Đông Âu bị kẹt giữa 'cơn bão' lạm phát do cuộc chiến ở Ukraina?

Viện Nghiên cứu Kinh tế Quốc tế Vienna gần đây đã lưu ý rằng, các quốc gia ở khu vực Trung và Đông Âu (CEE) có lẽ đã chịu đựng phần lớn các cú sốc kinh tế do cuộc chiến ở Ukraina gây ra. Tăng trưởng trong khu vực dự kiến sẽ tăng nhẹ và lạm phát sẽ giảm vào cuối năm 2023, viện này cho biết trong một báo cáo được công bố vào cuối tháng 1.

Tuy nhiên, trong năm 2023, bốn quốc gia CEE - bao gồm Ba Lan, Hungary, Cộng hòa Séc và Slovakia - phải đối mặt với một loạt lựa chọn khó khăn cũng như tình hình khu vực lẫn toàn cầu phức tạp và không chắc chắn.

Các ngân hàng trung ương trong khu vực đã tạm dừng các chu kỳ tăng lãi suất do lạm phát gia tăng đáng lo ngại dường như đã giảm bớt vào đầu năm 2023. Tuy nhiên, số phận kinh tế của khu vực phụ thuộc rất nhiều vào cách các đối tác EU ở phía Tây đối phó với giá cả tăng và lãi suất cao.

Với khoảng 80% giao dịch thương mại ở khu vực CEE được thực hiện với phần còn lại của EU, cả bốn quốc gia CEE đều có khả năng "bị cảm lạnh" cao hơn bao giờ hết nếu Đức và các nước khác "hắt hơi".

Công ty tư vấn kinh tế Capital Economics có trụ sở tại Vương quốc Anh cho rằng lạm phát ở khu vực CEE có thể tăng từ khoảng 15% hiện nay lên 20% trong quý hai hoặc quý ba năm 2023.

Mức độ hiệu quả của các chính phủ CEE và ngân hàng trung ương điều hướng quá trình khó khăn giữa nhu cầu kép và thường trái ngược nhau là tránh suy thoái kinh tế trong khi giảm lạm phát sẽ quyết định hiệu quả hoạt động của các quốc gia CEE vào năm 2023 và hơn thế nữa.

Tăng trưởng của Ba Lan chậm lại trong một năm bầu cử

Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Ba Lan tăng 4,9% vào năm 2022, giảm từ mức 6,8% vào năm 2021 — năm phục hồi sau đại dịch. Các chuyên gia cho biết những con số này là tuyệt vời khi so sánh với Tây Âu, nhưng dự báo tăng trưởng cho năm 2023 rất khác nhau và thấp hơn nhiều.

Ngân hàng Hà Lan ING nhận thấy GDP ở Ba Lan chỉ tăng 1%, trong khi Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) đã hạ dự báo tăng trưởng xuống 0,3%. Ngân hàng Thế giới ngồi ở giữa, dự báo GDP sẽ tăng 0,7% vào năm 2023.

Những lý do chính cho sự chậm lại ở Ba Lan là tăng trưởng yếu hơn trong khu vực đồng euro và nhu cầu trong nước thấp hơn mà nguyên nhân phần lớn là do lạm phát vượt xa tốc độ tăng lương, điều này làm giảm sức mua.

Capital Economics cho biết trong một lưu ý cho khách hàng rằng nền kinh tế của Ba Lan "dường như đang tăng trưởng tốt hơn nhiều" so với ở Hungary và Cộng hòa Séc. Nhưng tác động của lạm phát cao, tác động muộn của lãi suất cao hơn và nhu cầu toàn cầu yếu vẫn có khả năng cản trở tăng trưởng.

Trong khi đó, ING dự kiến lạm phát giá tiêu dùng của Ba Lan sẽ tăng lên 18,1% trong tháng 1 từ mức 16% vào cuối năm 2022, trước khi giảm xuống khoảng 10% vào tháng 12.

Ba Lan đã tìm cách cắt giảm sự phụ thuộc vào khí đốt và dầu mỏ của Nga kể từ cuộc chiến tại Ukraina bắt đầu vào tháng 2 năm ngoái, nhưng giá năng lượng toàn cầu vẫn là yếu tố chính và phụ thuộc vào diễn biến chiến sự tại Ukraina cũng như tốc độ tăng trưởng của Trung Quốc sau khi nước này chấm dứt lệnh phong tỏa do đại dịch COVID-19.

Quyết định giữ lại tiền của EU do nghi ngờ cam kết của Ba Lan trong việc cải cách tư pháp gây tranh cãi cũng để lại một lỗ hổng trong kho bạc cần được lấp đầy bằng cách vay thêm hoặc tăng thuế, cả hai điều này sẽ không thuận lợi với cử tri trong cuộc bầu cử quốc hội diễn ra trong mùa Thu.

Vai trò của chính sách tiền tệ khi đó sẽ rất quan trọng và được theo dõi chặt chẽ. Sự suy giảm dự kiến vào năm 2023 có nghĩa là Ngân hàng Quốc gia Ba Lan phải đối mặt với sự lựa chọn khó xử giữa thắt chặt tiền tệ để kiềm chế lạm phát và nới lỏng để thúc đẩy tăng trưởng sau gần một năm tăng lãi suất.

Cộng hòa Séc đối mặt với tăng trưởng yếu

Nền kinh tế Cộng hòa Séc bước vào suy thoái vào nửa cuối năm 2022. Các nhà kinh tế cho rằng điều này chủ yếu là do chi tiêu của người tiêu dùng giảm, sau khi lãi suất tăng và chi phí đi vay cao hơn. Do đó, ngân hàng trung ương đã hạ dự báo tăng trưởng GDP trong tháng 11 từ 2,3% xuống 2,2% cho năm nay.

Trong khi đó, lạm phát giá tiêu dùng tăng lên 16,2% vào cuối năm 2022 sau khi chính phủ công bố kế hoạch hạn chế tăng giá năng lượng, do đó thúc đẩy chi tiêu và vay mượn, đồng thời giảm dư địa chi tiêu để kích thích tăng trưởng. Lạm phát dự kiến sẽ duy trì ở mức cao vào năm 2023, trước khi giảm vào năm 2024.

Ngân hàng Quốc gia Séc dự kiến lạm phát sẽ vẫn mạnh chủ yếu do tác động từ phía cung, bao gồm giá năng lượng và lương thực nhập khẩu cao hơn, những yếu tố này sẽ giảm dần trong năm. Nền kinh tế Séc phụ thuộc rất nhiều vào năng lượng nhập khẩu từ Nga trước cuộc tấn công của Moscow, khiến Praha tuyệt vọng tìm kiếm các nhà cung cấp thay thế.

Về chính sách tiền tệ, ING kỳ vọng ngân hàng trung ương sẽ giữ nguyên lãi suất trong tháng Hai.

Hungary là một ngoại lệ

Tăng trưởng mạnh ở Hungary vào năm 2022 được thúc đẩy bởi nhu cầu trong nước và thị trường lao động chặt chẽ. Tuy nhiên, nền kinh tế dự kiến sẽ chậm lại vào năm 2023 do nhu cầu trong và ngoài nước giảm.

ING đã điều chỉnh dự báo tăng trưởng GDP năm 2023 lên 0,7%, nhưng cho biết bất kỳ sự tăng trưởng nào cũng gây ra rủi ro lạm phát do sự mất cân bằng cơ cấu kinh tế đã tồn tại từ trước, trầm trọng hơn nữa bởi một loạt cú sốc, bao gồm cả cuộc chiến ở Ukraina, đã thúc đẩy lạm phát, hiện thuộc hàng cao nhất ở châu Âu là 24,5%.

ING nhận thấy lạm phát toàn phần đạt đỉnh ngay dưới 26% trong hai tháng 1 và 2 và tỷ lệ trung bình 18,5% vào năm 2023.

Slovakia không có nhiều phương tiện chống lạm phát

Lubomir Korsnak, nhà kinh tế trưởng tại Ngân hàng UniCredit ở Bratislava, nói với trang web tin tức Euractive gần đây rằng nền kinh tế Slovakia đã chững lại kể từ khi Nga xâm lược Ukraina, mặc dù nó "gây bất ngờ thú vị trong quý thứ ba". Tuy nhiên, một "cuộc suy thoái ngắn" có thể sẽ xảy ra, ông nói thêm, được chỉ ra bởi sự đình trệ trong thị trường việc làm.

Ủy ban Châu Âu dự báo mức tăng trưởng là 0,5% vào năm 2023 và lạc quan hơn nhiều so với Ngân hàng Quốc gia Slovakia, vốn nhận thấy hoạt động thậm chí giảm 1% trong năm nay.

Là một thành viên của khu vực đồng euro, Slovakia có ít phương tiện hơn để chống lại lạm phát, dự kiến sẽ ở mức trung bình 13,9% vào năm 2023. Nước này không thể tăng tỷ giá hối đoái đồng tiền của mình để giảm giá tiêu dùng cao hơn hoặc đặt ra tỷ giá chính sách của riêng mình.

Tuy nhiên, giống như các nước láng giềng CEE, các quyết định quan trọng nằm ở việc cân bằng chi tiêu để thúc đẩy tăng trưởng trong khi chống lạm phát dai dẳng. Đối với các nền kinh tế mở, nhỏ bị kẹt giữa các nước láng giềng giàu có hơn ở phía Tây và một cuộc chiến tàn khốc ở phía Đông, cách tiếp cận khả thi duy nhất là thận trọng và linh hoạt.

(DW)