Ăn ít hơn có thể giúp bạn sống lâu?

Nếu bạn cho một con chuột thí nghiệm ăn kiêng, cắt giảm lượng calo tiêu thụ của con vật từ 30 đến 40%, thì trung bình nó sẽ sống lâu hơn khoảng 30%. Việc hạn chế lượng calo, như cách gọi về mặt kỹ thuật là can thiệp, không được quá nghiêm trọng đến mức con vật bị suy dinh dưỡng, nhưng nó phải đủ mạnh để gây ra một số thay đổi sinh học quan trọng.

Các nhà khoa học lần đầu tiên phát hiện ra hiện tượng này vào những năm 1930 và trong 90 năm qua, nó đã được nhân rộng ở các loài từ giun đến khỉ. Các nghiên cứu tiếp theo cũng phát hiện ra rằng nhiều động vật bị hạn chế calo ít có khả năng mắc bệnh ung thư và các bệnh mãn tính khác liên quan đến lão hóa.

Nhưng bất chấp mọi nghiên cứu về động vật, vẫn còn rất nhiều điều chưa biết. Các chuyên gia vẫn đang tranh luận về cách thức hoạt động của nó và liệu số lượng calo tiêu thụ hay khoảng thời gian chúng được ăn (còn được gọi là nhịn ăn gián đoạn) mới quan trọng hơn.

Và người ta vẫn chưa chắc chắn liệu ăn ít hơn có thể giúp con người sống lâu hơn hay không. Các chuyên gia về lão hóa nổi tiếng với việc tự mình thử nghiệm các chế độ ăn kiêng khác nhau, nhưng các nghiên cứu về tuổi thọ thực tế rất ít và khó thực hiện vì chúng mất rất nhiều thời gian.

Dưới đây là những gì các nhà khoa học đã thu được cho đến nay, chủ yếu thông qua các nghiên cứu trên động vật và nó có ý nghĩa gì đối với con người?

Tại sao cắt giảm lượng calo lại làm tăng tuổi thọ?

Các nhà khoa học không biết chính xác tại sao ăn ít lại khiến động vật hoặc con người sống lâu hơn, nhưng nhiều giả thuyết có khuynh hướng tiến hóa. Trong tự nhiên, động vật trải qua thời kỳ ăn uống no nê và đói kém, tổ tiên loài người chúng ta cũng vậy. Do đó, hệ sinh học của chúng (và có thể là của chúng ta) đã tiến hóa để tồn tại và phát triển không chỉ trong những mùa dư thừa mà cả những mùa thiếu thốn.

Một giả thuyết cho rằng, ở cấp độ tế bào, việc hạn chế lượng calo khiến động vật có khả năng phục hồi tốt hơn trước các tác nhân gây căng thẳng về thể chất. Ví dụ, những con chuột bị hạn chế calo có khả năng kháng độc tố cao hơn và phục hồi nhanh hơn sau chấn thương, James Nelson, giáo sư về sinh lý tế bào và tích hợp tại Trung tâm Khoa học Y tế Đại học Texas ở San Antonio, cho biết.

Một lời giải thích khác liên quan đến thực tế là ở cả người và động vật, việc ăn ít calo hơn sẽ làm chậm quá trình trao đổi chất. Tiến sĩ Kim Huffman, phó giáo sư y khoa tại Trường Y Đại học Duke, người đã nghiên cứu việc hạn chế lượng calo ở người, cho biết có thể là "cơ thể càng ít phải trao đổi chất thì cơ thể càng sống lâu hơn". "Bạn biết đấy, chỉ cần quay bánh xe chậm lại và lốp xe sẽ bền hơn".

Việc hạn chế calo cũng buộc cơ thể phải dựa vào các nguồn nhiên liệu khác ngoài glucose, nguồn mà các chuyên gia về lão hóa cho rằng có lợi cho sức khỏe trao đổi chất và cuối cùng là kéo dài tuổi thọ. 

Một số nhà nghiên cứu đã chỉ ra một quá trình được gọi là quá trình tự thực, trong đó cơ thể ăn các bộ phận bị trục trặc của tế bào và sử dụng chúng làm năng lượng. Điều này giúp các tế bào hoạt động tốt hơn và giảm nguy cơ mắc một số bệnh liên quan đến tuổi tác.

Trên thực tế, các nhà khoa học cho rằng một trong những lý do chính khiến chế độ ăn hạn chế calo khiến chuột sống lâu hơn là do chúng không bị ốm sớm, nếu có, Tiến sĩ Richard Miller, giáo sư bệnh lý tại Đại học Michigan, cho biết.

Có một vài trường hợp ngoại lệ đáng chú ý đối với những phát hiện về tuổi thọ và hạn chế lượng calo. Nổi bật nhất là một nghiên cứu mà Tiến sĩ Nelson công bố năm 2010 trên những con chuột có gen đa dạng. Ông phát hiện ra rằng một số con chuột sống lâu hơn khi chúng ăn ít hơn, nhưng tỷ lệ phần trăm lớn hơn thực sự có tuổi thọ ngắn hơn.

Tiến sĩ Nelson cho biết: "Điều đó thực sự chưa từng xảy ra", đồng thời lưu ý rằng hầu hết các bài báo về hạn chế calo đều bắt đầu bằng câu nói: "'Hạn chế thực phẩm là phương tiện mạnh mẽ nhất, gần như phổ biến nhất để kéo dài tuổi thọ ở các loài trên khắp vương quốc động vật'...".

Các nhà nghiên cứu khác đã tranh cãi về tầm quan trọng của những phát hiện của Tiến sĩ Nelson. Tiến sĩ Miller nói: "Mọi người trích dẫn nghiên cứu này như thể nó là bằng chứng chung cho thấy việc hạn chế calo chỉ có tác dụng một phần nhỏ hoặc một phần thời gian". 

"Nhưng bạn chỉ có thể đi đến kết luận đó nếu bạn bỏ qua những bằng chứng thuyết phục được công bố trong 50 năm qua nói rằng nó hầu như luôn có tác dụng".

Tuy nhiên, nghiên cứu của Tiến sĩ Nelson không phải là nghiên cứu duy nhất không tìm thấy lợi ích chung về tuổi thọ của việc hạn chế calo. Ví dụ, hai nghiên cứu được thực hiện trên khỉ trong hơn 20 năm, được công bố vào năm 2009 và 2012, đã báo cáo những phát hiện trái ngược nhau. 

Động vật trong cả hai thí nghiệm đều cho thấy một số lợi ích sức khỏe gắn liền với việc hạn chế calo, nhưng chỉ có một nhóm sống lâu hơn và có tỷ lệ mắc các bệnh liên quan đến tuổi tác thấp hơn, như bệnh tim mạch và tiểu đường.

Nhịn ăn gián đoạn có liên quan gì đến sống lâu?

Trước những kết quả hỗn hợp này, một số nhà nghiên cứu tự hỏi liệu có thể có một biến số khác quan trọng bằng hoặc thậm chí quan trọng hơn số lượng calo mà một con vật ăn vào hay không: khoảng thời gian mà chúng ăn.

Điểm khác biệt chính giữa hai cuộc thử nghiệm trên khỉ là trong nghiên cứu năm 2009, được thực hiện tại Đại học Wisconsin, những con vật bị hạn chế calo chỉ được ăn một bữa mỗi ngày và các nhà nghiên cứu đã lấy đi mọi thức ăn thừa vào buổi chiều muộn, vì vậy những con vật này được buộc phải nhịn ăn khoảng 16 giờ. 

Trong nghiên cứu năm 2012 do Viện Lão hóa Quốc gia thực hiện, các con vật được cho ăn hai lần một ngày và thức ăn được để qua đêm. Những con khỉ Wisconsin sống lâu hơn.

Một nghiên cứu gần đây hơn được thực hiện trên chuột đã thử nghiệm rõ ràng tác động của việc hạn chế lượng calo khi có và không có việc nhịn ăn gián đoạn. Các nhà khoa học đã cho các con vật ăn chế độ ăn ít calo giống nhau, nhưng một số con được tiếp cận thức ăn chỉ trong hai giờ, số khác trong 12 giờ và nhóm khác là 24 giờ. 

So với nhóm chuột đối chứng có thể ăn theo chế độ ăn đầy đủ calo ở mức bất cứ lúc nào, những con chuột có lượng calo thấp được tiếp cận 24 giờ đều sống lâu hơn 10%, trong khi những con chuột có lượng calo thấp ăn trong khoảng thời gian cụ thể có tuổi thọ tăng lên tới 35%.

Dựa trên bộ sưu tập các phát hiện này, Rafael de Cabo, một nhà điều tra cấp cao tại NIA, người đã giúp dẫn dắt cuộc nghiên cứu khỉ ở đó, giờ đây cho rằng mặc dù việc hạn chế lượng calo rất quan trọng để kéo dài tuổi thọ, nhưng lượng thời gian dành cho việc ăn - và không ăn - mỗi ngày mới là điều quan trọng. Và điều đó có thể xảy ra không chỉ với động vật mà còn với con người.

Điều đó có nghĩa là gì đối với bạn?

Thật khó để trả lời dứt khoát liệu việc nhịn ăn gián đoạn, hạn chế lượng calo hay kết hợp cả hai có thể khiến con người sống lâu hơn hay không.

Tiến sĩ Nelson nói: "Chúng tôi không có bất kỳ bằng chứng nào cho thấy nó kéo dài tuổi thọ ở con người". Ông nói thêm, điều đó không có nghĩa là nó không thể hoạt động, chỉ là "rất khó có được bằng chứng vì phải mất cả đời để có được dữ liệu đó".

Một thử nghiệm lâm sàng - được đặt tên là nghiên cứu Calerie - đã cố gắng trả lời câu hỏi này bằng cách kiểm tra xem việc cắt giảm 25% lượng calo trong hai năm ảnh hưởng đến một loạt các phép đo liên quan đến lão hóa như thế nào. 

Hơn 100 người trưởng thành khỏe mạnh đã được tư vấn về kế hoạch bữa ăn và được tư vấn thường xuyên để giúp họ đạt được mục tiêu ăn kiêng. Nhưng vì rất khó giảm lượng calo nên những người tham gia cuối cùng chỉ có thể giảm lượng tiêu thụ khoảng 11%.

So với những người tham gia đối chứng, những người ăn kiêng đã cải thiện một số khía cạnh về sức khỏe chuyển hóa tim mạch, bao gồm huyết áp và độ nhạy insulin, đồng thời họ có mức độ thấp hơn của một số dấu hiệu viêm.

Nghiên cứu cũng bao gồm ba thước đo về "tuổi sinh học", so sánh các xét nghiệm máu được thực hiện vào đầu và cuối hai năm. Hai trong số các thử nghiệm không tìm thấy sự cải thiện ở cả hai nhóm, nhưng thử nghiệm thứ ba, nhằm mục đích đo lường tốc độ già đi của mọi người, đã cho thấy sự khác biệt ở những người ăn kiêng. 

Tiến sĩ Huffman, người tham gia cuộc thử nghiệm cho biết, việc hạn chế calo "không làm cho con người trẻ hơn nhưng nó khiến tốc độ già đi của họ chậm lại".

Đối với Tiến sĩ Miller, kết luận quan trọng nhất từ nghiên cứu này là việc hạn chế 25 đến 40% lượng calo được chứng minh là có lợi ở động vật nhưng lại không thực tế ở người. Ông nói: "Mọi thứ có thể được thực hiện để giúp họ" cắt giảm lượng calo đã được thực hiện cho những người tham gia, và họ vẫn chưa đạt được mục tiêu 25%.

Tiến sĩ de Cabo lại có quan điểm khác: "Những người tham gia chỉ đạt được mức hạn chế 11% lượng calo, họ vẫn cho thấy lợi ích", ông nói.

Một nghiên cứu khác tập trung vào tác động ngắn hạn của việc nhịn ăn gián đoạn ở những người có chỉ số khối cơ thể khác nhau. Một số nghiên cứu, thử nghiệm nhiều lịch trình nhịn ăn khác nhau, cho thấy sức khỏe trao đổi chất được cải thiện và giảm viêm. 

Nhưng một thử nghiệm trên 116 người có chỉ số BMI phân loại họ là thừa cân hoặc béo phì không nhận thấy lợi ích nào ở những người ăn trong khung thời gian 8 giờ nhưng không giảm lượng calo so với nhóm đối chứng.

Và thêm một điều cuối cùng, có một số bằng chứng đáng chú ý dường như mâu thuẫn trực tiếp với ý tưởng rằng việc hạn chế calo hoặc nhịn ăn, thường dẫn đến giảm cân, sẽ kéo dài tuổi thọ của con người. Nghiên cứu luôn phát hiện ra rằng những người được phân loại là thừa cân có nguy cơ tử vong thấp hơn những người bình thường hoặc thiếu cân. 

Một giả thuyết cho rằng những người có chỉ số BMI thấp nhất có thể gầy do họ lớn tuổi hoặc mắc bệnh mãn tính. Một điều nữa là những người có chỉ số BMI cao hơn có nhiều cơ bắp hơn, nặng hơn mỡ. Nhưng cũng có thể hình dung rằng, đặc biệt là khi lớn lên, khối lượng cơ thể lớn hơn thực sự có tác dụng bảo vệ, Tiến sĩ Huffman nói.

Bất chấp gần một thế kỷ nghiên cứu, vẫn còn phải mất nhiều thời gian để các chuyên gia có thể nói chắc chắn liệu lợi ích kéo dài tuổi thọ ở động vật có áp dụng cho con người hay không. 

Một số nghiên cứu đưa ra lý do để tin rằng việc hạn chế lượng calo và nhịn ăn gián đoạn sẽ giúp bạn sống lâu hơn và có thể mang lại những lợi ích ngắn hạn, đặc biệt là khi nói đến sức khỏe tim mạch và trao đổi chất. Nhưng cũng có thể việc ăn ít hơn không có tác dụng gì nhiều hơn là khiến bạn đói.

(Nguồn: The New York Times)