Robusta Việt Nam và con đường khẳng định lại vị thế trên bản đồ cà phê thế giới

Theo hãng tin AFP, tuy loại cà phê này từng ghi nhận những ý kiến không mấy tích cực, nhưng nhiều nông dân Việt Nam đang cố gắng "xoay chuyển vận may" của hạt robusta khi hiện tượng biến đổi khí hậu đang đe dọa sự sống còn của ngành công nghiệp toàn cầu này.

Là một nhà thiết kế nội thất ở thành phố Thành phố Hồ Chí Minh, chị Trần Thị Bích Ngọc trước đây ít sử dụng cà phê Việt Nam, bởi hương vị của nó không ngon bằng những tách từ nước ngoài.

Tuy nhiên, sau gần một thập kỷ, chị đã là chủ một trang trại cà phê của riêng mình - Mori - ở Tây Nguyên và trồng loại cà phê robusta mà chị tin rằng chúng có thể sánh ngang với loại cà phê hàng đầu thế giới, arabica, về cả chất lượng lẫn hương vị.

"Những hạt cà phê của tôi có mùi trái cây, hương hoa và vị của chúng đậm đà nhưng rất dịu. Tôi tin rằng những người nông dân Việt Nam có thể làm những hạt cà phê này trở nên thơm ngon hơn", chị Ngọc chia sẻ.

Vòng luẩn quẩn do định kiến về "chất lượng" của robusta

Theo AFP, mặc dù từ lâu đã bị những ông lớn như Starbucks "coi thường", cà phê robusta, loại cà phê có hàm lượng caffein gần gấp đôi cà phê arabica, hầu hết được tìm thấy trong các loại cà phê hòa tan, cũng như một số loại cà phê espresso.

Mario Fernandez - thành viên của Hiệp hội Cà phê Đặc sản (SCA) cho biết, hầu hết các chuyên gia đều đồng ý rằng loại cà phê này có tiềm năng, nhưng lại bị gắn mác "chất lượng kém".

Cà phê robusta có những lợi thế rõ rệt so với đối thủ cạnh tranh: Sản lượng cao hơn và chất lượng không bị biến đổi khi phải đối mặt với hiện tượng nóng lên toàn cầu.

Biến đổi khí hậu là mối lo ngại nghiêm trọng đối với ngành cà phê trị giá hàng tỷ USD, với các nhà khoa học dự đoán năng suất thấp hơn và ít diện tích thích hợp hơn để trồng cà phê.

Arabica, chiếm khoảng 60% sản lượng cà phê của thế giới, có nguồn gốc từ vùng cao nguyên của Ethiopia và Nam Sudan, và thích nhiệt độ trung bình hàng năm khoảng 19 độ C.

Robusta, dù không có nghĩa là sẽ không bị ảnh hưởng khi thế giới đang nóng lên, nhưng loại hạt này có thể chịu được nhiệt độ lên tới khoảng 23 độ C.

Bà Phạm Thị Điệp Giang Phó Tổng giám đốc Tập đoàn Trung Nguyên Legend cho biết: "Nếu sản lượng arabica toàn cầu giảm, chúng ta sẽ phải tìm nguồn cung thay thế".

Nguồn cung arabica sụt giảm do thời tiết khắc nghiệt ở Brazil đã giúp Việt Nam kiếm được 4 tỷ USD vào năm 2022, tăng 32% so với một năm trước đó, theo một báo cáo gần đây của cơ quan quản lý.

Tại một hội chợ cà phê ở thành phố Buôn Ma Thuột, ông Hoàng Mạnh Hùng, một nông dân trồng cà phê lâu năm, đã cố gắng thuyết phục khách hàng thưởng thức từng ngụm cà phê robusta đậm đà vị trái cây của mình.

"Tôi mong muốn nhiều người sẽ yêu thích cà phê robusta hơn, vì nó thực sự là một loại thức uống gây ấn tượng mạnh", ông Hùng nói. "Hiện tại, chúng tôi đã có thể sản xuất ra loại cà phê robusta với hương vị hoàn toàn mới lạ, một mùi thơm mà bất kỳ ai cũng thích", ông nói thêm.

Chìa khóa của sự thay đổi, ông Hùng cho biết, là những quả anh đào hiện được hái bằng tay và chỉ khi chúng đã chín hoàn toàn, "và chúng hoàn toàn hữu cơ", ông nói thêm.

Quyết tâm lấy lại vị thế cho robusta

Cây cà phê Robusta lần đầu tiên được phát hiện ở Congo những năm 1800. Sau đó, giống cây này được tự nhiên hóa tại nhiều quốc gia như Borneo, Polynesia, Costa Rica, Nicaragua, Jamaica,… Cây cà phê Robusta du nhập đến Đông Nam Á vào năm 1900 và được nhân giống, trồng trọt rộng rãi. Robusta cũng dần du nhập và được trồng phổ biến tại Việt Nam.

Các tỉnh trồng cà phê Robusta phổ biến nhất gồm có Đắk Lắk, Đắk Nông, Lâm Đồng, Gia Lai với diện tích lên đến 90% trên tổng diện tích canh tác cà phê cả nước. Việt Nam đã xuất khẩu 104.000 tấn hạt cà phê đầu tiên.

Đến năm 2022, con số đó đã tăng lên 1,8 triệu tấn, gần như tất cả là nguyên liệu chưa qua chế biến cho cà phê hòa tan và các loại hỗn hợp khác, khiến Việt Nam trở thành quốc gia sản xuất robusta lớn nhất thế giới và là nước sản xuất cà phê lớn thứ hai trên thế giới, chỉ sau Brazil.

Tuy nhiên, ở nước ngoài, "Việt Nam vẫn bị coi là nơi có chất lượng cà phê kém nhất" ông Fernandez cho biết.

Ông nói thêm, các nhà sản xuất nhắm đến chất lượng cao sẽ gặp "một thời gian khó khăn hơn vì nhận thức này".

Nhưng có một số dấu hiệu tích cực. Công ty dự báo xu hướng WGSN cho biết thái độ đối với robusta đã bắt đầu thay đổi.

Nguyen Coffee Supply, được xem là công ty cà phê đặc sản đầu tiên của Việt Nam tại Mỹ, hiện được bán ở chuỗi siêu thị cao cấp Whole Foods.

Trong khi đó, tại trang trại đồi núi ở Tây Nguyên, ông Hùng và chị Ngọc bắt đầu thấy công việc khó nhọc của mình đang dần được đền đáp.

Sản phẩm của họ đang được công nhận trong nước và cũng đang được bán bởi các nhà rang xay trực tuyến ở Đức, Mỹ và các nơi khác ở châu Á.

"Đây là thời điểm hoàn hảo để những hạt đậu hảo hạng của Việt Nam tìm được chỗ đứng trên thế giới", chị Ngọc nói.

Tiếp tục đưa thương hiệu cà phê Việt ra thế giới

Cà phê robusta ngày càng được sử dụng rộng rãi, phổ biến hơn do ảnh hưởng từ các hoạt động truyền thông, quảng bá, kết hợp xu hướng tiêu dùng trong giai đoạn kinh tế toàn cầu đang bắt đầu có dấu hiệu suy thoái. Giá trị kinh tế của cà phê robusta cũng được dự đoán tăng lên bởi điều kiện canh tác robusta thuận lợi hơn trước tình hình biến đổi khí hậu. Điều này đem đến cơ hội cho ngành cà phê Việt Nam ngày càng lớn hơn.

Tuy nhiên, làn sóng cà phê quốc tế với sự tham gia của những thương hiệu lớn toàn cầu đang xâm nhập, mang theo những phong cách thưởng thức mới, hấp dẫn. Đồng thời, sự khác biệt hương vị giữa cà phê Arabica và robusta cũng như giá trị thực sự của hạt cà phê Robusta Việt Nam vẫn chưa được người tiêu dùng trong nước hiểu đúng.

Chính vì vậy, theo các chuyên gia, một chiến lược tổng thể về chính sách, truyền thông toàn diện của chính phủ, chính quyền địa phương sẽ góp phần xây dựng văn hóa cà phê Việt Nam giàu có hơn, hấp dẫn hơn và quyến rũ hơn, tạo dựng niềm tự hào cho người Việt về một văn hóa cà phê Việt Nam khác biệt, đặc biệt.

Cùng với đó, việc canh tác, thu hoạch cà phê cần chú trọng đến sự hài hòa với môi trường, thiên nhiên để bảo đảm tính bền vững môi trường sinh thái, hạn chế được nạn mất cân bằng sinh thái bản địa, và tạo ra những hạt cà phê chất lượng tốt hơn.

Đồng thời, các doanh nghiệp tăng cường ứng dụng khoa học công nghệ can thiệp tự nhiên hoặc trực tiếp lên hạt trong quá trình chế biến, rang xay cà phê để nâng cao hơn nữa chất lượng hạt robusta.

Không chỉ nâng cao chất lượng hạt cà phê robusta Việt Nam, việc một chính sách phù hợp cho phép nhập khẩu các nguồn nguyên liệu cà phê ngon của thế giới sẽ giúp các doanh nghiệp sáng tạo, phối trộn cùng hạt cà phê robusta chất lượng tạo nên những sản phẩm cà phê ngon mang thương hiệu Việt Nam ra với thế giới.