Sự bùng nổ dịch vụ giao hàng ở Trung Quốc và góc khuất kiếm sống của hàng triệu cử nhân đại học

Vào những đêm cuối cùng của kỳ nghỉ “tuần lễ vàng”, nhiệt độ giảm mạnh và sương mù dày đặc quay trở lại Bắc Kinh. Do đó, hầu hết các nhà hàng và cửa hàng ở trung tâm thành phố đều đóng cửa sớm.

Dẫu vậy, Chai Fengning vẫn đạp chiếc xe đạp điện màu đen đi qua các con phố. Anh trông thật nổi bật với bộ đồng phục và chiếc mũ bảo hiểm màu vàng rực rỡ.

Anh thực ra là nhân viên của Meituan – một dịch vụ giao hàng theo yêu cầu lớn nhất ở Trung Quốc.

Tài xế giao hàng, điểm rơi của những người trẻ thất nghiệp

Trước khi trở thành một người giao hàng,Chai Fengning là nhân viên lễ tân của khách sạn. Nhưng đại dịch COVID-19 đã giáng một đòn nặng nề vào ngành khách sạn, khiến anh bị mất việc và trở thành một tài xế giao đồ ăn toàn thời gian.

Sự bùng nổ giao hàng của Trung Quốc đã giúp thương mại điện tử tiếp tục phát triển trong đại dịch COVID-19, đồng thời cung cấp việc làm có tay nghề thấp cho hàng triệu sinh viên tốt nghiệp đại học và lao động bị sa thải từ các ngành khác.Minh họa: Perry Tse

Trong lúc nhiều người trở về nhà đoàn tụ gia đình, trong kỳ nghỉ Quốc khánh và Tết Trung thu kéo dài 8 ngày, thì chàng trai 23 tuổi này vẫn không thể trở về quê hương.

Chai sinh ra ở tỉnh Cam Túc, cách vùng nội địa Tây Bắc hơn 1.200 km từ Bắc Kinh. Vì khoảng cách quá xa nên anh đã chọn ở lại thủ đô và tiếp tục làm việc.

Chai nằm trong đội quân “giao thông viên” ngày càng tăng của Trung Quốc, thường được gọi là “anh em giao hàng”. Hình ảnh mà nhiều người hình dung về đội quân này là thường xuyên len lỏi khắp các con phố, trên những chiếc xe tay ga.

Vào đầu năm nay, kể từ khi Trung Quốc áp dụng lệnh phong tỏa vì COVID-19, lĩnh vực chuyển phát đã bùng nổ, giúp thương mại điện tử phát triển mạnh mẽ. Đây cũng là nguồn lực quan trọng giúp cho 1,4 tỷ người của Trung Quốc được đáp ứng đủ nhu cầu ăn uống và các mặt hàng thiết yếu.

Sự phát triển này giúp Chai có được một công việc mới sau quyết định sai thải.Tuy nhiên, hàng triệu tài xế giao hàng, bao gồm cả Chai, vẫn thiếu sự đảm bảo về an toàn lao động cũng như tài chính. Đây là thách thức lớn trong sự chuyển dịch cơ cấu của Trung Quốc, có xu hướng tập trung vào dịch vụ hơn.

Không có phúc lợi nào từ công việc giao hàng

Theo một báo cáo gần đây củaChina Post và Express News, hơn 75% trong số 65.000 nhân viên vận chuyển, gói hàng được khảo sát gần đây có thu nhập dưới 5.000 NDT (khoảng 747 USD) một tháng.

Bên cạnh đó, hầu hết mọi người đều không được tiếp cận với bảo hiểm xã hội.Hơn một nửa số người được hỏi cũng cho biết họ làm việc ít nhất 10 giờ/ngày. Khoảng 60% người cho biết, họ chỉ được nghỉ từ 1-2 ngày/tháng.

Một nhân viên giao hàng của Meituan cẩn thận đưa thức ăn qua những cánh cửa bị xích vì cách ly trong đại dịch.Ảnh: Xinhua

Zhao Xiaomin, một nhà đầu tư và nhà nghiên cứu độc lập trong lĩnh vực hậu cần của Trung Quốc, cho biết: “Đây là điều mà tôi nghĩ chúng ta nên thay đổi”.

Ông nói: “Những người chuyển phát đã tạo ra khối tài sản khổng lồ cho ngành, nhưng lợi ích của chính họ đang bị tổn hại về lâu dài mà không có những lợi ích cơ bản”.

“Việc thiếu phúc lợi cũng giải thích tại sao mọi người thường coi đây là công việc tạm thời”, ông giải thích.

Một báo cáo khác của China Labour Bulletin đã trình bày về các trường hợptài xế không được trả tiền trong thời kỳ đại dịch.Theo đó, tổ chức phi chính phủ có trụ sở tại Hồng Kông, tổ chức thúc đẩy và bảo vệ quyền lợi của người lao động, đã ghi nhận 25 cuộc biểu tình, do những người lái xe không nhận lương tổ chức.

Nhìn bề ngoài, Trung Quốc đã chứng kiến ​​sự tăng vọt về chi tiêu cho du lịch và tiêu dùng, trong kỳ nghỉ lễ kéo dài 8 ngày đầu tháng này. Đây được coi là bằng chứng về sự phục hồi kinh tế trên diện rộng trong nửa cuối năm.

Nhưng các nhân viên giao hàng, những người chủ yếu đến từ các khu vực nghèo hơn, kém phát triển hơn của Trung Quốc, vẫn đang phải đối mặt với những thiệt hại kéo dài từ đại dịch, từ mất việc làm đếngiảm mức chi tiêu.

Theo kết quả được công bố của Cục Bưu điện Nhà nước, từ tháng 1 đến tháng 9, hơn 56 tỷ bưu kiện đã được chuyển, tăng 28% so với cùng kỳ năm ngoái.Và hàng tỷ bưu kiện khác đã được giao, chỉ trong tháng này.

Các con số này được đưa ra khi Trung Quốc đang chuẩn bị cho lễ hội mua sắm trực tuyến lớn nhất của mình, rơi vào ngày 11/11- Ngày này Độc thân, hay Ngày Nhân đôi 11.

Những cử nhân, thạc sĩ giao hàng

Giống như nhiều người khác, Zhao Yinzhou, đến từ thành phố Hình Đài, tỉnh Hà Bắc, đã tìm cách tận dụng nhu cầu tăng cao đối với các tài xế trong năm nay, để kiếm sống trong thời điểm khó khăn.

Anh ấy có bằng cử nhân về nguồn nhân lực, nhận được công việc tuyển dụng và đào tạo tại trụ sở của một công ty hậu cần lớn ở Hàng Châu, tỉnh Chiết Giang.

Nhưng do gia đình có việc khẩn cấp nên anh phải nghỉ việc đầu năm nay.Anh đến Bắc Kinh để tìm cơ hội mới, ngay trước khi đợt bùng phát COVID-19.

“Nhìn lại, tôi vô cùng hối hận khi từ chức, nhưng đã quá muộn”, người đàn ông 29 tuổi, hiện đang làm tài xế cho Ele.me, nền tảng giao hàng theo yêu cầu lớn thứ hai của đất nước cho biết.

Những tài xế của Ele.me, một nền tảng giao hàng theo yêu cầu lớn thứ hai ở Trung Quốc.

Trong năm nay, kỷ lục ghi nhận có đến 8,74 triệu người Trung Quốc tốt nghiệp từ các trường đại học.Nhưng triển vọng việc làm của họ rất mờ mịt, do tác động của COVID-19 đang diễn ra.

Theo báo cáo của Meituan vào tháng 7, trong nửa đầu năm 2020, ít nhất 60.000 sinh viên tốt nghiệp bằng thạc sĩ và hơn 170.000 người có bằng đại học đã trở thành nhân viên giao hàng. Công việc này chỉ đòi hỏi trình độ sơ cấp, kỹ năng thấp.

Hơn hết, đến cuối tháng 7, có tổng cộng 24,7% trong số 2,95 triệu người đi giao hàng có thấp nhất là bằng cử nhân, cao hơn 6,7 điểm phần trăm so với một năm trước đó.

“Điều đó có nghĩa là một số sinh viên tốt nghiệp đại học đang sử dụng công việc lái xe như một lựa chọn việc làm mới, hoặc như một lựa chọn chuyển tiếp”, báo cáo cho biết.

Những thách thức như vậy trong thị trường việc làm của Trung Quốc đã xuất hiện rất lâu, từ trước khi đại dịch bùng phát.

Một tài xế giao hàng 44 tuổi họ Cai, cho biết anh từng điều hành một quán cà phê ở trung tâm Bắc Kinh.Nhưng 4 năm trước, anh đã phải đóng cửa công việc kinh doanh vì một chiến dịch do chính quyền địa phương lãnh đạo, nhằm phá bỏ các mặt tiền cửa hàng trái phép.

Cai cho biết: “Sau đó, tôi trở thành một nhân viên giao hàng và đã tiếp tục làm công việc này trong bốn năm”. Anh bắt đầu làm tài xế bán thời gian với Meituan nhưng nhanh chóng trở thành nhân viên chính thức.

Để thực hiện nhiều chuyến giao hàng hơn và nhận các đơn hàng đường dài với mức lương cao hơn, anh đã mua một chiếc xe máy Honda, thay vì chiếc xe đạp điện mà các “tay đua” khác thường sử dụng.

Anh cũng tiếp tục làm việc trong kỳ nghỉ lễ kéo dài tám ngày gần đây, thay vì trở về quê nhà để gặp con trai và con gái ở vùng quê ngoại ô Trịnh Châu, thủ phủ tỉnh Hà Nam.

Thu nhập đủ để sống qua ngày

Nhận định về kỳ nghỉ lễ 8 ngày, anh Cai, người đã sống ở Bắc Kinh hơn một thập kỷ cho biết: “Có vẻ như ít người ở Bắc Kinh hơn trong tuần lễ vàng này. Số lượng đơn đặt hàng ít hơn nhiều so với bình thường, và giá của mỗi đơn đặt hàng cũng giảm rất nhiều".

Chai cũng nhận định như vậy. Anh cho biết, vào ngày đầu tiên của kỳ nghỉ, anh chỉ nhận được hai đơn đặt hàng và kiếm được 35 NDT (khoảng 5,25 USD) trong giờ ăn trưa.

“Nhiều cửa hàng đã đóng cửa và mọi người thích ăn ở nhà hơn trong tuần lễ”, Chai nói.

“Tuy nhiên, những người ở khách sạn sẽ đặt món gì đó, vì họ đã dành cả ngày để đi tham quan và thích ăn tối hoặc ăn nhẹ trong phòng của họ”, anh cho biết thêm.

Các tài xế giao hàng ngày càng phải chịu nhiều áp lực từ các quy định về thời gian giao và hủy đơn của nền tảng.

Trong khi đó, Zhang Xuelin, một tài xế giao hàng 38 tuổi làm việc cho Sherpa's - một dịch vụ giao đồ ăn nhắm đến người nước ngoài và những người ăn uống cao cấp ở Trung Quốc - cho biết anh có thể kiếm tới 6.000 NDT/tháng bằng tiền boa. Nhưng đó chỉ là chuyện xảy ra cách đây một thập kỷ, khi dịch vụ thanh toán bằng ứng dụng điện thoại mới phát triển.

Anh nói: “Bây giờ người tiêu dùng sử dụng các ứng dụng di động để thanh toán đơn đặt hàng, tiền boa ít hơn nhiều. Mười năm trước, bạn có thể mong đợi rằng tiền boa sẽ cao hơn tiền lương của bạn".

Vào tháng 5, Bắc Kinh đã áp dụng chiến lược lưu thông kép, tập trung nhiều hơn vào nhu cầu nội địa để tăng trưởng hơn trước.

Điều này gây thêm áp lực lên chi tiêu của người tiêu dùng, để tiếp tục thúc đẩy sự phục hồi kinh tế mạnh mẽ của quốc gia từ tác động của COVID-19.

Tuy nhiên, sự phục hồi của doanh số bán lẻ và tiêu dùng hộ gia đình ở Trung Quốc tiếp tục tụt hậu so với đầu tư, sản xuất và xuất khẩu. Điều này làm dấy lên lo ngại về sự phục hồi kinh tế bền vững, nếu việc làm và thu nhập không trở lại mức trước đại dịch.

Trong dự báo mới nhất, Quỹ tiền tệ quốc tế dự kiến tổng sản phẩm quốc nội của Trung Quốc tăng 1,9% trong năm nay nhờ chi tiêu của nhà nước.Nước này dự kiến ​​sẽ là nền kinh tế ghi nhận mức tăng trưởng tích cực trong năm.

Theo báo cáo của Cục Thống kê Quốc gia vào tuần trước, nền kinh tế Trung Quốc đã tăng 4,9% trong quý III so với một năm trước đó, từ mức tăng trưởng 3,2% trong quý II và giảm 6,8% trong quý I.

Mặc dù chi tiêu của 1,4 tỷ cư dân của quốc gia này dường như đang bị hạn chế hơn kể từ khi bắt đầu đại dịch, nhưng những người đi giao hàng cho biết, thu nhập của họ vẫn đủ để có thể sống qua ngày.

Zhang nói hiện anh có thể kiếm tới 400 NDT (khoảng 60 USD) mỗi ngày và gửi ngân hàng khoảng 10.000 NDT/tháng, bằng cách kiểm soát chặt chẽ chi phí sinh hoạt của mình.

Zhao Yinzhou hiện kiếm được khoảng 8.000 NDT (khoảng 1.200 USD) một tháng nhờ giao đồ ăn. Con số này nhiều hơn 5.000 NDT mà anh nhận được từ công việc văn phòng tại công ty hậu cần, nhưng ít lợi ích hơn.

“Công việc nào cũng có cái giá của nó.Đây không phải là một công việc có mức lương ổn định”, anh nói.

Ngày càng hà khắc hơn

Vào tháng 2, chính quyền trung ương đã làm rõ rằng, công việc của một tài xế giao đồ ăn là một nghề chính thức trong danh mục phân loại nghề nghiệp quốc gia.

Tuy nhiên, tất cả các “tay đua” được The South China Moring Postphỏng vấn đềuphàn nàn, răng công ty của họ không cung cấp đủ hỗ trợ phúc lợi xã hội .

Zhao Yinzhou nói: “Chúng tôi không có năm chương trình bảo hiểm bắt buộc, chẳng hạn như bảo hiểm thất nghiệp, sức khỏe và lương hưu,… chỉ có bảo hiểm tai nạn”.

Hơn nữa, Meituan và Ele.me đã áp đặt các yêu cầu công việc hà khắc hơn. Bằng cách cắt giảm thời gian giao hàng cho phép và thực hiện các hình phạt nghiêm khắc hơn nếu vi phạm các quy tắc.

Mặc dù được công nhận làmột nghề chính thức trong danh mục phân loại nghề nghiệp quốc gia nhưng các tài xế giao hàng vẫn không nhận được đầy đủ các phúc lợi xã hội.

Vào tháng trước, hai gã khổng lồ giao đồ ăn đã phải đối mặt với phản ứng dữ dội của công chúng, về cách đối xử với tài xế.

Bởi lẽ, tạp chí Renwucủa Trung Quốcđã phát hiện ra rằng, nhiều người lái xe vi phạm luật giao thông và liều mạng để đáp ứng thời hạn giao hàng ngày càng ngắn, theo quy định của công ty.

Chẳng hạn, theo Cai, anh đã bị Meituan phạt 24 NDT vào một ngày trong tháng này, vì anh buộc phải hủy giao hai đơn đặt hàng.Nhưng anh nói không có lựa chọn nào khác, vì các nhà hàng đã giao đồ ăn quá lâu. Nếu anh ta không hủy hai đơn hàng đó, tất cả các đơn hàng sau sẽ bị trễ thời hạn giao hàng.

“Bây giờ tiền phạt của dịch vụ ngày một nặng hơn. Trước đây họ không như thế”, anh nói.

“Một khoản tiền phạt trước đây là 3 NDT.Bây giờ là 12 NDT”, anh cho biết thêm.

Chai gặp phải trải nghiệm tương tự trong tuần lễ vàng.Ba trong số các đơn đặt hàng mà anh nhận trong ngày đã hết hạn, sau khi nhà hàng trì hoãn 40 phút.

“Kháng cáo thì vô ích”, anh nói."Công ty không quan tâm đến bạn".

Zhao Yinzhou cũng cho biết, tài khoản thu nhập của anh liên tục bị trừ, do các hình phạt áp dụng từ nền tảng.

Anh cho biết thêm, hiện anh đang chuẩn bị tham gia kỳ thi tư vấn tâm lý vào tháng 12 và hy vọng sẽ chuyển nghề sau đó.

“Làm tài xế giao hàng không phải là giải pháp lâu dài”, anh nói.