Bên trong các "ngôi làng bom" ở Lào

Cùng với Việt Nam, Campuchia, Lào là quốc gia phải hứng chịu hậu quả bom mìn nặng nề nhất trên thế giới tính theo đầu người. Trong cuộc chiến tranh Đông Dương lần thứ hai, từ năm 1964 đến năm 1973, hơn 2 triệu tấn bom mìn đã được không quân Mỹ thả xuống đất Lào, trong đó 30% không nổ với khoảng 80 triệu quả bom, đạn chùm chôn vùi rải rác khắp đất nước. Nhiều nhất là những tỉnh dọc sườn phía Tây dãy Trường Sơn như Xiengkhuang, Khammouane, Bolikhamxay, Savanakhet, Attapeu...

Theo Cơ quan Quy định Quốc gia (NRA), các máy bay chiến đấu của Mỹ đã thả hơn 270 triệu quả bom xuống Lào trong 9 năm chiến tranh.

Sarah Goring, nhà tài trợ và quản lý thông tin công cộng tại Mines Advisory Group (MAG), nói với Insider: "Trung bình, cứ 8 phút mỗi ngày trong 9 năm, Mỹ thực hiện một cuộc ném bom". MAG là một tổ chức phi lợi nhuận làm nhiệm vụ rà phá bom mìn chưa nổ (UXO) khỏi các vùng đất bị ảnh hưởng.

Có tới 30% số bom này không thể phát nổ khi va chạm và chúng vẫn là mối đe dọa chết người đối với các cộng đồng địa phương. Theo số liệu của NRA, kể từ năm 1964, hơn 50.000 người đã thiệt mạng hoặc bị thương do bom mìn ở Lào.

Các phi vụ ném bom là một phần trong nỗ lực của Quân đội Hoa Kỳ nhằm phá hủy các đường tiếp tế của đối phương dọc theo đường mòn Hồ Chí Minh.

Nếu các phi công chiến đấu không thể hoàn thành nhiệm vụ ban đầu do thời tiết xấu, họ cũng sử dụng Lào làm bãi tập kết bom trước khi trở về căn cứ.

Dân làng đã tìm cách tái sử dụng những quả bom thành các chức năng khác nhau tùy thuộc vào kích thước của chúng. Vỏ của những quả bom nhỏ hơn, như hình dưới đây. Người dân trong làng cũng sử dụng bom chưa nổ làm sắt vụn.

"Nhiều người đã cưa chúng để lấy sắt vụn vì giá phế liệu cao", Goring nói về những người dân làng tham gia buôn bán sắt vụn. "Vì không có thu nhập, mọi người đã chấp nhận rủi ro".

Khi giá kim loại phế liệu giảm đáng kể vào năm 2008, MAG đã chứng kiến sự giảm đáng kể của các vụ tai nạn, cô ấy nói thêm.

Ở Ban Napia, một ngôi làng thuộc tỉnh Xiengkhouang của Lào, một số dân làng bán dao kéo làm từ kim loại của bom chưa nổ.

"Các vật liệu nổ chỉ là một nguồn tài nguyên. Chúng ở khắp mọi nơi, vì vậy chúng tôi quyết định tận dụng tối đa những gì chúng tôi có", La lok, một thợ làm thìa từ làng Ban Napia, nói với The Guardian.

Bom, đạn chùm, những loại bom nhỏ được bọc trong một lớp vỏ lớn hơn, là loại bom phổ biến nhất được sử dụng trên đất nước Lào, Goring nói với Insider. Chúng được thiết kế để phát nổ khi va chạm, nhưng không phải tất cả chúng đều nổ.

Ngoài hư hỏng máy móc và con người, thời tiết đóng một vai trò trong việc giữ cho một số quả bom không phát nổ. Trong mùa mưa khi mặt đất ẩm ướt, một số quả bom có thể không nổ do hạ cánh nhẹ hơn.

Một phần của sự nguy hiểm bắt nguồn từ thực tế là không có cách nào để dân làng biết liệu một quả bom vẫn còn hoạt động hay không, Goring nói.

MAG có một đường dây nóng khẩn cấp mà dân làng có thể gọi, nhưng nhiều người đã quen với việc tự rà phá bom.

"Chúng tôi sẽ không bao giờ khuyến khích điều đó, nhưng tôi có thể hiểu", Goring nói. "Bạn sẽ làm gì khi thấy quả bom ở giữa cánh đồng lúa của mình mà có thể nó sẽ bị đào trúng vào năm tới vì bạn quên chính xác nó ở đâu. Vì vậy, từ quan điểm của họ, sẽ an toàn hơn nếu chuyển nó đến nơi họ không canh tác".

Những người không chết vì vụ nổ thường bị thương nặng.

"Tôi gặp một người phụ nữ cách đây vài năm. Anh ấy gặp tai nạn khi bán phế liệu cho một thương nhân. Anh ta đã cố gắng mở quả bom, nhưng nó phát nổ và cô ấy bị mất chân, còn con trai thì mất thị lực", Goring nói.

Vào năm 2021, đã có 35 vụ tai nạn liên quan đến bom trên khắp Lào liên quan đến 66 người - 19 người thiệt mạng và 47 người bị thương, bà nói thêm, trích dẫn dữ liệu tai nạn.

Goring cho biết: "Kể từ khi công việc rà phá bom mìn bắt đầu vào đầu những năm 1990, hơn 1,7 triệu quả bom đã được MAG và các tổ chức khác ở Lào phá hủy thông qua công tác khắc phục hậu quả bom mìn.

MAG phá hủy hầu hết các quả bom tại vị trí của chúng, thay vì chuyển chúng đi nơi khác.

Trước khi rà phá, đội tiến hành khảo sát khu vực để xác định vị trí đặt càng nhiều bom càng tốt. Họ sơ tán người và động vật ra khỏi môi trường xung quanh trước khi tiến hành di dời.

MAG ước tính vẫn cần giải phóng khoảng 1.600 km vuông đất ở Lào.

Các vật liệu nổ tiếp tục hạn chế ngành du lịch của Lào, vốn có thể là động lực mạnh mẽ cho tăng trưởng kinh tế nước này.

Mặc dù vẫn còn nhiều việc phải làm nhưng dân làng hy vọng vào một tương lai tốt đẹp hơn.

"Rất khó khăn sau chiến tranh và chúng tôi phải sử dụng mọi nguồn lực có thể, kể cả bom, nhưng có lẽ điều đó bắt đầu thay đổi. Có lẽ các con tôi sẽ là thế hệ cuối cùng phải làm việc với bom", Seeonchan, một nhà sản xuất thìa từ Ban Napia, nói với The Guardian.

Mới đây, dự án rà phá bom mìn do Mỹ tài trợ đã hoàn thành việc rà phá bom mìn trên diện tích hơn 57 ha đất tại huyện Yommalath, tỉnh Khammouane, Lào, với hơn 870 vật liệu nổ bị phá hủy, trả lại quỹ đất sạch cho người dân sản xuất và ổn định cuộc sống.

Với khoản tiền 500.000 USD do Mỹ tài trợ, dự án rà phá bom mìn sót lại sau chiến tranh của Lào dự kiến triển khai khảo sát trên diện tích hơn 690 ha đất ở tỉnh Khammouane.

(Nguồn: Insider)