Trung Quốc cảm thấy ‘mất mặt’ khi ngày càng nhiều công ty Nhật dọn nhà xưởng sang nước khác

Đại dịch COVID-19 đã tàn phá các chuỗi cung ứng toàn cầu, từ đó nhiều công ty và quốc gia nhận ra: họ quá phụ thuộc vào Trung Quốc. 

Quyết định của Nhật Bản mới đây về việc hỗ trợ 87 công ty với tổng số tiền lên đến 653 triệu USD để mở rộng dây chuyền sản xuất tại quê nhà, hoặc ở Đông Nam Á, làm dấy lên cuộc tranh luận lớn. Trang Bưu Điện Hoa Nam Buổi Sáng đồng tình rằng, nền kinh tế lớn thứ ba thế giới đang cố gắng tách khỏi Trung Quốc.

Gần 300 công ty Nhật Bản rút khỏi Trung Quốc

Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất của Nhật Bản, và Nhật Bản là đối tác thương mại lớn thứ hai của Trung Quốc. Vì thế, động thái của chính phủ Nhật Bản dấy lên lo ngại ở Trung Quốc.

Mặc dù các công ty trong đợt “thoát Trung” lần này chiếm chỉ hơn 1% tổng vốn đầu tư của Nhật Bản vào Trung Quốc và sẽ không có tác động kinh tế ngay lập tức đến đất nước tỷ dân. Nhưng nếu xu hướng này tiếp tục, nó có thể làm lung lay nền tảng của mô hình tăng trưởng dài hạn của Trung Quốc, và có khả năng làm mục rỗng nền công nghiệp của đất nước này.

Sử dụng khoản trợ cấp, 57 trong số các công ty sẽ mở thêm nhà máy tại Nhật Bản, trong khi 30 công ty còn lại có kế hoạch mở rộng sản xuất tại các nước Đông Nam Á, bao gồm Việt Nam, Myanmar và Thái Lan. Khoảng 70% các công ty là các doanh nghiệp vừa và nhỏ, với hơn 2/3 tham gia vào lĩnh vực sản xuất thiết bị y tế.

Đã có 87 doanh nghiệp Nhật quyết định di chuyển dây chuyền sản xuất khỏi Trung Quốc. Ảnh: Shutterstock

Theo chính quyền Nhật Bản, danh sách đợt hai các công ty nhận trợ cấp cũng đang được lập, với các đặc điểm tương tự như danh sách thứ nhất.

Khảo sát của Teikoku Databank, một nhà nghiên cứu tín dụng hàng đầu của Nhật Bản, cho thấy, có 13.685 công ty Nhật Bản ở Trung Quốc vào cuối tháng 5/2019. Con số này giảm so với 13.934 trong cuộc khảo sát trước đó được thực hiện vào năm 2016. Nếu so với năm 2012, con số này còn giảm mạnh, vì thời điểm đó có tới 14.394 công ty Nhật Bản hoạt động tại Trung Quốc.

Bị kẹt ở giữa chiến tranh thương mại Mỹ - Trung, cũng như chịu tác động của đại dịch COVID-19, các hãng máy in khổng lồ của Nhật Bản bao gồm Brother, Kyocera và Fuji Xerox đang chuyển từ Trung Quốc sang Việt Nam. Sharp cũng chuẩn bị chuyển một phần dây chuyền sản xuất máy in đa chức năng của mình từ tỉnh Giang Tô sang Thái Lan, mặc dù những động thái này không liên quan đến các khoản trợ cấp.

Lưu Trạch Lan Đạo, giáo sư kinh tế công nghiệp tại Đại học Nam Kinh ở Giang Tô, cho biết chính quyền địa phương đang ngày càng lo lắng về “sự di cư một cách lờ mờ của các nhà sản xuất Nhật Bản”.

Chính quyền Trung Quốc cảm thấy "mất mặt" nếu doanh nghiệp Nhật Bản cứ tiếp tục di chuyển dây chuyền sản xuất ra khỏi nước này. Ảnh: SCMP

“Họ sẽ ‘mất mặt’ nếu các doanh nghiệp nước ngoài chọn chuyển địa điểm. Ở Giang Tô, chúng tôi không thấy xu hướng di dời ồ ạt của các công ty Nhật Bản. Chúng tôi hiểu động thái của chính phủ Nhật Bản, đặc biệt là động thái này được đưa ra khi có đại dịch COVID-19”, ông nói thêm.

Theo giáo sư Lưu, chính quyền Giang Tô tự tin về cơ sở hạ tầng và hiệu quả của bộ máy nhà nước, vì vậy họ không lo lắng về việc di dời của các công ty trên. “Nhưng họ cũng nhận ra, cách duy nhất để chính quyền địa phương giữ chân các doanh nghiệp nước ngoài, là giúp giảm chi phí và cung cấp môi trường đầu tư an toàn cho họ”, giáo sư nhấn mạnh.

Trung Quốc đang tìm mọi cách níu chân dân nghiệp Nhật 

Tại tỉnh Sơn Đông, nơi có hơn 1.300 nhà sản xuất Nhật Bản đặt trụ sở, chính quyền địa phương đang nỗ lực để thu hút thêm đầu tư của Nhật Bản. Tỉnh này đang đồng tổ chức một sự kiện xúc tiến thương mại Trung - Nhật kéo dài đến cuối tháng 9, để tăng cường hợp tác trong sản xuất thiết bị cao cấp, chăm sóc y tế.

“Mục đích chính thức của sự kiện là đa dạng hóa chuỗi cung ứng của Nhật Bản”, Hideo Kawabuchi, Phó Tổng Giám đốc Tổ chức Ngoại thương Nhật Bản (JETRO) tại Bắc Kinh, nhận định. Tổ chức này cho biết, các công ty dưới trướng kiên cường hơn thay vì chọn cách rút khỏi Trung Quốc.

Kawabuchi nói thêm: “Chính sách hỗ trợ dời khỏi Trung Quốc không bắt buộc và quyết định di dời các nhà máy khỏi Trung Quốc, là tùy thuộc vào từng công ty. Các nhà quản lý doanh nghiệp Nhật Bản quyết định đầu tư vào đâu bằng cách xem xét đa dạng hóa nguồn lực, để giảm thiểu nguy cơ gián đoạn nguồn cung cấp hàng hóa quan trọng và chuỗi cung ứng, trong trường hợp khủng hoảng không lường trước được”.

Chuỗi cung ứng toàn cầu đang gián đoạn vì tình hình dịch bệnh ở Trung Quốc. Ảnh: Reuters

Nhập khẩu các sản phẩm điện tử, máy tính và phụ tùng xe hơi của Nhật Bản phụ thuộc nhiều vào Trung Quốc. Nhưng việc sản xuất đã bị dịch bệnh làm cho tạm dừng vào đầu năm nay, khiến sản xuất ở Nhật Bản bị gián đoạn.

Mặc dù mức nhập khẩu phụ tùng không lớn, nhưng ngành công nghiệp xe hơi lại có hệ thống sản xuất phức tạp và tập trung, do đó bất kỳ sự gián đoạn nào cũng có thể khiến việc sản xuất xe bị đình chỉ.

Trung Quốc với lợi thế tỷ dân có còn hấp dẫn các công ty nước ngoài

Tháng trước, Sách trắng thường niên về thương mại của Nhật Bản cũng cho biết các công ty có hàm lượng kỹ thuật cao dễ bị ảnh hưởng, khi hoạt động sản xuất chung bị gián đoạn ở Trung Quốc. Vì vậy, nước này cần xây dựng lại chuỗi cung ứng linh hoạt để chuẩn bị và đối phó với một cuộc khủng hoảng tiềm ẩn khác trong tương lai.

Động thái của chính phủ Nhật Bản diễn ra vào thời điểm quan hệ Mỹ - Trung đang ở mức leo thang nhất mọi thời đại. Vào tháng 4, cùng ngày Nhật Bản công bố kế hoạch trợ cấp, Giám đốc Hội đồng Kinh tế Quốc gia Nhà Trắng Larry Kudlow cho biết Mỹ nên “trả chi phí di chuyển” cho mọi công ty Mỹ muốn chuyển ra khỏi Trung Quốc.

Bưu Điện Hoa Nam Buổi Sáng cho rằng, đối với một số người, động thái của Nhật Bản được coi là một bước để tách rời kinh tế khỏi Trung Quốc và gia nhập chung phe với Washington, để thành lập một “mặt trận thống nhất chống lại Bắc Kinh”.

Mỹ đang có động thái muốn Nhật bắt tay với mình chống lại Trung Quốc. Ảnh: SCMP

Tuy nhiên, Scott Kennedy, chuyên gia về Trung Quốc tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế ở Washington, cho rằng Washington cần hiểu rõ hơn về các hành động của Tokyo, và điều chỉnh cách tiếp cận của riêng mình, nếu muốn có quan hệ đối tác thực sự với Nhật Bản trong việc quản lý thách thức mà Trung Quốc đặt ra.

Kennedy phân tích: “Thay vì cắt đứt quan hệ, mục tiêu của Tokyo là đa dạng hóa các chuỗi cung ứng, làm cho chúng linh hoạt hơn và ít phụ thuộc hơn vào Trung Quốc, đồng thời khuyến khích sản xuất trong nước nhiều hơn, để giải quyết nền kinh tế đang chậm lại”.

Giống như các công ty quốc tế khác đang tăng cường đầu tư vào Trung Quốc, hầu hết các công ty Nhật Bản đều ở Trung Quốc, bởi sự hấp dẫn lớn của thị trường nội địa tỷ dân. Ngay cả với sự chậm lại dần dần của Trung Quốc trong vài năm qua, Kennedy dự đoán, Trung Quốc vẫn sẽ có nhu cầu ngày càng tăng về cơ sở hạ tầng công nghệ cao và thị trường tiêu dùng mở rộng.

Trong một cuộc khảo sát hồi tháng 4/2020 của JETRO về 424 công ty Nhật Bản có cơ sở ở miền Đông Trung Quốc, 86% số người được hỏi cho biết, họ không có kế hoạch thay đổi chuỗi cung ứng của mình hoặc chuyển sang các nước khác. Còn trong số 361 người được hỏi ở miền nam Trung Quốc, 22,3% các công ty Nhật Bản cho biết, họ sẽ mở rộng hoạt động kinh doanh trong tương lai ở Trung Quốc. Chỉ có 8,6% đối tượng cho biết họ sẽ thu hẹp quy mô hoạt động ở nước này, trong khi 69,1% công ty lựa chọn phương án “chưa rõ ràng". “Các công ty Nhật Bản đang theo dõi chặt chẽ mối quan hệ đang thay đổi giữa Mỹ và Trung Quốc, nhưng chiến lược kinh doanh của họ dựa trên nền kinh tế và thị trường của mỗi quốc gia. Đối với họ, vấn đề giữa Trung Quốc và Mỹ không phải là thứ có sức ảnh hưởng quan trọng”, Kawabuchi nhận định.