Thị trường chứng khoán phái sinh sẽ rất sôi động, hấp dẫn nhưng không ít rủi ro

Chỉ mua10% giá trị hợp đồng

Chứng khoán phái sinh là các công cụ tài chính mà giá trị của chúng phụ thuộc vào giá của mộttài sản cơ sở. Tài sản cơ sở của chứng khoán phái sinh có thể là hàng hóa như nông sản, kim loại... hoặc công cụ tài chính như cổ phiếu, trái phiếu, lãi suất...

Để tham gia thị trường chứng khoán phái sinh, nhà đầu tư phải mở tài khoản giao dịch tại công ty chứng khoán là thành viên giao dịch của thị trường chứng khoán phái sinh và mở một tài khoản ký quỹ tại công ty chứng khoán là thành viên bù trừ. Trước khi bắt đầu giao dịch, cần nộp tiền ký quỹ theo quy định.

Hiện tại quy chế ký quỹ trên thị trường chứng khoán phái sinh là 80% bằng tiền mặt và 20% bằng cổ phiếu nhưng trước mắt,để đảm bảo sự an toàn là cao nhất, tỷ lệ ký quỹ áp dụng là 100% bằng tiền mặt.

Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội, Trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam và Vietinbank đã thử nghiệm nhiều vòng với các đơn vị thành vên. Đến nay việc tổng duyệt đã hoàn thành. Vietinbank là ngân hàng đã ký kết hợp đồng hợp tác và quy trình phối hợp vớibảy thành viên bù trừ là HSC, SSI, VPBS, BSC, VCSC, VNDIRECT, MBS.

Chú ý lớn nhất của nhà đầu tư khi tham gia vào thị trường chứng khoán phái sinh là mứcđộ rủi ro. Chứng khoán phái sinh gồm bốn loại chính là Hợp đồng kỳ hạn, Hợp đồng tương lai, Hợp đồng quyền chọn và Hợp đồng hoán đổi. Có bốn kỳ hạn nhà đầu tư được phép chọn mua là cuối tháng liền kề, cuối tháng tiếp theo và cuối tháng của hai quý gần nhất.

Trước mắt, Việt Nam chỉ cho phép Hợp đồng tương lai sẽ là sản phẩm chứng khoán phái sinh đầu tiên được niêm yết và giao dịch trên thị trường. Cụ thể làHợp đồng tương lai trên chỉ số cổ phiếu vàHợp đồng tương lai trên trái phiếu chính phủkỳ hạn 5 năm.

Khi chơi chứng khoán phái sinh, nhà đầu tư sẽ ký quỹ 10%. Do đó, nhà đầu tư phải lường trước được mức độ rủi ro. Thứ hai là phải dự báo được rủi ro về chính sách, không chỉ ở thị trường chứng khoán mà là chính sách chung về lĩnh vực mà cổ phiếu mình đang nắm giữ.

Chẳng hạn, tôi đang đầu cơ cổ phiếu BID của BIDV. Những ngày qua, giá cổ phiếu BID lao dốc. Tôi mua chứng khoán phái sinh của BID trong kỳ hạn một tháng, vào cuối tháng 8 này. Xu hướng của tôiđang giữ cổ phiếu BID là đang nhắm lên. Do đó, tôi phải xem được chính sách của ngân hàng Nhà nước như thế nào, chính sách tiền tệ trong thời gian tới ra sao và các rủi ro có thể xảy ra.

Lợi thế của chứng khoán phái sinh là mình có thể mua được giá trị hợp đồng trong tương lai. Thứ hai là nhà đầu tư có tiền ít nhưng mua thì được nhiều. Cụ thể, nhà đầu tư tham gia Hợp đồng tương lai chỉ số có quy mô 100 triệu đồng/hợp đồng với mức ký quỹ quy định là 10%. Thay vì phải bỏ ra 100 triệu đồng, nhà đầu tư chỉ cần ký quỹ 10 triệu đồng là đã có thể tham gia vào một hợp đồng này.

Sẽ rất sôi động

Điểm khác biệt lớn nhất giữa thị trường chứng khoán phái sinh với thị trường chứng khoán cơ sở là nhà đầu tư khi giao dịch và nắm giữ các vị thế trong các hợp đồng chứng khoán phái sinh phải thực hiện thanh toántoàn bộ lãi lỗphát sinh từ các vị thế đó mỗi ngày.

Cụ thể, nếu tài khoản chứng khoán phái sinh của nhà đầu tư lỗ ròng thì nhà đầu tư sẽ phải thanh toán đầy đủ toàn bộ số lỗ phát sinh chậm nhất đến 9h sáng ngày hôm sau. Còn tài khoản chứng khoán phái sinh của nhà đầu tư lãi ròng sẽ nhận được đầy đủ số lãi phát sinh sau 11h sáng ngày hôm sau.

Mục tiêu của hợp đồng phái sinh về bản chất không chỉ phái sinh về chứng khoán mà còn phái sinh về tất cả các loại hàng hóa khác như vàng, cổ phiếu, trái phiếu… để phòng ngừa rủi ro hàng hóa cơ sở.

Tính minh bạch trên thị trường chứng khoán phái sinh yêu cầu các doanh nghiệp phải công khai minh bạch báo cáo tài chính, các giao dịch liên quan đến những người quản trị điều hành. Việt Nam đã có nhiều quy định để xử phạt những người trực tiếp điều hành công ty khi giao dịch nhưng không khai báo kịp thời.

Khi có các phát sinh nhưng chưa kịp thể hiện trong báo cáo tài chính, doanh nghiệp cần công khai thông tin trên các phương tiện truyền thông hơn là để thị trường tự suy đoán như sự việc BIDV trong những ngày qua.

Mới mở cửa vào hôm qua (10/8) nhưng tôi chắc chắn rằng, nhiều nhà đầu tư sẽ rất hứng thú với chứng khoán phái sinh. Hiện tại mới chỉ cho phép một mình Hợp đồng tương lai thôi nhưng trong tương lai chắc chắn sẽ có đầy đủ bốn loại hình.

Đó là chưa kể còn hàng trăm, hàng ngàn sản phẩm lai tạo khác. Sản phẩm của thị trường chứng khoán phái sinh sẽ đa dạng hơn rất nhiều so với thị trường chứng khoán cơ sở. Tùy theo khẩu vị phòng ngừa rủi ro, phương án kinh doanh, ngân sách mà nhà đầu tư sẽ đưa ra các cách thức chơi khác nhau. Chắc chắn thị trường chứng khoán phái sinh sẽ sôi động hơn chứng khoán cơ sở rất nhiều lần.

*Tác giả là chuyên gia kinh tế, trường ĐH Ngân hàng TP.HCM