Vì sao chính phủ Trung Quốc dừng IPO của tỷ phú Jack Ma?

Các nhà lãnh đạo cấp cao của Trung Quốc rất tức giận về những chỉ trích của các doanh nhân giàu có đối với cơ quan quản lý, trong đó có Jack Ma. Việc đình chỉ này là đỉnh điểm của mối quan hệ căng thẳng nhiều năm giữa Jack Ma và một chính phủ không yên tâm về ảnh hưởng của ông, cũng như sự phát triển nhanh chóng của khối tài sản thanh toán kỹ thuật số mà ông kiểm soát.

Chủ tịch Tập Cận Bình đã giảm dần sự kiên nhẫn đối với các doanh nghiệp tư nhân tích lũy được số vốn lớn. Các doanh nghiệp này được cho là đã thách thức cả quyền lực của ông.

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình (trái) và Jack Ma, khi đó là chủ tịch điều hành của Alibaba, vào năm 2015. Ảnh: PRESS POOL

Trong một bài phát biểu hôm 24/10, vài ngày trước khi gã khổng lồ tài chính-công nghệ Ant Group chuẩn bị IPO, ông Ma đã trích dẫn những lời của ông Tập. Và nhiều người cho rằng điều này "bôi xấu" hình ảnh của lãnh đạo Trung Quốc và làm hoen ố các nhà quản lý.

“Thành công không nhất thiết phải đến từ tôi”,  ông Ma đã dẫn lời ông Tập tại sự kiện ở Thượng Hải.

Jack Ma thẳng thừng chỉ trích quy định tài chính ngày càng chặt chẽ của chính phủ đã kìm hãm sự phát triển công nghệ, một phần trong cuộc chiến kéo dài giữa Ant và những người giám sát.

Ông Tập và các lãnh đạo cấp cao khác đã rất không hài òng về bài phát biểu này. Sau đó, ông Tập đã ra lệnh cho các nhà quản lý Trung Quốc điều tra, và một loạt các sự kiện diễn ra đã dẫn đến việc đình chỉ Ant phát hành IPO vào ngày 3/11.

Các nhà đầu tư trên khắp thế giới đã cam kết trả nhiều tiền hơn 34 tỷ USD cho cổ phiếu của Ant. Ant từ chối bình luận trong khi truyền thông không liên lạc được với ông Ma. Đồng thời, Văn phòng Thông tin của Quốc vụ viện, chính phủ Trung Quốc cũng không trả lời câu hỏi liên quan đến vấn đề này.

Chính sách của Trung Quốc

Kể từ khi ông Tập lên nắm quyền vào cuối năm 2012, chính phủ không mặn mà với một số tập đoàn tư nhân giàu có của đất nước. Wang Jianlin của Tập đoàn Dalian Wanda, từng là người giàu nhất Trung Quốc, và Wu Xiaohui của Tập đoàn bảo hiểm Anbang, là một trong những doanh nhân nổi tiếng, phải đối mặt với sự "không mặn mà" của chính phủ.

Ông Tập (ở vị trí trung tâm) đang cho thấy sự khoan dung ngày càng giảm đối với các doanh nghiệp tư nhân lớn đã tích lũy được vốn và ảnh hưởng. Ảnh: Getty

Một quan chức cấp cao của Trung Quốc cho biết: “Ông Tập không quan tâm đến việc bạn có lọt vào danh sách người giàu hay không. Điều ông ấy quan tâm là bạn làm gì sau khi giàu có và liệu bạn có gắn lợi ích của mình với lợi ích của nhà nước hay không”.

Các nhà quản lý của chính phủ Trung Quốc từ lâu đã muốn kiềm chế Ant, theo các quan chức Trung Quốc am hiểu về việc ra quyết định. Công ty sở hữu một ứng dụng thanh toán di động và phong cách sống, có tên Alipay, đã phá vỡ hệ thống tài chính của Trung Quốc. 

Theo đó, Alipay, được khoảng 70% dân số Trung Quốc sử dụng, đã cho hơn 20 triệu doanh nghiệp nhỏ và gần nửa tỷ cá nhân vay vốn, điều hành quỹ tương hỗ lớn nhất đất nước và bán nhiều sản phẩm tài chính khác.

Ant chủ yếu tập trung vào việc phục vụ mọi người và các công ty mà các ngân hàng truyền thống từ lâu đã bỏ qua. Điều này giúp Ant nổi lên như một mắt xích quan trọng trong nền tài chính Trung Quốc.

Do đó, các nhà quản lý đã vấp phải sự phản kháng mạnh mẽ đối với nỗ lực kiềm chế Ant từ những người ủng hộ tài chính cho công ty. Điều này phản ánh sự hỗ trợ mà ông Ma có được từ các doanh nghiệp có liên quan đến chính quyền hàng đầu của Trung Quốc. 

Các cổ đông của Ant bao gồm Boyu Capital, một quỹ đầu tư tư nhân có các đối tác bao gồm Alvin Jiang, cháu trai của cựu lãnh đạo Trung Quốc Giang Trạch Dân.

Bên cạnh đó, Quỹ hưu trí quốc gia của Trung Quốc, Ngân hàng Phát triển Trung Quốc và Tập đoàn Đầu tư Quốc tế Trung Quốc, ngân hàng đầu tư hàng đầu của nước này, đều có lợi nhuận lớn từ các khoản đầu tư vào Ant.

Jack Ma, khi còn là Chủ tịch của Alibaba, đã tổ chức lễ IPO năm 2014 tại Sở giao dịch chứng khoán New York. Ảnh: Getty

Ông Tập đã tìm cách thắt chặt các quy định tài chính nói chung sau sự cố thị trường chứng khoán ở Trung Quốc năm 2015, để kiểm tra khả năng nắm giữ của nhà nước đối với nền kinh tế.

Đồng thời, ông cũng đánh giá cao lợi ích của việc có các công ty như của ông Ma, có ứng dụng thanh toán và hoạt động cho vay, đã thay đổi cách tiêu tiền của người Trung Quốc, cung cấp nguồn vốn đáng tin cậy cho các doanh nghiệp nhỏ.

Ngoài ra, Alibaba Group, gã khổng lồ thương mại điện tử mà Jack Ma đồng sáng lập, cũng là niềm tự hào của Trung Quốc.

Mối quan hệ giữa Ant Group và chính phủ Trung Quốc

Giáo sư Eswar Prasad thuộc Đại học Cornell, cựu lãnh đạo bộ phận Trung Quốc của Quỹ Tiền tệ Quốc tế, cho biết: “Mối quan hệ giữa Ant và chính phủ rất phức tạp". Bài phát biểu của ông Ma vào tháng 10 "là động cơ thúc đẩy chính phủ hành động".

Trong một thập kỷ qua, Jack Ma, 56 tuổi, đã trở thành người tiêu biểu cho sự thành công của công nghệ và Internet ở Trung Quốc. Từng là giáo viên tiếng Anh, yêu thích tiểu thuyết võ hiệp và Thái Cực Quyền, ông đã thành lập công ty thương mại điện tử Alibaba trong căn hộ của mình vào năm 1999, niêm yết năm 2014 tại New York.

Trước khi nghỉ hưu tại Alibaba vào năm ngoái, ông Ma thường hát và biểu diễn tại các buổi dạ tiệc hàng năm của công ty. Ông đã kỷ niệm ngày cuối cùng của mình tại công ty bằng cách biểu diễn trong một ban nhạc rock với tóc tết bím và áo khoác da có gai, trong một sân vận động ở Hàng Châu với 40.000 nhân viên của Alibaba và Ant.

Ông Ma đã kỷ niệm ngày cuối cùng của mình tại Alibaba bằng cách biểu diễn trong một ban nhạc rock trước 40.000 nhân viên của Alibaba và Ant. Ảnh: Getty

Alibaba trong năm 2020 đã củng cố vị trí là công ty niêm yết có giá trị nhất Trung Quốc sau khi tăng hơn bốn lần giá trị vốn hóa thị trường chỉ trong vòng sáu năm. Theo định giá, Alipay trị giá hơn 300 tỷ USD, và điều này khiến nó có giá trị hơn hầu hết các ngân hàng lớn nhất của Trung Quốc và Mỹ.

Vấn đề của Ant bắt nguồn từ năm 2004, khi Alipay được triển khai như một dịch vụ ký quỹ, để hỗ trợ các giao dịch thanh toán trên Taobao, thị trường trực tuyến của Alibaba. Ông Ma tách Alipay khỏi Alibaba vào năm 2011, một động thái đã gây ra sự phản đối kịch liệt từ một số nhà đầu tư nước ngoài lớn của Alibaba, và sau đó dẫn đến một thỏa thuận với họ.

Jack Ma kiểm soát 50,5% quyền biểu quyết của Ant, nhưng ông chưa bao giờ giữ vị trí điều hành hoặc quản lý trong công ty.

Năm 2008, khi còn là CEO của Alibaba, Ma đã than thở tại một diễn đàn công khai rằng, các ngân hàng truyền thống ở Trung Quốc đang phớt lờ những doanh nghiệp rất cần vốn. “Nếu các ngân hàng không thay đổi, chúng tôi sẽ thay đổi các ngân hàng”, ông nói và giải thích rằng ông đã hình dung “một hệ thống cho vay toàn diện hơn phục vụ nhu cầu của các doanh nghiệp nhỏ”.

Vào năm 2013, với tư cách là Chủ tịch của Alibaba, ông lại nhắm vào các công ty cho vay truyền thống của Trung Quốc. Ông nói tại một diễn đàn công khai ở Thượng Hải rằng, đất nước không thiếu các ngân hàng hoặc các tổ chức đổi mới, mà là một tổ chức tài chính có thể thúc đẩy tăng trưởng kinh tế Trung Quốc trong thập kỷ tới. Ông thẳng thắn: “Ngành tài chính cần những người phá vỡ, để mang lại sự thay đổi".

Vào khoảng thời gian đó, Alipay đã tạo ra một quỹ tương hỗ trên thị trường tiền tệ trực tuyến, được thiết kế để giúp các cá nhân kiếm được lợi nhuận từ việc đầu tư tiền điện tử dự phòng trong ví Alipay của họ. Và nó đã thành công ngày lập tức. 

Một số người đã chuyển tiền từ tài khoản ngân hàng của họ vào quỹ mới để kiếm lợi nhuận cao hơn. Điều này khiến một số người cho vay phàn nàn rằng, Alipay đang bòn rút tiền gửi của họ.

Năm 2014, Alipay, cùng với các mảng kinh doanh tài chính khác của Alibaba, được hợp nhất thành Ant Financial Services Group, công ty hiện được gọi là Ant Group.

Ứng dụng thanh toán di động và phong cách sống của Ant, được gọi là Alipay, đã thâm nhập sâu vào hệ thống tài chính của Trung Quốc. Ảnh: SHUTTERSTOCK

Trong nhiều năm, Jack Ma chủ yếu xoay sở để điều hướng hai mục tiêu dường như trái ngược nhau của ông Tập Cận Bình: khuyến khích đổi mới tài chính và thị trường mở để thúc đẩy tăng trưởng, trong khi vẫn kiểm soát các lực lượng thị trường để duy trì quyền kiểm soát.

Quỹ thị trường tiền tệ lớn của Ant đã trở thành quỹ lớn nhất thế giới thuộc loại này, với hơn 250 tỷ USD được quản lý vào năm 2017. Cơ quan quản lý chứng khoán của Trung Quốc đã lo ngại về rủi ro hệ thống mà quỹ có thể tạo ra, và gây áp lực buộc quỹ phải thu hẹp và giảm lợi nhuận. 

Do đó, Ant đã thay đổi chiến lược của mình, cho phép các nhà quản lý tiền đối thủ bán các quỹ tương tự trên Alipay cho các nhà đầu tư cần nơi để gửi tiền của họ, và quỹ chính của nó bị thu hẹp.

Vào năm 2017, giới lãnh đạo Trung Quốc đã cải tổ cơ chế quản lý kiểu phân tán, vốn có sự tham gia của nhiều cơ quan quản lý độc lập. Một trong những mục tiêu của cơ chế này là tạo ra sự phối hợp tốt hơn giữa các cơ quan quản lý khác nhau của Trung Quốc.

Trong khi đó, Ant đã huy động được ba vòng vốn tư nhân. Vào giữa năm 2018, đây là công ty khởi nghiệp giá trị nhất thế giới, trị giá 150 tỷ USD, dựa trên mức giá mà các nhà đầu tư tư nhân đã trả.

Năm nay, quan hệ giữa Mỹ và Trung Quốc xấu đi đã tạo cơ hội cho Jack Ma giành điểm trong mắt các quan chức chính phủ. Với việc Washington đe dọa loại bỏ các công ty Trung Quốc khỏi thị trường chứng khoán Mỹ, Bắc Kinh đã háo hức xây dựng các sàn giao dịch của riêng mình. 

Các cơ quan quản lý chứng khoán coi việc một công ty như Ant được niêm yết ở cả Thượng Hải và Hồng Kông là một chứng thực lớn đối với thị trường Trung Quốc.

Bên trong trụ sở của Ant Group ở Hàng Châu, Trung Quốc. Ảnh: Reuters

Ant đã đổi tên vào mùa hè, bỏ dòng chữ “Dịch vụ tài chính”. Ngay sau đó, nó đã công bố kế hoạch ra mắt công chúng IPO, ngay trong dịp sinh nhật lần đầu tiên của Hội đồng Đổi mới Khoa học & Công nghệ theo phong cách Nasdaq của Trung Quốc, hay còn được gọi là Thị trường SAO. 

Sau khi Ant nộp hồ sơ niêm yết tại Hồng Kông và Thượng Hải, các sàn giao dịch chứng khoán và cơ quan quản lý chứng khoán Trung Quốc đã nhanh chóng bật đèn xanh cho IPO của công ty.

Nhưng rắc rối xảy ra với các cơ quan quản lý ngân hàng, những người ngày càng lo ngại về rủi ro mà các ngân hàng phải gánh chịu, khi cho khách hàng của Ant vay trực tuyến. Kể từ mùa hè, một loạt các quy định, hướng dẫn và thông báo của chính phủ đã được đưa ra, nhằm ngăn chặn những rủi ro tiềm ẩn từ sự phát triển của tài chính kỹ thuật số và cho vay vi mô.

Vụ mua bán cổ phiếu lớn nhất thế giới cực kỳ phổ biến với các nhà đầu tư lớn và nhỏ. Tuy nhiên, về vấn đề riêng tư, một số nhân viên của Ant đã lo lắng về những thay đổi quy định tiềm ẩn có thể ảnh hưởng đến triển vọng tăng trưởng của công ty.

Biện pháp trừng phạt nghiêm khắc đối với Ant

Vào ngày 24/10, ông Ma đã tham dự một diễn đàn tài chính ở Thượng Hải với sự tham dự của các nhà quản lý, chính trị gia và chủ ngân hàng hàng đầu. 

Ông nói rằng IPO của Ant là "một phép màu", là một thỏa thuận lớn như vậy diễn ra ở New York. Những người tham dự có Phó chủ tịch Trung Quốc Vương Kỳ Sơn, Thống đốc Ngân hàng Trung ương Yi Gang và một số giám đốc cấp cao của ngân hàng nhà nước.

Trong bài phát biểu kéo dài 21 phút, Jack Ma chỉ trích chiến dịch kiểm soát rủi ro tài chính của Bắc Kinh. Ông nói: “Không có rủi ro nào trong hệ thống tài chính của Trung Quốc. (Vì) Tài chính Trung Quốc không có hệ thống".

Ông cũng nhắm vào các cơ quan quản lý, nói rằng họ “chỉ tập trung vào rủi ro và bỏ qua sự phát triển”. Ông cáo buộc các ngân hàng lớn của Trung Quốc đang nuôi dưỡng “tâm lý tiệm cầm đồ”. Ông Ma nói rằng điều đó đã “làm tổn thương rất nhiều doanh nhân”.

Phát biểu của ông đã lan truyền trên mạng xã hội Trung Quốc, nơi một số người dùng hoan nghênh ông Ma vì đã dám lên tiếng. Tuy nhiên, ở Bắc Kinh, các quan chức cấp cao đã tức giận, và các quan chức lâu nay kêu gọi thắt chặt hơn các quy định tài chính đã lên tiếng.

Phát biểu của ông Ma tại một diễn đàn tài chính ngày 24/10 ở Thượng Hải đã lan truyền trên mạng xã hội Trung Quốc. Ảnh: Reuters

Sau khi ông Tập quyết định dừng IPO của Ant, các nhà quản lý tài chính do ông Liu, người đứng đầu về kinh tế của Chủ tịch Tập Cận Bình, đã được triệu tập vào ngày 31/10, và vạch ra một kế hoạch hành động đối với ông Ma.

Tại cuộc họp của Ủy ban Ổn định và Phát triển Tài chính do ông Liu đứng đầu, nhóm đã quyết định “đặt tất cả các loại hoạt động tài chính theo quy định và đối xử với các doanh nghiệp giống nhau,  và theo cùng một cách”, theo một tuyên bố của chính phủ.

Các quan chức chính phủ cho biết, quyết định nhắm thẳng vào Ant và dọn đường cho các thành viên ủng hộ sự ổn định và xóa bỏ các quy định trong một dự thảo mà họ đã làm trong một thời gian dài.

Trong số đó có một quy định về cho vay vi mô trực tuyến. Với sự giám sát của ông Tập, Ngân hàng trung ương và Cơ quan quản lý ngân hàng, đã thực hiện dự thảo luật, dự thảo này thậm chí còn khó khăn hơn so với những gì đã hình dung trước đây. 

Quy tắc mới có một yêu cầu không tồn tại trong các dự thảo trước đó: Các công ty như Ant sẽ cần tài trợ ít nhất 30% cho mỗi khoản vay mà họ thực hiện cùng với các ngân hàng.

Dự thảo quy tắc được công bố vào ngày 2/11, cùng ngày ông Ma và một số CEO tại Ant được triệu tập đến một cuộc họp chung hiếm hoi với Ngân hàng trung ương và Các cơ quan quản lý giám sát ngân hàng, bảo hiểm và chứng khoán.

Trụ sở chính của Ant Group tại Hàng Châu. Ảnh: SHUTTERSTOCK

Ngày hôm sau, Sở giao dịch chứng khoán Thượng Hải đã đình chỉ IPO Ant, với lý do cuộc họp và những thay đổi trong môi trường pháp lý. Ủy ban Điều tiết Chứng khoán Trung Quốc, trước đây đã ký tên vào danh sách, giờ cho biết đây là một “động thái có trách nhiệm” để bảo vệ các nhà đầu tư và thị trường, vì quy định này, một khi được thực thi, sẽ hạn chế nghiêm trọng phạm vi kinh doanh và lợi nhuận của Ant.

Ant có thể thử lại để công khai. Những người tham gia thị trường tin rằng, nó sẽ tổ chức lại các đơn vị kinh doanh, suy nghĩ lại về mô hình kinh doanh và thông báo cho các nhà đầu tư về những rủi ro bổ sung. 

Tất cả những điều này có thể sẽ đồng nghĩa với việc mức định giá cao ngất ngưởng của Ant sẽ bị cắt giảm khi nó cố gắng niêm yết trở lại và công ty có thể không huy động được nhiều tiền như mục tiêu cho đợt này, các nhà phân tích cho biết.

Ông Ma đã không đưa ra bất kỳ bình luận công khai nào kể từ khi đợt chào bán sụp đổ.