Ngành cà phê Việt Nam 'gồng mình' vượt khó, tuân thủ luật chống phá rừng mới của EU

Việt Nam, nước xuất khẩu cà phê lớn thứ hai trên thế giới, đang chuẩn bị đối mặt với những thách thức trong việc tuân thủ luật thương mại chống phá rừng mới của Liên minh Châu Âu (EU).

Theo CNA, châu Âu là thị trường tiêu thụ cà phê lớn nhất của Việt Nam. Chiếm khoảng 50 đến 60% tổng xuất khẩu cà phê mỗi năm.

Hồi tháng 4, Nghị viện châu Âu đã thông qua luật cấm hàng hóa liên quan đến nạn phá rừng và yêu cầu bằng chứng rằng hàng nhập khẩu không liên quan đến nạn phá rừng.

Các mặt hàng bị ảnh hưởng bao gồm ca cao, dầu cọ, gỗ, đậu nành, cao su và cà phê.

Các doanh nghiệp cho biết luật mới sẽ ảnh hưởng đến nông dân và các nhà xuất khẩu của Việt Nam, những người sẽ phải vật lộn với các thủ tục giấy tờ phức tạp để cung cấp bằng chứng có thể kiểm chứng.

"Quy định này sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến các bên liên quan trong chuỗi cung ứng và tác động đến sinh kế của nông dân, đặc biệt là các hộ sản xuất nhỏ chiếm phần lớn sản lượng cà phê của Việt Nam", Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (NN&PTNT) Lê Minh Hoan cho biết.

"Họ sẽ đối mặt với nhiều thách thức, đặc biệt là về dữ liệu vị trí, truy xuất nguồn gốc, hệ thống giám sát và quản lý chuỗi cung ứng không phá rừng", ông nói trong một cuộc họp vào ngày 29/6 tại Hà Nội.

Các công ty trong ngành cho biết hầu hết sản lượng cà phê của Việt Nam không vi phạm quy định mới của EU, vì phần lớn các đồn điền của Việt Nam đã được thành lập từ nhiều thập kỷ trước.

Ông Nguyễn Xuân Lợi, Tổng giám đốc Tập đoàn An Thái, công ty cung cấp cà phê hòa tan, cho biết: "Chặt phá rừng không còn là mối lo ngại của ngành cà phê Việt Nam. Các đồn điền cà phê của Việt Nam được trồng trên những vùng đất ổn định. Việc cây cà phê được trồng trên đất rừng bị phá là cực kỳ hiếm", ông nói thêm.

Các nguồn tin trong ngành cho biết, thách thức chính là quá trình cung cấp bằng chứng cho thấy hàng hóa của họ tuân thủ luật mới.

Quy định phức tạp

Quy định về nạn phá rừng của Liên minh châu Âu (EUDR) bắt buộc các công ty phải chứng minh hàng hóa của họ không được sản xuất trên đất bị phá rừng sau năm 2020.

Điều này có nghĩa là nông dân và các nhà xuất khẩu của Việt Nam cần tuân thủ các quy tắc nghiêm ngặt về truy xuất nguồn gốc hạt cà phê của họ, cũng như vị trí địa lý của từng trang trại cà phê.

Bà Florika Fink-Hooijer, tổng giám đốc bộ phận môi trường của Ủy ban châu Âu, cho biết: "Các nghĩa vụ thẩm định và truy xuất nguồn gốc nghiêm ngặt sẽ được áp dụng mà không có sự phân biệt đối xử đối với tất cả các sản phẩm có liên quan".

Bà Trần Quỳnh Chi, Giám đốc Vùng Cảnh quan Châu Á, Tổ chức IDH cho biết, hầu hết cà phê được sản xuất trong nước, khoảng 90% được canh tác bởi các nông hộ nhỏ, điều này khiến việc theo dõi từng hạt cà phê trở nên khó khăn.

"Mỗi nông dân có thể có khoảng ba hoặc bốn mảnh đất, có thể rải rác. Vì vậy, việc quản lý những mảnh đất này để đảm bảo chúng không bị phá rừng và đảm bảo sản xuất bền vững là rất khó khăn", bà nói.

Bà khẳng định vai trò quan trọng của đối tác công - tư trong quá trình triển khai giải pháp đáp ứng với EUDR tại Việt Nam. Theo bà Trần Quỳnh Chi, nông nghiệp Việt Nam nói chung và ngành cà phê nói riêng đã có nền tảng hợp tác đa bên để thúc đẩy phát triển bền vững trong nhiều năm qua. 

Tuy nhiên, sự ra đời của quy định EUDR sẽ là một cú hích quan trọng để tạo bước chuyển căn bản cho toàn bộ ngành hàng theo hướng minh bạch và bền vững, đáp ứng yêu cầu đa dạng của thị trường và nhà mua như: không phá rừng, phát thải thấp và sinh kế nông hộ.

Với những kinh nghiệm trong thời gian qua, IDH sẽ đồng hành cùng các đối tác trung ương và địa phương để triển khai đồng bộ các hoạt động đáp ứng với EUDR tại Việt Nam.

Các nhà xuất khẩu cà phê lớn của Việt Nam đang làm việc với các cơ quan độc lập trong ngành cà phê quốc tế để quảng bá và đạt được các chứng chỉ về sản xuất bền vững.

Tuy nhiên, các yêu cầu mới của EU khắt khe hơn và đòi hỏi nhiều chi tiết hơn so với các chứng chỉ bền vững tiêu chuẩn hiện hành.

"Theo quy định, 100% một số mặt hàng nông sản của Việt Nam, đặc biệt là cà phê, nhập khẩu vào thị trường châu Âu phải có dữ liệu GPS (hệ thống định vị toàn cầu) ở cấp trang trại để đánh giá nguy cơ mất rừng thông qua viễn thám. các hệ thống giám sát", phái đoàn Việt Nam của EU cho biết trong một thông cáo báo chí gửi qua email cho các phương tiện truyền thông hôm 29/6.

Thông tin chưa đầy đủ

Sự thiếu rõ ràng trong các hướng dẫn cũng đang đặt các nhà xuất khẩu cà phê của Việt Nam vào tình thế khó khăn.

Giám đốc sản xuất bền vững của công ty xuất khẩu Simexco Nguyễn Tiến Dũng cho biết: "Chúng tôi không biết tiêu chuẩn cụ thể của quy định mới của EU là gì. Chưa có hướng dẫn cụ thể. Đó là thách thức đối với chúng tôi".

Quy định của EU có một hệ thống định chuẩn chỉ định mức độ rủi ro liên quan đến phá rừng cho các quốc gia trong và ngoài khối.

Phân loại rủi ro sẽ xác định mức độ nghĩa vụ cụ thể của thương nhân và cơ quan chức năng khi thực hiện kiểm tra, kiểm soát.

Các doanh nghiệp Việt Nam cho biết họ vẫn chưa nhận được thông tin về vị trí của mình.

"Hướng dẫn thực hiện vẫn chưa có với Ủy ban châu Âu. Chúng tôi cũng không biết kết quả so sánh ngành cà phê của Việt Nam với các nước ra sao", bà Trần Quỳnh Chi nói.

Giống như các quốc gia xuất khẩu nông sản sang thị trường châu Âu khác, Việt Nam có 18 tháng – đến tháng 12/2024 để tuân thủ quy định mới.

Trong tháng này, một số nhà xuất khẩu cà phê lớn đã triển khai các chương trình thí điểm để thu thập thông tin và dữ liệu nhằm đưa ra các giải pháp.

Trong bối cảnh không chắc chắn, những người trong ngành cho biết họ tin rằng các quy định mới của EU sẽ giúp chuyển đổi ngành cà phê của đất nước thành một ngành thương mại bền vững hơn.

"Việc tuân thủ quy định này không chỉ cần thiết để đáp ứng yêu cầu xuất khẩu các mặt hàng chủ lực của thị trường EU", Bộ trưởng Lê Minh Hoan khẳng định.

"Đây cũng là cơ hội để đẩy nhanh việc thực hiện chiến lược phát triển nông nghiệp Việt Nam theo hướng minh bạch, trách nhiệm, bền vững và tăng trưởng xanh".

Tuy nhiên, các nhà quan sát cảnh báo rằng việc tuân thủ thêm có thể sẽ làm tăng chi phí sản xuất cà phê ở Việt Nam.

Một số cảnh báo rằng nếu không có sự giám sát chặt chẽ của chính phủ, giá cà phê ngày càng tăng trong nước, hiện đang ở mức cao nhất trong hơn 30 năm, có thể khiến một số nông dân phá rừng lấy đất trồng cà phê, khiến xuất khẩu của họ có nguy cơ bị ảnh hưởng.

(Nguồn: CNA)