Vén màn thương vụ IPO 'bom tấn' bất thành của Jack Ma

Ba năm trước, vào ngày 11/11 - ngày Độc thân, siêu thị mua sắm xa hoa Alibaba, do Jack Ma lãnh đạo, đã phát hành một bộ phim ngắn. 

Bộ phim dài 22 phút và có tựa đề "Gong Shou Dao". Phim kể về quá trình trưởng thành của Jack Ma khi ông chạm trán với hàng loạt đối thủ ngày càng mạnh, từ thần tượng màn ảnh Lý Liên Kiệt đến đô vật sumo người Mông Cổ.

Trong phần kết, người đồng sáng lập hãng thương mại điện tử Alibaba và Ant group, luyện thái cực quyền và những cụm từ lóe lên trên màn hình là "Không theo học thuyết nào, chỉ có nghiệp", "Dũng cảm, nhưng không dũng cảm".

Đây là cách Jack Ma luôn nhìn nhận về bản thân. Ông lấy cảm hứng từ những lý tưởng tu hành của Đạo gia và tiểu thuyết võ hiệp để xây dựng công ty trở thành tập đoàn có giá trị nhất Trung Quốc. 

Jack Ma nổi tiếng với những màn trình diễn chỉn chu, đóng vai chính trong một bộ phim ngắn dành riêng cho võ thuật và triết lý. Nguồn: YouTube Gong Shou Dao

Nhưng hình ảnh bản thân này trái ngược với cách chính quyền Trung Quốc nhìn nhận về ông. Hai ý tưởng trái ngược nhau - một giáo viên khiêm tốn và một tỷ phú tự cao tự đại - đã tồn tại trong sự căng thẳng không thoải mái trong hai thập kỷ, kể từ khi Alibaba bước vào giai đoạn khởi nghiệp.

Trong nhiều thập kỷ đó, Jack Ma và một số tỷ phú công nghệ khác đã cố gắng tạo ra một không gian ở Trung Quốc và dần thu hẹp khoảng cách với Amazon và Alphabet.

Đầu tháng 11, quan điểm của Jack Ma và quan điểm của các nhà lãnh đạo Trung Quốc va chạm nhau. Nhưng ai sẽ thắng thế là điều có thể đoán trước. 

Các cơ quan quản lý đã vào cuộc để đình chỉ và có thể sẽ hủy bỏ đợt IPO trị giá 37 tỷ USD của Ant group trên Sàn giao dịch chứng khoán Thượng Hải. Kể từ khi quyết định này được đưa ra, giá cổ phiếu của Alibaba đã giảm 12% trên thị trường chứng khoán Hồng Kông.

Người đứng đầu một công ty quản lý tài sản quốc tế lớn của Trung Quốc cho biết, thay vì coi Jack Ma là một doanh nhân và có tầm nhìn xa trông rộng, Đảng Cộng sản Trung Quốc coi ông như một kẻ ăn bám trong hệ thống tài chính được quản lý. Và họ cũng coi ông là biểu tượng của bất bình đẳng thu nhập và chênh lệch giàu nghèo.

Trên thực tế, chính Chủ tịch Trung QuốcTập Cận Bình đã tự mình xây dựng sự đồng thuận để đưa ra hành động chống lại IPO của Ant, chỉ vài ngày trước khi ra mắt. Các nguồn tin am hiểu về vấn đề này cho rằng: "Chỉ có ông Tập Cận Bình mới có thể đưa ra quyết định. Không ai khác có quyền làm như vậy".

Ngắm bắn

Khi nhìn lại, rõ ràng cuộc xung đột với các cơ quan quản lý và Đảng Cộng sản Trung Quốc đã xảy ra trong một thời gian. Ở một cấp độ, nó liên quan đến các quy tắc quản lý tài chính vi mô ở Trung Quốc. Mặt khác, đó là về việc Ant đã lớn mạnh như thế nào và rủi ro hệ thống mà nó gây ra cho toàn bộ hệ thống tài chính.

Chỉ vài ngày sau khi nhận được sự chấp thuận niêm yết Ant ở thành phố Thượng Hải, Jack Ma đã phát biểu tại diễn đàn tài chính Bund của thành phố này. Ông đề xuất Ant phải nắm giữ nhiều vốn hơn trên bảng cân đối kế toán của mình. Nếu được thực hiện, điều này sẽ khiến Ant ít sinh lời hơn rất nhiều, và sẽ đặt nó ngang hàng với chính các nhà băng. Jack Ma xem các quy định mới là mối đe dọa trực tiếp đối với mô hình kinh doanh của mình, đè nặng Ant với các yêu cầu nặng nề và sẽ làm suy giảm khả năng cho vay của Ant. 

"Các ngân hàng ngày nay tiếp tục có tâm lý tiệm cầm đồ", Ma tuyên bố tại diễn đàn tài chính Bund ở Thượng Hải, vài ngày sau khi niêm yết của Ant được phê duyệt: Ảnh: AP

Jack Ma chỉ trích các cơ quan quản lý, hệ thống ngân hàng Trung Quốc và thậm chí cả hệ thống quản lý tài chính Basel.

"Basel giống như một câu lạc bộ của những người cao niên, giải quyết vấn đề của một hệ thống tài chính già cỗi đã vận hành trong nhiều thập kỷ. Nhưng vấn đề ở Trung Quốc thì ngược lại. Rủi ro thực sự của nó là sự thiếu hụt hệ thống tài chính", ông nói.

"Bản chất của tài chính là quản lý tín dụng. Chúng ta phải thay đổi tâm lý tiệm cầm đồ của nền tài chính ngày nay và dựa vào sự phát triển của hệ thống dựa trên tín dụng. Các ngân hàng ngày nay tiếp tục có tâm lý cầm đồ. Tài sản thế chấp và bảo đảm là hiệu cầm đồ", ông Ma nói.

Mặc dù những bình luận này phần lớn là chính xác nhưng nó tấn công trực tiếp vào cách các ngân hàng Trung Quốc cho vay tiền, dưới sự giám sát của ngân hàng trung ương.

Trước đây, mối quan hệ của Alibaba với các cơ quan quản lý đã rất khó khăn, nhưng Ma hầu như có thể phớt lờ họ về các vấn đề thuế giá trị gia tăng, hàng giả. Nhưng lần này, Ma đã đẩy vận may của mình đi quá xa.  

"Tại sao anh ta lại đưa ra lời nói hung hăng này?", Chen Zhiwu, một giáo sư tại Đại học Hồng Kông, hỏi. 

"Trong nhiều tháng, anh ấy nằm im và cúi gằm mặt. Khi được chấp thuận niêm yết tại Trung Quốc, anh ấy nghĩ rằng cứ mạnh bạo là được", ông nói thêm.

Vào ngày 17/11, chính phủ đã phá vỡ sự im lặng về kế hoạch niêm yết của Ant trong tương lai. Fang Xinghai, Phó chủ tịch CSRC, nói trong một diễn đàn tài chính rằng, IPO của Ant phụ thuộc vào cách chính phủ Trung Quốc tái cấu trúc khuôn khổ pháp lý về công nghệ tài chính và nó cũng phụ thuộc vào cách công ty phản ứng với môi trường pháp lý thay đổi.

Sự trả thù

Thương vụ IPO của Ant đã bị hoãn lại, nhưng nhiều khả năng sẽ bị hủy bỏ.

Quyết định này đại diện cho sự trả thù của các tổ chức tài chính truyền thống. Những người này từ lâu đã coi tài chính internet, được biết đến trong ngành là fintech, với sự nghi ngờ vì có thể liên kết với ngân hàng. 

"Đây là lý do tại sao Ant có thể phát triển nhanh như vậy. Một lỗ hổng lớn trong hệ thống đã cho phép Ant phát triển thành một con quái vật", trưởng bộ phận kinh tế châu Á của một ngân hàng quốc tế lớn ở Hồng Kông cho biết.

Các ngân hàng Trung Quốc có rất ít ưu đãi để tìm kiếm khách hàng mới. Các nhân viên cho vay không thích rủi ro và chỉ cấp tín dụng cho các doanh nghiệp nhà nước. Họ tin tưởng rằng, các doanh nghiệp này không bao giờ bị đổ lỗi cho các vụ vỡ nợ hoặc bị buộc tội tham nhũng. Do đó, các doanh nghiệp vừa và nhỏ, được coi là xương sống của nền kinh tế, bị thiếu vốn.

Tuy nhiên, Alibaba đã nhanh chóng lấp đầy khoảng trống mà các ngân hàng để lại. Cụ thể, vào giữa năm 2013, quỹ thị trường tiền tệ Yu'E Bao ra mắt và trở thành quỹ đại chúng lớn nhất. Nhưng mọi thứ dường như đã đi quá xa. Các quy định lỏng lẻo trong lĩnh vực fintech đã tạo ra các vụ lừa đảo và gian lận phát triển mạnh mẽ ở nhiều công ty cho vay ngang hàng. Những người gửi tiền tiết kiệm đã thấy tiền của họ bị xóa sổ, gây nguy hiểm cho sự ổn định xã hội.

Và cách đây hai năm, Ant đã đưa ra một loạt các dấu hiệu cảnh báo về vấn đề này. Nhưng các cơ quan quản lý nhà nước dường như ngó lơ nó.

Tòa nhà Ant Group ở Thượng Hải, gắn biểu tượng của hệ thống thanh toán kỹ thuật số tiên phong Alipay. Ảnh: AFP

Vào năm 2018, khi Ant huy động vốn từ các nhà đầu tư nước ngoài, công ty thừa nhận rằng, các quy định trong tương lai có khả năng khiến quỹ Yu'E Bao sẽ ghi nhận mức tăng trưởng chậm hơn trong tương lai. Theo thời gian, các nhà quản lý trở nên lo ngại. Tài chính Internet đang trở nên quá thành công, quá lớn để thất bại và khả năng gặp rắc rối quá nhiều. 

Bo Zhuang, nhà kinh tế trưởng về Trung Quốc tại TS Lombard, cho biết: “Các cơ quan quản lý có những lo lắng chính đáng về mô hình kinh doanh của Ant. Những gã khổng lồ như Alibaba đã phát triển nhanh chóng, thường là do khai thác sự kém hiệu quả của nền kinh tế do nhà nước lãnh đạo và sự giám sát ít ỏi của chính phủ".

Các ngân hàng quốc doanh đã kháng cáo với cơ quan quản lý của họ, Ủy ban Điều tiết Bảo hiểm và Ngân hàng Trung Quốc. Họ lập luận rằng, nếu họ đang mất thị phần, đó là bởi vì họ phải nắm giữ số vốn gấp 5 lần so với các đối thủ trong thế giới fintech.

"Các ngân hàng đã đúng khi phàn nàn". Chen của Đại học Hồng Kông nói: "Họ bị quản lý quá chặt chẽ, trong khi Ant có thể làm bất cứ điều gì nó muốn". Các CEO cấp cao tại Ant không hề quên mối đe dọa. Eric Jing, khi đó là CEO của Ant, đã tận dụng mọi cơ hội để nói với mọi người rằng, anh ấy tin tưởng vào Ant, vì fintech có nghĩa là bao gồm tài chính.

Khi Ant phát hành bản ghi nhớ chào hàng của mình, công ty đã rất khó để nhấn mạnh vai trò của mình với tư cách là một đối tác chứ không phải đối thủ cạnh tranh của các ngân hàng. Điều này có thể cho phép họ cho vay đối với các công ty vừa và nhỏ mà trước đây họ đã xa lánh. 

Tuy nhiên, Ma rõ ràng đã đánh giá thấp mức độ của mối đe dọa. Phản ứng dữ dội là không thể tránh khỏi, nhưng khắc nghiệt hơn nhiều so với bất kỳ dự đoán nào về Ant.

Một trong những dấu hiệu đầu tiên cho thấy quyền lực không đứng về phía Jack Ma là khi ngân hàng trung ương công bố một loại tiền kỹ thuật số vào mùa xuân năm ngoái. Đó là một dấu hiệu rõ ràng cho thấy sự thống trị của Alipay, hệ thống thanh toán kỹ thuật số của Alibaba, là một rủi ro hệ thống.

Nhưng chính khoản cho vay nhỏ đã chứng minh thách thức nghiêm trọng hơn đối với Ant vào đêm trước khi niêm yết. Các quy tắc dự thảo mới từ CBIRC, mà Ma đã chỉ trích tại diễn đàn Bund, có nghĩa là Ant bây giờ sẽ phải đóng góp ít nhất 30% cho bất kỳ khoản vay nào mà nó thực hiện cùng với các tổ chức tài chính hợp tác. 

Hiện Ant chỉ giữ lại khoảng 2% dư nợ tín dụng cho các khoản cho vay. 98% còn lại được bảo lãnh bởi các tổ chức tài chính đối tác hoặc được chứng khoán hóa. “Điều này đòi hỏi một cuộc đại tu hoàn toàn mô hình kinh doanh hiện tại của nó, theo đó nó đóng vai trò là người hỗ trợ khoản vay chứ không phải là nhà cung cấp tín dụng”, Bo nói.

Quá nổi tiếng, quá giàu có

Sức mạnh tuyệt vời của Ma là khả năng "nhìn xa trông rộng". Điều này giúp ông hình dung ra một đế chế thương mại điện tử ở Trung Quốc từ rất lâu trước khi internet phát triển đến đó. 

Ông sinh năm 1964 tại Hàng Châu, thủ phủ của tỉnh Chiết Giang gần Thượng Hải, trong một gia đình lao động giản dị và được giáo dục tại địa phương. Trái ngược với rất nhiều nhân vật ưu tú trong giới kinh doanh đại lục, Ma lập luận rằng, bản thân ông 100% "sản xuất tại Trung Quốc".

Sau này, tình yêu văn học Anh có được nhờ nghe đài sóng ngắn đã khiến ông quyết định theo học chuyên ngành tiếng Anh tại một trường cao đẳng địa phương (sau hai lần thi trượt đầu vào).

Ông trau dồi kỹ năng của mình bằng cách thực hành với những du khách nước ngoài đổ về quê hương của mình ở phía Tây. Do đó, không có gì bất ngờ khi công ty khởi nghiệp đầu tiên của ông ở Hàng Châu là một công ty dịch thuật.

Từ chức Chủ tịch Alibaba vào năm 2019, Jack Ma đã tổ chức một buổi chia tay hoành tráng bằng một buổi biểu diễn tại sân vận động cùng các nhân viên. Ảnh: AP

Năm 1995, trong chuyến đi đến Mỹ do chính quyền Hàng Châu tài trợ, ông đã tiếp xúc với Internet và điều này truyền cảm hứng cho ông thành lập công ty kinh doanh thứ hai, một công ty tạo ra các trang web cho các doanh nghiệp địa phương. 

Khi đó, sự cạnh tranh gay gắt với một công ty đối thủ do Hàng Châu Telecom thuộc sở hữu nhà nước hậụ thuẫn khiến ông thất vọng và chuyển đến Bắc Kinh. Ông gia nhập một công ty internet với sự hậu thuẫn từ Bộ Ngoại thương và Hợp tác Kinh tế. Sau đó, ông quay trở lại Hàng Châu và thành lập Alibaba vào năm 1999. 

Ngay sau đó, ông đã thuyết phục Joe Tsai, một luật sư người Đài Loan, học tại Yale, cùng anh xây dựng Alibaba. Cả hai đã cùng nhau xây dựng Alibaba dựa trên ý ​​thức chung của Tsai và tính khí lanh lợi, bản năng nhìn xa trông rộng của Jack Ma. 

Trong những năm đầu tiên, Ma và Tsai đã thu hút tiền từ cả Jerry Yang của Yahoo và Masayoshi Son của SoftBank Group.

Ma ăn mừng khi Alibaba ra mắt đợt phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng trên Sở giao dịch chứng khoán New York vào tháng 9/2014. Ảnh: Getty

Tuy nhiên, Tsai không phải lúc nào cũng có thể kiểm soát được người đồng nghiệp kém duyên của mình. Trong một chuyến đi chơi của Hiệp hội Doanh nhân Trung Quốc ở Hồ Tây, Ma đã khoe về mối quan hệ của mình với Chủ tịch Tập Cận Bình. Theo một người có mặt tại đó, khi quay trở lại Bắc Kinh, nhà lãnh đạo không hề thích thú.

Nhiều năm sau, khi Ma là diễn giả tại Câu lạc bộ Kinh tế ở New York, người ngồi cạnh ông trong bữa ăn trưa trước sự kiện đã hỏi ông rằng, liệu các doanh nhân ở Trung Quốc có tiếp xúc nhiều với các nhà lãnh đạo chính trị như Tập Cận Bình hay không. 

Ma đáp lại bằng sự khẳng định và giải thích rằng, vì ông Tập từng là bí thư thành ủy Chiết Giang nên hai người khá thân thiết. Một nhân viên công ty ngay lập tức cắt đứt cuộc trò chuyện, mặc dù một số người tham dự đã nghe câu trả lời.

Tuy nhiên, Ma cũng là một gương mặt đại chúng tuyệt vời của Trung Quốc. Ông tiếp đón các nhà lãnh đạo quốc tế, những người đã đặc biệt đến thăm trụ sở của Alibaba ở Hàng Châu để có cái nhìn thoáng qua về tương lai của Internet. 

Thỉnh thoảng, ông xuất hiện tại Diễn đàn Boao do chính phủ tài trợ hàng năm ở Hải Nam. Ông có những bài phát biểu đầy cảm hứng về việc tạo việc làm cho các doanh nhân nhỏ trên toàn cầu. Những hành động của ông có thể hỗ trợ chính phủ, chẳng hạn như trong năm 2016, ông mua tờ báo tiếng Anh hàng đầu của Hồng Kông, South China Morning Post.

Tuy nhiên, những điều này không bao giờ là đủ. Thật vậy, việc hoãn IPO của Ant đã gửi một lời cảnh báo lạnh lùng đến nhiều doanh nhân về nguy cơ trở nên quá nổi tiếng và quá giàu có. 

Ma chỉ đơn thuần là người mới nhất trong một loạt doanh nhân gặp bất hạnh dưới bàn tay của chính quyền. Trong hầu hết mọi trường hợp, các doanh nhân bất hạnh này tự tạo ra những kẻ thù hùng mạnh vì đã gây thiệt hại cho "lợi ích chung". 

Trong một số trường hợp, các doanh nhân không ủng hộ Bắc Kinh vì có quan hệ với các đối tác kinh doanh hoặc chính trị gia là đối tượng của các cuộc điều tra chống tham nhũng.

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã tự mình xây dựng sự đồng thuận để có hành động chống lại IPO Ant, theo các nguồn tin cho biết. Ảnh: AP và Reuters

Cụ thể, 5 năm trước, Guo Guangchang, người đồng sáng lập Fosun International, tập đoàn Trung Quốc sở hữu cổ phần trong các tài sản quốc tế như Club Med, Cirque du Soleil và Deutsche Bank, đã biến mất trong 4 ngày. Sau đó, có tin rằng anh ta đã bị giữ để thẩm vấn.

Vấn đề chưa từng được giải thích rõ ràng. Guo chỉ nói rằng, anh ta đã "hỗ trợ các nhà chức trách điều tra". Khi anh xuất hiện vài ngày sau đó, tại một cuộc họp của Hiệp hội Doanh nhân Trung Quốc, anh đã rơi nước mắt ôm các đồng nghiệp của mình nhưng vẫn không nói thêm điều gì.

Kể từ đó, anh ấy vẫn thấp thỏm. Vào mùa hè năm 2017, các nhà quản lý đã chất vấn các ngân hàng về việc tài trợ cho các giao dịch ra nước ngoài cho 4 công ty, bao gồm tập đoàn Bảo hiểm Anbang, tập đoàn HNA, tập đoàn Dalian Wanda và Fosun. 

"Việc giám sát gần đây đối với các khoản đầu tư ra nước ngoài và các bất thường về tài chính là cần thiết, kịp thời và có thể loại bỏ nhiều khoản đầu tư phi lý. Nếu chúng ta không có biện pháp, người nước ngoài sẽ coi chúng ta là 'những kẻ ngớ ngẩn với rất nhiều tiền'", Guo viết trong một bài viết ủng hộ tài khoản truyền thông xã hội Fosun chính thức.

Doanh nhân nổi tiếng Guo Guangchang đã mất tích 4 ngày vào năm 2015. Ảnh: Gong Xing

Wu Xiaohui, người sáng lập Anbang, không may mắn như vậy. Sự phát triển của công ty bảo hiểm của ông đã phải trả giá khi ông phát hành vô số sản phẩm quản lý tài sản để tài trợ cho các chuyến đi nước ngoài của mình. 

Vào cuối năm 2014, ông đã mua khách sạn Waldorf Astoria ở New York với giá 1,95 tỷ USD và trao cho nhà điều hành khách sạn Hilton Worldwide Hotels một hợp đồng quản lý 100 năm. 

Ngoài ra, ông còn nắm giữ tài sản ở các công ty bảo hiểm, một ngân hàng ở châu Âu, một công ty bảo hiểm ở Hàn Quốc, cổ phần tại các ngân hàng. Tài sản Trung Quốc bao gồm danh mục đầu tư ở Nhật Bản và một biệt thự ở Long Island mà ông hiếm khi ở.

Ngày nay, CBIRC đang bán hầu hết các tài sản này. Bản thân Wu đã bị bỏ tù vào năm 2018 trong 18 năm vì tội gian lận và tham ô. Tuy nhiên, vấn đề của Ant và Ma là một vấn đề hoàn toàn khác, với quy mô khổng lồ và các nhà đầu tư hùng hậu.

TS Lombard's Bo cho biết: "Kịch tính là việc đình chỉ đã xảy ra, nó là một phần động lực chính trị rộng lớn khi giới lãnh đạo tìm cách mở rộng và củng cố quyền kiểm soát của mình đối với tài chính và công nghệ".

Ma hiện 56 tuổi và từ lâu, ông đã nói với các cộng sự rằng ông muốn nghỉ hưu sớm, để tập trung vào hoạt động từ thiện và giáo dục. 

Ma là người có tầm nhìn xa trông rộng nên ông có thể nhìn thấy tương lai. Ông đang tạo ra một thứ gì đó chưa có tiền lệ, những quy tắc của thế giới cũ không thể áp dụng cho thế giới mới mà ông xây dựng. Cuối cùng, cái mà ông coi là bản lĩnh, sức mạnh đã bị người khác coi là tầm thường.