảnh hưởng. Tuy phản ứng không quá mạnh như đợt tháng 4, nhưng phần lớn thị trường vẫn chìm trong sắc đỏ. Các đồng tiền châu Á mất giá so với USD, trong khi giá vàng thế giới tăng nhẹ do nhà đầu tư chuyển hướng sang tài sản trú ẩn. 

Chứng khoán toàn cầu đồng loạt sụt điểm. Theo bà Illiana Jain, chuyên gia kinh tế tại Ngân hàng Westpac (Australia), thị trường hiện vẫn "nín thở chờ đợi" vì chưa rõ đây có phải là mức thuế cuối cùng hay ông Trump sẽ lại “đổi ý” như những lần trước.

Từ nay đến ngày 7/8, các nước vẫn hy vọng có cơ hội tiếp tục đàm phán với Mỹ để hạ thêm mức thuế quan đánh vào hàng hóa xuất khẩu. Các quan chức Nhà Trắng cũng chia sẻ quan điểm này, cho rằng một thỏa thuận thương mại với các điều khoản rõ ràng và toàn diện cũng sẽ mang lại lợi ích lớn hơn cho Mỹ. 

Tuy nhiên, giới quan sát đánh giá triển vọng đàm phán không mấy lạc quan, trong khi vấn đề thuế quan sẽ tiếp tục đặt nền kinh tế toàn cầu vào trạng thái bấp bênh.

Giải thích về phản ứng “yếu ớt” của thị trường trước bảng thuế mới của Mỹ, chuyên gia kinh tế Illiana Jain từ Ngân hàng Westpac (Australia) cho rằng dường như thị trường vẫn đang chờ đợi thêm điều gì sẽ đến, liệu có thêm các cuộc đàm phán hay không và liệu ông Trump có tiếp tục đổi ý như những lần trước. 

Bà nhấn mạnh: “Chúng ta không hoàn toàn chắc chắn liệu đây có phải là mức thuế cuối cùng đối với các nước hay không”.

Nhà phân tích thị trường Australia Tony Sycamore đánh giá việc Mỹ đạt được thỏa thuận thương mại với các đối tác lớn như Liên minh châu Âu (EU), Nhật Bản và Hàn Quốc đã giúp giảm sức ép đối với thị trường toàn cầu. 

Các nền kinh tế nhỏ hơn chưa đạt được thỏa thuận riêng với Washington có thể tìm đến các đối tác khác để mở rộng thị trường, giảm sự phụ thuộc vào Mỹ và khai thác tiềm năng hợp tác kinh tế với các nền kinh tế lớn khác.

Trong khi đó, bà Charu Chanana - chiến lược gia đầu tư tại Saxo Markets Singapore - cảnh báo rằng chính sách thuế quan mang tính biến động như hiện tại có thể phá vỡ trật tự thương mại toàn cầu. Bà nêu rõ: “Ngay cả khi chỉ bị áp thuế 10%, các quốc gia cũng không yên tâm. Logic đằng sau bảng thuế vẫn không minh bạch, các nước cảm thấy môi trường thương mại đang bị đe dọa một cách ngẫu hứng".

Bà Charu Chanana cũng cho rằng tuy Nhà Trắng có thể tuyên bố chiến thắng về mặt chính trị khi ép được các nước ngồi vào bàn đàm phán, nhưng chính người tiêu dùng và doanh nghiệp Mỹ mới là những đối tượng chịu ảnh hưởng trực tiếp khi giá cả tăng, chuỗi cung ứng gián đoạn và tăng trưởng suy giảm. 

Chính sách thuế quan của Tổng thống Donald Trump khiến mức thuế nhập khẩu trung bình của Mỹ đang ở mức cao nhất trong gần một thế kỷ. Về bản chất, chính những doanh nghiệp Mỹ nhập hàng hóa từ nước ngoài là bên phải chi trả các khoản thuế này.

Một rủi ro khác được giới chuyên gia nêu ra là việc biểu thuế mới được công bố mà không cần Quốc hội Mỹ thông qua. Điều này khiến các đối tác lo ngại Mỹ có thể thay đổi chính sách bất kỳ lúc nào, tùy theo các ưu tiên nghị sự trong nước.

Sự thiếu ổn định trong chiến lược thương mại này không chỉ làm xói mòn lòng tin, mà còn đe dọa vai trò của Mỹ trong các cấu trúc thương mại đa phương như Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) – nơi Washington từng là trụ cột thiết lập và bảo vệ luật chơi quốc tế suốt nhiều thập kỷ.

Việc áp thuế đơn phương trong bối cảnh kinh tế toàn cầu còn nhiều biến động là một con dao hai lưỡi. Dù chính quyền Tổng thống Trump có thể ghi điểm trong nước về mặt chính trị, nhưng về dài hạn, nền kinh tế Mỹ sẽ phải đối mặt với nhiều hệ lụy như: lòng tin của các đối tác suy giảm, rủi ro đứt gãy chuỗi cung ứng, thiệt hại về thương hiệu “đối tác đáng tin cậy” và nguy cơ suy giảm tăng trưởng kinh tế.

Giữa lúc các nước còn đang nỗ lực đàm phán để tránh mức thuế nặng, sự thiếu chắc chắn và tính ngẫu nhiên trong các quyết định của Washington tiếp tục đặt nền kinh tế toàn cầu vào trạng thái bấp bênh, khó đoán định hơn bao giờ hết. 

Washington có thể coi mức thuế quan mới là một “chiến thắng”, song việc sử dụng sức mạnh kinh tế để áp đặt luật chơi mới đối với nền kinh tế toàn cầu dường như đang đi ngược lại các cơ chế thương mại tự do. Khi các rào cản thương mại tiếp tục được dựng lên, nước Mỹ cũng khó tránh khỏi những thiệt hại về mặt kinh tế. Nhưng điều lớn nhất mà Mỹ có thể đánh mất là lòng tin và vai trò vai trò trụ cột của các cấu trúc đa phương mà Washington đã dày công gây dựng trong nhiều thập niên qua.