Bên trong những 'thành phố ma' của Trung Quốc từng là các đô thị ngập trong nợ nần, chính quyền và người dân đang cố gắng xây dựng cộng đồng mới với những thành công khác nhau.
Những “thành phố ma” của Trung Quốc đã trở thành chủ đề thu hút giới truyền thông phương Tây từ thập kỷ trước. Những bức ảnh về sự phát triển đô thị khổng lồ này đã lan truyền trên mạng với các khối tháp dân cư trống rỗng, đại lộ thênh thang không người và xe hơi…
Max Woodworth, Phó giáo sư địa lý tại Đại học bang Ohio, Mỹ, đã viết rất nhiều về chủ đề này. Ông nói: "Đó là một cảnh quan trông rất giống thành phố nhưng không có nhiều hoạt động bên trong”.
Woodworth nói, Trung Quốc rơi vào tình trạng đô thị hóa thấp trong nhiều năm nên đã chạy đua để khắc phục điều này. Tuy nhiên, tốc độ xây dựng thường vượt xa tốc độ người chuyển đến ở, ngay cả khi các nhà đầu tư đổ xô mua căn hộ đẩy giá nhà Trung Quốc tăng cao.
Khi nền kinh tế tiếp tục chuyển dịch khỏi nông nghiệp, đô thị hóa và xây dựng đã trở thành hai chất xúc tác cho sự tăng trưởng vô song của Trung Quốc.
Năm 1978, chỉ có 18% dân số sống ở các thành phố. Nhưng vào năm ngoái, con số này đã lên tới 64%. Nước này hiện có ít nhất 10 siêu đô thị với hơn 10 triệu cư dân trong mỗi đô thị và hơn 1/10 dân số thế giới sống ở các thành phố của Trung Quốc.
Để thích ứng với dòng người khổng lồ này, Trung Quốc đã bắt tay vào một kế hoạch xây dựng rộng lớn, và đôi khi, xây dựng quá mức. Tất cả các ngành xây dựng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.
Nó cũng có thể thúc đẩy tài chính của chính quyền địa phương thông qua việc bán đất cho các nhà phát triển. Và khi mọi thứ đi đúng kế hoạch, chính quyền có thể thu thuế từ các doanh nghiệp này.
Thông thường, các văn phòng chính phủ và doanh nghiệp nhà nước là những cơ quan đầu tiên chuyển đến thành phố mới. Tiếp theo là các tòa nhà công cộng như trung tâm hội nghị, sân vận động thể thao, trường học và ga tàu cao tốc. Sau đó, chính quyền sẽ thu hút đầu tư tư nhân.
Tuy nhiên, việc khởi động những dự án này đồng nghĩa với việc gánh nợ. Cụ thể, sự bùng nổ xây dựng dựa trên bất động sản, vốn là nền tảng cho sự phục hồi đại dịch của Trung Quốc năm ngoái, được tài trợ bởi khoản vay kỷ lục 3.750 tỷ CNY (580 tỷ USD) của chính quyền địa phương.
Chính phủ trung ương muốn tiếp tục xu hướng di cư đến thành thị. Vì người dân thành thị có thu nhập cao hơn sẽ nâng cao tiêu dùng nội địa, giảm sự phụ thuộc của nền kinh tế vào ngoại thương.
Kể từ khi Bắc Kinh và Thượng Hải hạn chế nghiêm ngặt số lượng người dân ngoại thành chuyển đến theo hệ thống hukou (giấy phép cư trú) của Trung Quốc, các trung tâm dân cư vừa xây dựng mới phát huy được vai trò của mình.
Tuy nhiên, rủi ro là những thành phố mới này thiếu người dân và doanh nghiệp hoạt động bên trong, dẫn đến việc không tạo ra đủ doanh thu để trả lại số tiền đã chi cho xây dựng.
Dữ liệu về các “thành phố ma” này còn quá ít nhưng có thể chính quyền địa phương đã ném tiền vào các dự án này trong nhiều năm.
Trong ngắn hạn, không phải tất cả các thành phố đều chịu chung số phận là “thành phố ma”, nhưng khi nói đến đô thị hóa, Trung Quốc đang chơi một cuộc chơi rất dài hơi.
Nằm ở vùng ngoại ô phía Nam của thành phố Ordos Nội Mông (dân số: 2,2 triệu người), Kangbashi là điển hình của một “thành phố ma” với những đại lộ cằn cỗi và những tòa nhà trống trải sừng sững giữa sa mạc.
Các quan chức địa phương cho rằng, hiện tại thành phố đã thay đổi. Họ nói 91% số nhà trong quận đã có người ở. Trên thực tế, sau một năm đóng băng xây dựng, chính phủ đã phê duyệt 6 dự án nhà ở vào năm 2020 và dự kiến sẽ có thêm 3.000 ngôi nhà được xây dựng vào cuối năm nay.
Theo Liu Yueyue, 28 tuổi, nhân viên bán hàng tại một khu dân cư mới của quận, các căn hộ trong một khu phát triển mới đang được bán với giá 9.500 CNY/m2 (1.500 USD/m2) và ở trung tâm thành phố là 15.000 - 16.000 CNY/m2.
"Liệu những ngôi nhà trong một ‘thị trấn ma’ có bán được với giá cao như vậy?", Liu nói.
Một nửa khách hàng của anh là những người sống bên ngoài Kangbashi. Hầu hết là các bậc cha mẹ muốn gửi con cái của họ đến các trường học địa phương được đánh giá cao, anh nói.
Hiện tại, có gần 120.000 người sống ở thành phố này và khoảng 18.500 sinh viên mới đang theo học tại các trường học địa phương, theo điều tra dân số quốc gia và dữ liệu của chính quyền địa phương. Vào giờ ăn trưa, đường phố tràn ngập âm thanh của trẻ em và phụ huynh. Ở Quảng trường Thành Cát Tư Hãn, mọi người đi dạo và chơi bóng rổ.
Kế hoạch xây dựng thành phố Kangbashi được thông qua vào năm 2004. Khi đó, nền kinh tế địa phương đang bùng nổ nhờ khai thác than và khí đốt xung quanh Ordos. Vì vậy, chính quyền tỉnh muốn có một thủ đô mới, lạ mắt hơn trước, không giống như trung tâm thành phố cũ Dongsheng gần đó.
Chính quyền đã chuyển nhiều văn phòng đến Kangbashi. Một trường đại học mở cửa vào năm 2008, và vào năm 2010, trường trung học tốt nhất của Thành phố Ordos đã được chuyển đến khu vực này.
Li Ning, 35 tuổi, một nhân viên địa phương tại Ngân hàng Trung Quốc cho biết: “Thành phố trống rỗng và vắng vẻ ở khắp mọi nơi khi tôi mới chuyển đến đây vào năm 2012. Bây giờ thì có rất nhiều phương tiện công cộng như xe buýt, bệnh viện và trường học”.
Chính quyền quận hy vọng sẽ đạt dân số 200.000 người vào cuối năm 2025. Tuy nhiên, các công trình công cộng bị bỏ hoang từ lâu và các công trình thương mại chưa hoàn thành, đóng vai trò như lời nhắc nhở về những khoản đầu tư thất bại.
Mặc dù việc làm của chính phủ và trường học đã thu hút cư dân từ các vùng khác đến ở, nhưng Kangbashi lại kém thành công trong việc thu hút các doanh nghiệp tư nhân hoặc thúc đẩy tăng trưởng rộng hơn. Các khoản đầu tư lớn vào cơ sở hạ tầng đã làm tăng thêm nợ của thành phố.
Hơn nữa, dân số Nội Mông ngày càng giảm. Cụ thể, dân số năm 2020 ít hơn gần 3% so với một thập kỷ trước đó, theo điều tra dân số mới nhất. Điều này có khả năng sẽ hạn chế nhu cầu về nhà ở và cắt giảm dự báo tăng trưởng.
Sun Bindong, giáo sư quy hoạch đô thị tại Đại học Sư phạm Đông Trung Quốc, là người đã tư vấn cho chính quyền thành phố Ordos về quy hoạch và phát triển đô thị trong năm 2007 và 2008. Ông cho biết: “Cần có thời gian để một thành phố phát triển và tình hình của Kangbashi đã được cải thiện dần dần”.
Các nhà lãnh đạo thành phố ở Trung Quốc hiếm khi đảm nhiệm chức vụ lâu hơn 5 năm. Vì vậy, thời điểm các tòa nhà, đường bộ và đường sắt hoàn thành, người khởi xướng xây dựng thường không còn phụ trách nữa.
Bí thư Đảng Cộng sản Xing Zheng chỉ mới phụ trách Kangbashi được vài tháng. Ông nói rằng, các kế hoạch ban đầu của thành phố là quá tham vọng nhưng khu vực này mang lại "rất nhiều tiềm năng" cho các lĩnh vực bao gồm giáo dục, du lịch, chăm sóc sức khỏe và kỹ thuật số các ngành nghề.
"Trong tương lai, Kangbashi sẽ nhỏ nhưng vẫn ổn", ông nói.
Ông dự định đầu tư quảng bá đường đua ở vùng ngoại ô thành phố và trồng nhiều hoa hồng hơn để các cặp đôi sẽ chọn Kangbashi làm nơi cầu hôn. Tuy nhiên, vẫn phải xem xét liệu Kangbashi có thể thu hút nhiều cư dân toàn thời gian để lấy đầy “khu tài chính” hay không.
Trường Juilliard nổi tiếng của New York đã mở cơ sở thứ hai tại Khu Tân Hải, một đô thị lớn nằm ở phía đông của siêu đô thị Thiên Tân. Nhưng trung tâm của khu vực chắc chắn là Thư viện Thiên Tân Binhai, được hoàn thành vào năm 2017.
Là một phần của khu phức hợp văn hóa gần Khu tài chính Yujiapu, thư viện này rất ăn ảnh, với những đường cong hiện đại và giá sách cao từ trần đến sàn. Nhưng khi xem xét kỹ hơn, nhiều kệ không chứa sách mà chỉ là tấm kim loại “khoác” sách.
Thư viện không phải là nơi duy nhất ở Binhai có sự đối lập giữa kỳ vọng và thực tế. Có thời điểm, Yujiapu tự xưng là “Manhattan của miền bắc Trung Quốc”, nhưng 10 năm sau khi chính phủ cam kết đầu tư hàng tỷ nhân dân tệ, nhiều tòa nhà văn phòng vẫn trống không.
Nhìn chung Binhai đã thu hút một lượng lớn dân cư cư trú, nhưng Yujiapu lại là một câu chuyện khác.
Khi các phóng viên đến thăm thành phố vào tháng 5, họ chỉ thấy những con phố trống trải, những tòa nhà văn phòng chưa hoàn thành, một trung tâm mua sắm và rạp chiếu phim IMAX dường như đã đóng cửa vĩnh viễn.
Vincent Wang, giám đốc dịch vụ khách hàng tại một công ty internet đã làm việc ở Yujiapu được 5 năm, cho biết: “Không có nhiều người quanh quẩn ở đây sau giờ làm việc hoặc vào cuối tuần”.
Ông nói rằng ngày càng có nhiều người đến ở nhưng vẫn không thể lấp đầy tất cả các văn phòng trong khu vực lân cận. “Rất khó để lĩnh vực dịch vụ phát triển trong khu vực này”.
Một trong những tòa nhà cao nhất ở miền bắc Trung Quốc, Trung tâm Tài chính Thiên Tân Chow Tai Fook 103 tầng vừa khai trương, làm tăng thêm diện tích văn phòng. Sảnh đợi của tòa tháp đã mở cửa vào cuối tháng 5, nhưng không rõ có bao nhiêu người đang làm việc trong tòa nhà. Các căn hộ sang trọng và khách sạn vẫn chưa mở cửa.
Tập đoàn Chow Tai Fook Enterprises, chủ sở hữu tòa tháp Thiên Tân, đã từ chối trả lời vấn đề này.
Thiên Tân và khu vực Binhai chủ yếu là các khu vực sản xuất, với một cảng lớn, một khu thương mại tự do, các nhà máy Boeing và Airbus, cùng những nhà máy khác.
Michael Hart, CEO của Griffin Business Management, người đã làm việc trong lĩnh vực bất động sản tại thành phố này cho biết, sự phát triển của Binhai là một nỗ lực để thúc đẩy lĩnh vực dịch vụ.
Hart nói rằng các doanh nghiệp nhà nước và chính phủ đứng sau các dự án này. Giờ đây, các nhà phát triển tư nhân như Chow Tai Fook đã đến để xây dựng văn phòng và nhà ở. Theo ông, đây là một dấu hiệu tốt nhưng việc lấp đầy các tòa nhà sẽ là một quá trình dài.
Một vấn đề khác là Binhai, cách Thiên Tân khoảng một giờ đi ô tô, không có liên kết giao thông nào thuận tiện. Các tuyến tàu điện ngầm mới đang được xây dựng bởi chính quyền Thiên Tân sẽ dừng ở Binhai.
Thiên Tân cũng đang xây dựng một trung tâm hội nghị với sự hỗ trợ của trái phiếu. Nhưng nền kinh tế của tỉnh đang phát triển với tốc độ chậm hơn so với Trung Quốc nói chung, và tài chính công đã trở nên tồi tệ ngay cả trước khi đại dịch xảy ra.
Thành phố và các tổ chức tài trợ địa phương có 748 tỷ CNY trái phiếu chưa thanh toán, không bao gồm các khoản vay ngoại bảng từ các ngân hàng và các tổ chức tài chính khác.
Để có một ví dụ về việc thay đổi của “thành phố ma”, hãy nhìn vào Trịnh Châu, thủ phủ của tỉnh Hà Nam.
Năm 2003, công trình được khởi công tại Trung tâm Triển lãm và Hội nghị Quốc tế Trịnh Châu với diện tích hơn 390 km vuông. Nó đã trở thành một công trường xây dựng khổng lồ cho các tòa nhà dân cư và văn phòng ở Quận Mới Zhengdong.
Phải mất nhiều năm mới có người dân đến sống tại thành phố. Một báo cáo năm 2013 của chương trình truyền hình Mỹ 60 Minutes đã mô tả Zhengdong với “những tòa tháp mới không có người ở, những căn hộ hoang tàn và những khu đất trống”.
Nhưng ngày nay, Zhengdong đã nhộn nhịp hơn nhiều. Những người phục vụ háo hức vẫy gọi những người qua đường vào nhà hàng của họ, nhân viên giao đồ ăn len lỏi khắp các con phố và nhiều nhân viên tụ tập bên ngoài các tòa nhà văn phòng để giải lao.
Khoảng một nửa số iPhone trên thế giới được sản xuất tại Nhà máy Trịnh Châu 11 năm tuổi của Hon Hai Precision Industry, được biết đến nhiều hơn với cái tên Foxconn.
Các chính sách dễ dàng của chính phủ đối với các doanh nghiệp cũng thu hút các nhà máy dược phẩm và xe cộ lớn đến khu vực. Nhờ đó, nền kinh tế của quận mới Zhengdong đã tăng trưởng với tốc độ hàng năm là 25% trong 5 năm tính đến năm 2015, theo số liệu gần đây nhất.
Theo đó, dân số của quận đã tăng 27,5% từ năm 2019 đến năm 2020 và giá bất động sản ở đây đã tăng gấp 10 lần trong thập kỷ qua.
Zhang Shengqi mở cửa hàng mì đầu tiên của mình gần Tháp Big Corn vào năm 2010. Anh quyết định chuyển đến sống ở khu vực này sau khi đọc một bài báo về kế hoạch của chính phủ đối với quận mới.
Zhang nói: “Công việc kinh doanh thua lỗ trong năm đầu tiên vì không có người ở khu vực này. Đèn đường tắt, và các trung tâm mua sắm vắng tanh”.
Khi một số phương tiện truyền thông nước ngoài đưa tin rằng Trịnh Châu là một thành phố ma, thành phố này đang ở giai đoạn phát triển ban đầu.
Yu Zhengwei, giám đốc bán hàng của một nhà phát triển bất động sản ở Trịnh Châu
Vào đêm tồi tệ nhất, nhà hàng của anh ấy chỉ kiếm được 38 CNY. Thật may, công việc kinh doanh bắt đầu khởi sắc vào nửa cuối năm 2011. Hiện tại, Zhang bán trung bình khoảng 600 tô mì mỗi ngày, gấp hơn 10 lần so với 10 năm trước.
Trịnh Châu có một “quận mới” thậm chí còn mới hơn, dự kiến sẽ hoàn thành trước giữa năm 2022. Đảo Tài chính sẽ có 36 tòa nhà văn phòng tài chính, 4 khách sạn năm sao, 4 tòa nhà dân cư và 2 tòa nhà chọc trời, với tổng vốn đầu tư khoảng 50 tỷ CNY.
Yu Zhengwei, giám đốc kinh doanh của một nhà phát triển bất động sản cao cấp, cho biết: “Khi một số phương tiện truyền thông nước ngoài đưa tin rằng Trịnh Châu là ‘một thành phố ma’, thành phố đang ở giai đoạn đầu của sự phát triển”.
Sun, giáo sư quy hoạch đô thị, nói rằng chính quyền trung ương rất coi trọng vấn đề của các thành phố không có người ở và phát triển kinh tế là giải pháp cuối cùng. Nhưng cần phải có các động lực tăng trưởng nội bộ, ông nói.
Trong cuốn sách Những thành phố ma của Trung Quốc năm 2015, tác giả Wade Shepard đã lập luận rằng công nghiệp, trường học, dịch vụ y tế và giải trí “đang hoạt động đúng chức năng”, giúp thu hút số lượng lớn người đến cư trú tại những thành phố mới.
Nói cách khác, nếu bạn xây dựng nó, mọi người - cuối cùng - sẽ đến. Cư dân của Zhengdong và Kangbashi là minh chứng cho điều này.
(Nguồn: Business Insider/SCMP)
