Sửa tiền rách - nghề mưu sinh mới của những 'tỷ phú nghèo' ở Zimbabwe

Albert Marombe cầm tờ 1 USD nhăn nhúm, rách nát và khéo léo dán nó lại thành một mảnh. Sau đó, anh cầm nó lên để kiểm tra và giao cho khách hàng.

“Tôi không quan tâm nó bị rách như thế nào. Điều duy nhất tôi muốn thấy là số seri có thể nhìn thấy ở cả hai mặt", Marombe nói. 

Mua với giá trị thấp, bán với giá trị cao

Anh sẽ bán tờ 1 USD với giá 80 xu và nó sẽ được lưu hành trở lại. Mặc dù, nhiều cửa hàng sẽ từ chối tiếp nhận nó nhưng những người buôn bán ở thị trường chợ đen thì khác. Họ xem đây là báu vật, dù giá trị của tờ tiền giảm đi ít nhiều.

Dù cho bị chuột cắn hoặc xé nát, tờ 1 USD vẫn là "vua" ở Zimbabwe. Trước đây, nó từng bị cấm hoạt động trong cuộc khủng hoảng kinh tế kéo dài. 

Albert Marombe cầm một tờ 20 đô la rách nát tại một khu chợ sầm uất ở Harare. Ảnh: AP

Hiện tại, tờ 1 USD có thể được sử dụng để mua bánh mì hoặc các khoản mua sắm nhỏ khác. Trong khi đó, những tờ tiền mới sẽ không được đưa vào Zimbabwe, vì vậy thợ sửa tiền trở thành "cứu tinh" cho những khách hàng tuyệt vọng.

Mặt khác, các doanh nghiệp từ chối giao dịch những tờ tiền rách nên mọi người phải bán chúng cho những người thợ sửa tiền như Marombe với giá trị thấp hơn so với giá trị gốc. Trong khi đó, thị trường chợ đen vẫn chấp nhận các tờ tiền được vá bằng keo mà Marombe bán, để giao dịch.

Theo Quỹ Tiền tệ Quốc tế, nền kinh tế không chính thức đang bùng nổ ở Zimbabwe với khoảng 2/3 dân số. Vì vậy có rất nhiều đô la "bẩn" như vậy được lưu hành.

Đồng USD Mỹ đã thống trị các giao dịch ở Zimbabwe, kể từ khi siêu lạm phát của nước này tăng vọt lên hơn 5 tỷ phần trăm và buộc chính phủ phải từ bỏ đồng nội tệ vào năm 2009.

Năm ngoái, chính phủ đã giới thiệu lại đồng tiền Zimbabwe và cấm sử dụng ngoại tệ cho các giao dịch địa phương. Tuy nhiên, rất ít người để ý đến và thị trường chợ đen phát triển mạnh, trong khi đồng nội tệ nhanh chóng mất giá. 

Vào tháng 3 năm nay, chính phủ đã nới lỏng và bỏ lệnh cấm đối với đồng USD. Tuy nhiên, tình trạng thiếu tiền mệnh giá nhỏ của đồng USD lại trở thành một cơn ác mộng.

Nhà kinh tế John Robertson, cho biết, nền kinh tế của đất nước miền nam châu Phi từng thịnh vượng nhưng do quá trình phi công nghiệp hóa, đầu tư thấp, xuất khẩu thấp và nợ nhiều đã khiến quốc gia này rơi vào tình trạng yếu kém.

Những "cửa tiệm" chuyên sửa chữa tiền rách được đặt nhan nhản trên đường phố ở Harare. Ảnh: AP

“Nếu mọi người có đồng tiền định giá quá nhỏ, họ không muốn gửi chúng vào ngân hàng mà chỉ muốn giữ nó cho riêng mình”, Robertson nói và giải thích tại sao các ngân hàng thường không trả tiền mặt cho chủ tài khoản.

Các đồng tiền mệnh giá lớn thường không thích hợp để mua nhiều. Do đó, những người thợ như Marombe đã lấp đầy khoảng trống bằng cách vá những tờ USD bị rách có nhiều mệnh giá, nhưng tờ 1 USD vẫn là hoạt động kinh doanh chính.

“Tôi ở đây lúc 6 giờ sáng hàng ngày và về muộn vì công việc kinh doanh đang rất tốt. Tôi đang sống sót và vượt qua cuộc khủng hoảng bằng nghề này”, Marombe, một người thợ chuyên sửa tiền, chia sẻ.

Anh cho biết, anh mua tờ 1 USD với giá từ 40-60 xu mỗi tờ, tùy thuộc vào tình trạng của chúng.

Hoạt động phi pháp

Sáu tháng trước, Marombe vẫn còn là một người bán quần áo cũ. Nhưng anh đã tình cờ nhìn thấy cơ hội kiếm tiền bằng cách vá những tờ USD cũ và bán chúng kiếm lời. 

Và công việc này đã giúp anh kiếm đủ tiền để nuôi người vợ đang mang thai và hai đứa con, trong đó có một đứa đang ở tuổi vị thành niên.

Tại các thành phố trên khắp đất nước, những người thợ sửa tiền xếp hàng dài trên các con phố. Họ cầm theo cả tiền địa phương và USD Mỹ. 

Trong khi đó, những tờ 1 USD ở tình trạng tốt sẽ được trả thêm 10%. Những người thợ sửa tiền cho biết, họ mua những tờ tiền đẹp hơn từ các chủ cửa hàng bán lẻ, công nhân và những người bán hàng rong. Vì những người này tích trữ tờ tiền 1 USD do những người mua các mặt hàng nhỏ trả.

Một "nhà giao dịch" tiền tệ đếm tiền của mình trong khi chờ đợi khách hàng. Ảnh: AP

Mặc dù hành vi này là bất hợp pháp và cảnh sát đôi khi truy quét những người buôn bán tiền tệ, thu giữ những tờ USD quý giá của họ và phạt tiền, nhưng người mua hàng không có lựa chọn nào khác.

Nếu họ mua hàng tại siêu thị mà thu ngân không có tiền lẻ để thối, họ bắt buộc phải nhận phiếu giảm giá bằng giấy để sử dụng cho lần mua hàng sau.

"Đôi khi họ hết những phiếu giảm giá nên tôi buộc phải lấy kẹo", Innocent Chirume, người mua hàng tại một siêu thị ở Harare cho biết. 

“Thật là bất tiện. Tôi không thể đi xe buýt vào thị trấn bằng phiếu giảm giá”, anh nói thêm.

Trong khi đó, chủ tịch Hiệp hội Ngân hàng Zimbabwe, Ralph Watungwa, cho biết: "Các ngân hàng đang khuyến khích thanh toán điện tử cho các giao dịch để giải quyết vấn đề này vì đồng USD Mỹ không được sản xuất tại Zimbabwe và được nhập khẩu với chi phí cao”.

Ông nói thêm, khách hàng của ngân hàng có thể đổi những tờ tiền đã bị bẩn để lấy những tờ “có thể sử dụng được”, mặc dù “quy trình xuất những tờ bạc bẩn và nhập những tờ tiền tươi là một quá trình lâu dài và tốn kém” đối với các ngân hàng.

Sự thiếu hụt tiền giấy USD và sự thiếu tin tưởng của người dân vào các ngân hàng đồng nghĩa với việc nhiều người cất giữ tiền mặt của họ ở nhà. Đây là một lợi ích cho những người thợ sửa tiền như Marombe.