Vì sao các hãng dược ngoại 'mê' doanh nghiệp Việt?

Stada Service Holding B.V và những người liên quan cách đây một tháng được đại hội đồng cổ đông Công ty cổ phần Pymepharco (PME) cho phép nâng tỷ lệ sở hữu lên tối đa 100% mà không cần chào mua công khai. Ngay tuần trước, cổ đông này mua 4,5 triệu cổ phiếu, tương ứng 380 tỷ đồng để tăng tỷ lệ sở hữu lên xấp xỉ 76%.

Ngoại trừ tỷ lệ sở hữu, quyền hạn của Stada tại Pymepharco không thay đổi nhiều sau giao dịch này. Tuy nhiên, đó lại là dấu mốc cho thấy sự hiện diện sâu hơn của những nhà đầu tư nước ngoài trong làn sóng thâu tóm các hãng dược Việt Nam.

Trước đó vào giữa năm 2016, Taisho Pharmaceutical – một hãng dược có trụ sở tại Tokyo, Nhật Bản – trở thành cổ đông lớn của Công ty cổ phần Dược Hậu Giang với sở hữu 24,5%. Việc doanh nghiệp được Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cho phép nới room ngoại lên 100% đã mở ra cơ hội để đối tác nước ngoài không ngừng tăng tỷ lệ sở hữu. Đến năm ngoái, Taisho chính thức chi phối công ty dược phẩm lớn nhất khu vực Đồng bằng sông Cửu Long với trên 51% vốn.

Tháng 12/2017, tập đoàn dược phẩm CFR International SPA chuyển nhượng toàn bộ 51,69% vốn tại Công ty cổ phần Xuất nhập khẩu Y tế Domesco sau 6 năm nắm giữ cho Abbott Laboratories (Chile) Holdco SPA. Giá trị chuyển nhượng khi đó ước tính khoảng 2.300 tỷ đồng. Thực chất giao dịch này là giữa các công ty thành viên bởi từ năm 2014, Abbott đã nắm quyền sở hữu CFR International SPA thông qua một thương vụ mua bán sáp nhập.

Nhân viên làm việc trong nhà máy Dược Hậu Giang. Ảnh: DHG

Gần nhất vào giữa tháng 9, Công ty cổ phần Dược Hà Tây cũng thông qua phương án phát hành thêm 5,28 triệu cổ phiếu, tương ứng 20% vốn cho ASKA Pharmaceutical Co., Ltd. Theo kế hoạch ban đầu, đối tác sẽ trả 70.000 đồng cho mỗi cổ phiếu, tương ứng số tiền đầu tư khoảng 370 tỷ đồng và sau đó mua thêm 4,9% vốn từ cổ đông hiện hữu.

Nói với VnExpress đầu tháng 12, ông Lê Xuân Thắng – Tổng Giám đốc Dược Hà Tây, cho hay thương vụ đã vào giai đoạn cuối khi đang chờ đối tác chuyển tiền.

Vì sự hấp dẫn trong những năm gần đây nên sở hữu khối ngoại tại các cổ phiếu ngành dược đều gần kín room. Đối tác ngoại thường chấp nhận mức giá cao hơn giao dịch trên sàn để tăng tỷ lệ nắm giữ. Tuy nhiên, điều này chỉ xảy ra khi doanh nghiệp lọt vào mắt xanh đã sở hữu lợi thế sẵn có hoặc có những yếu tố phù hợp chiến lược phát triển của họ.

Đơn cử, Domesco trước lúc bắt tay với CFR International SPA đã có 3,59% thị phần dược phẩm sản xuất trong nước và doanh thu, lợi nhuận, sản lượng đều tăng trưởng hai chữ số. Tương tự, Dược Hậu Giang trước khi hợp tác với Taisho cũng ghi nhận doanh thu xấp xỉ 3.800 tỷ đồng một năm và thị phần xếp thứ tư, chỉ sau ba công ty dược phẩm đa quốc gia là Sanofi, GSK, AstraZeneca. Khi đó, Taisho cũng quyết tâm tấn công những thị trường có mức chi tiêu cho dược phẩm thấp để bù đắp các mảng kinh doanh chủ lực đang có dấu hiệu bão hòa.

"Đầu tư vào doanh nghiệp nội địa và giúp họ nâng cao tiêu chuẩn sản xuất là cách khôn ngoan để các hãng dược ngoại mở rộng thị phần tại Việt Nam, thay vì xây dựng nhà máy và tiếp cận khách hàng từ bước đầu", chuyên gia của Chứng khoán Rồng Việt nói.

Ngành dược sẽ tăng trưởng tiếp tục ở mức hai con số trong giai đoạn 2020-2025 và đạt mức 7,7 tỷ USD vào năm sau, theo số liệu của Công ty Chứng khoán Yuanta Việt Nam. Nhu cầu và mức độ chi trả cho việc chăm sóc sức khỏe của người dân cũng ngày càng lớn, trong khi mỗi năm nước ta vẫn phải nhập khẩu một lượng lớn thuốc do nguồn cung sản xuất không đáp ứng đủ. Năm ngoái con số này khoảng 3 tỷ USD và dự kiến năm nay tăng lên 4,35 tỷ USD.

Do đó, trong trường hợp doanh nghiệp chưa ghi điểm bằng năng lực hiện tại, yếu tố thu hút có thể đến từ việc các hãng dược nước ngoài nhìn nhận tiềm năng phát triển dài hạn trong bối cảnh dư địa tăng trưởng của ngành này còn rất lớn. Ví dụ, ban lãnh đạo ASKA Pharmaceutical Co., Ltd trong thông báo đầu tư vào Dược Hà Tây, khẳng định thương vụ này chủ yếu để thiết lập một địa điểm kinh doanh ở khu vực Đông Nam Á và đóng góp đáng kể cho mục tiêu tăng trưởng bền vững.

Điểm chung của những thương vụ thâu tóm các hãng dược Việt Nam là nhà đầu tư nước ngoài tìm đến và hợp tác ban đầu với tư cách đối tác chiến lược. Tại Domesco, CFR International SPA nắm 44,69% vốn lúc mới tham gia và là đối tác chiến lược đầu tiên. Hãng dược số một Chile nhiều năm liền giúp Domesco nghiên cứu sản phẩm, chuyên giao công nghệ sản xuất, tư vấn kinh doanh và quản lý chuỗi cung ứng. Đến khi doanh nghiệp được nới room ngoại, CFR International SPA mới mua thêm để nắm quyền chi phối và bàn giao cho công ty mẹ trước khi tự giải thể.

Mô tuýp này không mới nhưng là lựa chọn phổ biến của các hãng dược trong nước. Theo chuyên gia của Công ty Chứng khoán Rồng Việt, doanh nghiệp trong ngành dược phẩm chuộng những cổ đông có kinh nghiệm lẫn năng lực để giúp họ giải quyết những hạn chế về năng lực sản xuất.

Việc được chuyển giao công nghệ, đầu tư vào dây chuyền và đào tạo chuyên gia mang đến cho doanh nghiệp cơ hội đạt các tiêu chuẩn như EU-GMP, PIC/s-GMP để thâm nhập được các gói thầu nhóm 1, nhóm 2 (đáp ứng các tiêu chí về nguồn gốc và dây chuyền sản xuất đạt chuẩn) trong kênh bệnh viện cũng như tiếp cận các thị trường xuất khẩu mới.

Đồng quan điểm, bà Lý Thị Hiền – Trưởng phòng Phân tích Công ty TNHH Chứng khoán Yuanta Việt Nam cho rằng dược phẩm là một lĩnh vực đặc thù, mất rất nhiều thời gian để xây dựng tên tuổi và chiếm lĩnh thị phần. Trong khi đó, phần đông doanh nghiệp dược phẩm nội địa chỉ sản xuất thuốc ở dạng generic, vì trình độ bào chế còn hạn chế và không giàu tiềm lực để đầu tư chi phí lớn cho nghiên cứu và phát triển các loại thuốc mới.

"Do đó, tận dụng lợi thế sẵn có của doanh nghiệp để kết hợp với thành tựu khoa học, công thức thuốc độc quyền của các công ty lớn trên thế giới là xu hướng tất yếu của ngành dược Việt Nam", bà Hiền nhận định.

Chính doanh nghiệp dược phẩm khi muốn hợp tác với đối tác nước ngoài cũng không ngại thừa nhận điều này. Trong kế hoạch tìm kiếm nhà đầu tư chiến lược để phát hành cổ phiếu riêng lẻ, ban lãnh đạo Dược Hà Tây yêu cầu người mua phải có uy tín, kinh nghiệm và ưu tiên những ai cam kết hỗ trợ về quản lý và kỹ thuật để tăng sức cạnh tranh.

Như ASKA Pharmaceutical Co., Ltd, theo ông Lê Xuân Thắng là, "hãng sản xuất thuốc hormone đứng đầu tại Nhật Bản" nên được Dược Hà Tây chọn.

Đại diện Dược Hà Tây phân tích thêm, nếu liên kết thì công ty hưởng lợi rất nhiều bởi đối tác có đến 4 phân xưởng, một trong số đó đã đạt tiêu chuẩn PIC/s-GMP. Công ty cũng được đối tác tập huấn, hướng dẫn vận hành và kết nối thẩm định nhà máy sản xuất dược phẩm công nghệ cao có tổng vốn đầu tư 1.350 tỷ đồng. Đó là câu chuyện trung hạn, còn ngay trước mắt, việc phát hành cổ phiếu giúp Dược Hà Tây có 370 tỷ đồng để đầu tư nhà máy mới.

Dược Hậu Giang từ lúc có sự xuất hiện của Taisho cũng khởi sắc nhanh hơn. Chỉ mất chưa đầy hai năm, cổ đông ngoại đã giúp dây chuyền thuốc bột sủi bọt được công nhận PIC/s-GMP quốc tế, còn dây chuyền viên nén non-betalactam đạt chuẩn GMP Nhật Bản. Doanh số năm nay dự kiến khoảng 3.866 tỷ đồng, giảm khoảng 1% do cơ cấu lại danh mục khách hàng và kiểm soát chặt vốn lưu động.

Nhưng theo dự đoán của nhóm phân tích Công ty Chứng khoán Phú Hưng, đến năm 2022, doanh thu từ các sản phẩm hợp tác với Taisho sẽ phát sinh và trở thành động lực tăng trưởng dài hạn cho công ty.