Kết luận Thanh tra Thủ Thiêm: Mất cân đối hơn 8.734 tỷ đồng

Chiều 26/6, Thanh tra Chính phủ đã công bố kết luận thanh tra công tác quản lý nhà nước và thực hiện pháp luật trong quy hoạch, quản lý xây dựng, đất đai đối với Khu đô thị mới Thủ Thiêm ở quận 2, TP.HCM.

Một góc Khu đô thị mới Thủ Thiêm.

Theo Thanh tra Chính phủ, Khu đô thị mới Thủ Thiêm  đã giải phóng mặt bằng trên 99%. Công tác đền bù, hỗ trợ giải phóng mặt bằng, tái định cư cơ bản được thực hiện theo quy định. TP.HCM đã ký hợp đồng với một số nhà đầu tư dự án, chủ yếu theo hình thức BT như 4 tuyến đường chính, cầu Thủ Thiêm 2, hạ tầng kỹ thuật khu dân cư phía Bắc, hoàn thiện đường trục Bắc-Nam đoạn từ chân Cầu Thủ Thiêm 1 đến đường Mai Chí Thọ...

Thanh tra nêu rõ, trong quá trình thực hiện đầu tư, xây dựng Khu đô thị mới Thủ Thiêm, UBND TP.HCM và các sở, ngành liên quan đã có nhiều khuyết điểm, vi phạm.

Thứ nhất là việc chấp hành pháp luật trong quy hoạch, quản lý sử dụng đất đai. Ngoài các vi phạm về quy hoạch và bồi thường, thu hồi đất, hỗ trợ, bố trí tái định cư đã được thông báo tháng 9/2018, UBND TP.HCM đã ban hành điều lệ quản lý xây dựng Khu đô thị mới Thủ Thiêm chưa đầy đủ, kịp thời.

Không thực hiện việc lập các dự án theo thứ tự ưu tiên và trình duyệt theo quy định cũng như ý kiến chỉ đạo của Thủ tướng... Vi phạm này dẫn đến việc đầu tư xây dựng các dự án thiếu đồng bộ, khó quản lý. Có nơi buông lỏng quản lý, chậm triển khai đầu tư xây dựng.

Các cơ quan chức năng liên quan của TP.HCM đã đề xuất và được Thường trực Thành ủy, UBND TP.HCM phê duyệt chi phí đầu tư bình quân cho 1m2 đất thương mại dịch vụ nhà ở là 26 triệu đồng/m2, giảm khoảng 50% so với đơn giá đã được các sở, ngành đề xuất ban đầu...

Thanh tra Chính phủ cho rằng, khi đề xuất phương án giá trên, các sở, ngành và UBND TP.HCM đã không tính lãi đối với khoản tiền được tạm ứng từ ngân sách Nhà nước, dẫn đến, tổng mức đầu tư đã xác định và phê duyệt là không đúng quy định.

Thứ hai là việc chấp hành pháp luật trong quản lý đầu tư xây dựng, Thanh tra Chính phủ nêu, toàn bộ quỹ đất trong Khu đô thị mới Thủ Thiêm hơn 221ha được tạo ra bằng nguồn ngân sách Nhà nước. Nhưng UBND TP.HCM đã sử dụng quỹ đất chủ yếu để thanh toán đối ứng cho các dự án BT được chỉ định nhà đầu tư, nhất là các dự án đầu tư hạ tầng kỹ thuật phục vụ cho chính khu đô thị này, không thông qua hình thức đấu thầu dự án hoặc giao đất có thu tiền sử dụng đất không qua đấu giá quyền sử dụng đất là vi phạm các quy định về đấu thầu và quản lý sử dụng đất đai.

Kết luận thanh tra nêu, UBND TP.HCM đã sử dụng đơn giá bằng chi phí đầu tư bình quân 26 triệu đồng/m2 là không đầy đủ, thiếu chính xác, không đúng quy định làm giá tối thiểu để tính tiền sử dụng đất thanh toán đối ứng cho các dự án BT, nhất là các dự án đầu tư hạ tầng kỹ thuật phục vụ cho chính Khu đô thị mới Thủ Thiêm. Từ đó, các nhà đầu tư được hưởng lợi do chênh lệch giá đất lớn từ việc được đầu tư hạ tầng kỹ thuật chính theo hình thức hợp đồng BT. Cụ thể:

Dự án án BT 4 tuyến đường chính

UBND TP.HCM chấp thuận chủ trương chỉ định giao cho Công ty Cổ phần Đại Quang Minh là nhà đầu tư dự án BT khi chưa yêu cầu nhà đầu tư lập hồ sơ đề xuất và đánh giá các tiêu chuẩn về kinh nghiệm (thiết kế, xây dựng, vận hành, quản lý dự án), chưa đánh giá năng lực tài chính của nhà đầu tư (vốn chủ sở hữu, khả năng huy động vốn, năng lực quản lý kinh doanh), không đăng trên báo Đấu thầu 3 số liên tiếp… là chưa thực hiện đúng quy định về đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư.

UBND TP.HCM đã phê duyệt dự án, phê duyệt tổng mức đầu tư là 12.182.175 triệu đồng cho dự án 4 tuyến đường chính trong Khu đô thị mới Thủ Thiêm khi chưa làm rõ ý kiến của các sở ngành liên quan là không đúng quy định. Qua thanh tra phát hiện một số khoản phê duyệt không đúng quy định với tổng giá trị 1.519.731triệu đồng.

Công ty Cổ phần Đại Quang Minh dính nhiều sai phạm ở dự án BT 4 tuyến đường chính.

Công ty Cổ phần Đại Quang Minh đang hạch toán chi phí. Trong đó, có 25.422 triệu đồngkhông đủ điều kiện để quyết toán trong chi phí cho dự án.

UBND TP.HCM chấp thuận cho chỉ định bổ sung 2 dự án vào hợp đồng BT 4 tuyến đường chính, gồm Quảng trường trung tâm, Công viên bờ sông và Khu lâm viên sinh thái thuộc vùng châu thổ phía Nam. Tong đó có hạng mục kè bờ dọc sông Sài Gòn đoạn bao quanh Khu đô thị mới Thủ Thiêm.

Quá trình đầu tư xây dựng, Công ty Cổ phần Đại Quang Minh không thực hiện thông báo ngày khởi công tới cơ quan cấp phép xây dựng, tiến hành thi công công trình khi chưa có giấy phép xây dựng tại nhiều hạng mục công trình. Hầu hết các dự án thành phần chưa thực hiện đúng tiến độ được duyệt... nhưng các cơ quan chức năng của TP.HCM chưa kiểm tra, xử lý kịp thời.

Dự án BT Cầu Thủ Thiêm 2

UBND TP.HCM  trình và được Thủ tướng Chính phủ chấp thuận cho chỉ định nhà đầu tư. Theo đó, UBND TP.HCM đã có chủ trương chọn Vinaconex làm chủ đầu tư thực hiện dự án, nhưng sau đó giao cho Công ty Cổ phần Đại Quang Minh.

Đồng thời, thay đổi quy mô cầu từ 4 thành 6 làn xe nhưng không báo cáo Thủ tướng Chính phủ là không thực hiện đúng quy định. Lựa chọn nhà đầu tư là Công ty Cổ phần Đại Quang Minh khi chưa có báo cáo nghiên cứu khả thi được duyệt, chưa xem xét kỹ đến các điều kiện về năng lực, kinh nghiệm.

UBND TP.HCM phê duyệt dự án với tổng mức đầu tư là 4.260.116 triệu đồng. Qua thanh tra phát hiện một số khoản chi phí không đúng quy định với tổng giá trị 252.891,830 triệu đồng.

Dự án BT Hạ tầng Khu dân cư phía Bắc

UBND TP.HCM đã kiến nghị Thủ tướng Chính phủ và được chấp thuận cho thực hiện theo hình thức BT nhưng không đăng tải nội dung của dự án lên Trang thông tin điện tử của TP.HCM và báo Đấu thầu. Phê duyệt tổng mức đầu tư, trong đó có một số khoản chi phí không đúng quy định với tổng giá trị 411.884,912 triệu đồng. Đề ra biện pháp thi công không phù hợp, phải thay đổi dẫn đến chi phí thực tế phải giảm so với tổng mức đầu tư là 118.410 triệu đồng.

 Các dự án đối ứng với dự án BT

UBND TP.HCM đã chấp thuận sử dụng quỹ đất sạch trong Khu đô thị mới Thủ Thiêm để cân đối, thanh toán cho các dự án BT (4 tuyến đường chính, cầu Thủ Thiêm 2, hạ tầng khu dân cư phía Bắc…) nhưng không thông qua đấu giá quyền sử dụng đất hoặc tổ chức đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư (thực chất là chỉ định nhà đầu tư) là không đúng quy định của Luật Đất đai và Luật Đấu thầu.

Trong đó, tính tiền sử dụng đất đối ứng để thanh toán cho các dự án BT nêu trên bằng chi phí đầu tư bình quân 26 triệu đồng/m2 là không đầy đủ, thiếu chính xác và không đúng quy định, cần phải xem xét, xác định lại để truy thu, tránh thiệt hại cho Nhà nước.

UBND TP.HCM chấp thuận ký và thanh lý Hợp đồng số 09/HĐ-BQL-KH ngày 28/12/2011 giao đất có thu tiền sử dụng đất. Sau đó, chỉ định nhà đầu tư dự án BT 4 tuyến đường chính, cho phép sử dụng giá trị tiền sử dụng đất trên để thanh toán đối ứng là không đúng quy định. Theo đó, phê duyệt lại giá trị quyền sử dụng đất khu II làm giảm so với giá trị đã được xác định, phê duyệt tại Hợp đồng số 09/HĐ-BQL-KH 2.479.181 triệu đồng là thiếu cơ sở pháp lý.

Việc xác định tiền sử dụng đất tại một số lô đất với đơn giá 26 triệu đồng/m2, bằng chi phí đầu tư bình quân là không đúng quy định.

Việc UBND TP.HCM ký Hợp đồng BT với Công ty Cổ phần Đại Quang Minh, trong đó xác định giá trị quyền sử dụng đất các khu đất đối ứng để thanh toán Hợp đồng BT là 12.490.687 triệu đồng khi chưa có chứng thư thẩm định giá, chưa có quyết định phê duyệt giá trị quyền sử dụng đất của UBND TP.HCM là không đúng quy định của Luật Giá năm 2012 và Luật Đất đai năm 2013. Dẫn đến, chênh lệch giảm tiền sử dụng đất 3.901 tỷ đồng so với giá trị đã được UBND TP.HCM thẩm định, phê duyệt trước đó, nguy cơ thiệt hại ngân sách Nhà nước.

Mặc dù việc xác định giá trị quyền sử dụng đất để thanh toán đối ứng cho dự án BT 4 tuyến đường chính chưa đúng quy định, nhưng UBND TP.HCM đã tính tiền sử dụng đất nhà đầu tư phải nộp là 4.225.530 triệu đồng, đã nộp 2.376.000 triệu đồng, số còn lại đến nay chưa nộp là 1.800.529 triệu đồng, cần xem xét tính lãi chậm trả và thu hồi về ngân sách Nhà nước theo quy định.

Việc UBND TP.HCM đề nghị để được Thủ tướng Chính phủ chấp thuận bổ sung dự án mới vào hợp đồng BT đã ký với các chủ đầu tư khi chưa có dự án đầu tư được phê duyệt, chưa tính toán, thẩm định, phê duyệt tiền sử dụng đất là không đúng quy định.

Các dự án giao đất có thu tiền sử dụng đất

Các dự án Khu phức hợp Tháp quan sát và Khu phức hợp Sóng Việt được UBND TP.HCM chỉ định nhà đầu tư nhưng không thực hiện đấu giá quyền sử dụng đất. UBND TP.HCM đã tính và đã thu tiền sử dụng đất của chủ đầu tư.

Trong đó, có việc xác định tiền sử dụng đất tại một số lô đất với đơn giá 26 triệu đồng/m2, bằng chi phí đầu tư bình quân là không đúng quy định, cần phải được xem xét, xác định lại giá đất để truy thu, tránh thiệt hại cho ngân sách Nhà nước.

UBND TP.HCM đã chấp thuận chủ trương chỉ định 2 nhà đầu tư là Tập đoàn Lotte và Vingroup tại 2 dự án Khu phức hợp thông minh diện tích 5,01 ha và Khu phức hợp thể thao giải trí diện tích 20,047ha là chưa thực hiện đúng quy định của Luật Đấu thầu và Luật Đất đai. Tuy nhiên, đến nay chưa tính và thu tiền sử dụng đất của các chủ đầu tư.

Khu tái định cư 38,4ha thuộc Khu đô thị mới Thủ Thiêm

Tại thời điểm thanh tra, các dự án thuộc Khu tái định cư 38,4ha đã được Thanh tra Bộ Xây dựng và Kiểm toán Nhà nước thực hiện kiểm tra và có kết luận. Tuy nhiên, thực hiện hiện ý kiến chỉ đạo của Thường trực Chính phủ tại Thông báo số 68/TB-VPCP ngày 16/4/2019, Thanh tra Chính phủ đã đề nghị UBND TP.HCM báo cáo và cung cấp hồ sơ bổ sung.

Bước đầu cho thấy, trong 4 dự án đầu tư xây dựng khu tái định cư thì có 3 dự án được các nhà đầu tư xây dựng hoàn thành, bàn giao và thanh toán với UBND TP.HCM để bố trí tái định cư. Hiện nay, do chưa bố trí tái định cư nên UBND TP.HCM tiếp tục cho đấu giá để chuyển sang nhà ở thương mại.

Còn lại 1 dự án 1.330 căn hộ đã được nhà đầu tư thay đổi thiết kế từ nhà ở tái định cư sang nhà ở thương mại, chuyển nhượng cho người sử dụng 1.122 trong 1.228 căn hộ. Đồng thời, UBND TP.HCM đã thanh lý hợp đồng đầu tư xây dựng khu tái định cư khi chưa có ý kiến chấp thuận của Thủ tướng Chính phủ về việc giao đất là không đúng quy định tại điểm i, khoản 2, Điều 118, Luật Đất đai năm 2013.

Việc quản lý, sử dụng nguồn vốn đầu tư

Việc UBND TP.HCM đã phê duyệt và điều chỉnh dự án bồi thường giải phóng mặt bằng và tái định cư trị giá 38.679.446 triệu đồnglà không đúng thẩm quyền quy định tại Nghị quyết số 66/2006/NQ-QH11 ngày 29/6/2006 của Quốc hội và Nghị định số 16/2005/NĐ-CP ngày 07/02/2005 của Chính phủ.

Khu tái định cư 38,4ha làm sai quy định tại không đúng quy định tại điểm i, khoản 2, Điều 118, Luật Đất đai năm 2013.

Tạm ứng, quản lý, sử dụng nguồn vốn ngân sách chưa đúng với quy định tại Nghị định số 124/NĐ-CP ngày 18/5/2004. Không hoàn trả tạm ứng hàng năm theo Luật Ngân sách với tổng giá trị 26.315.905 triệu đồng, theo đó, không tính lãi trên khoản tạm ứng từ ngân sách vào chi phí đầu tư bình quân khoảng 10.503.765 triệu đồng, tạm tính đến thời điểm 30/9/2018.

Dẫn đến, việc UBND TP.HCM lấy chi phí đầu tư bình quân làm mức giá tối thiểu để tính tiền sử dụng đất các lô đất thương mại dịch vụ nhà ở đã giao cho chủ đầu tư các dự án trong Khu đô thị mới Thủ Thiêm là thiếu cơ sở pháp lý, chưa chính xác, có khả năng gây thiệt hại lớn cho ngân sách Nhà nước. Cần giao cho cơ quan chức năng kiểm tra, làm rõ, nếu có vi phạm, thất thoát thì phải xử lý nghiêm theo đúng quy định của pháp luật.

Theo báo cáo của UBND TP.HCM về đánh giá tổng quan cân đối vốn khi đầu tư Khu đô thị mới Thủ Thiêm và kết quả thanh tra, tổng chi phí phải trả là 83.335.879 triệu đồng, gồm 72.832.879 triệu đồng chi phí đầu tư và 10.503.000 triệu đồng lãi tiền tạm ứng từ ngân sách.

Tổng thu dự kiến đến thời điểm hiện nay là 74.601.480 triệu đồng. Trong đó, bao gồm giá trị 55 lô đất còn lại tạm tính theo giá thẩm định tại thời điểm năm 2016. Như vậy, việc đầu tư Khu đô thị mới Thủ Thiêm còn mất cân đối vốn khoảng 8.734.399 triệu đồng.

Trách nhiệm để xảy ra các khuyết điểm, vi phạm trong việc phê duyệt Tổng mức đầu tư, chỉ định nhà đầu tư các dự án BT, ký kết hợp đồng và giao đất thanh toán đối ứng các hợp đồng BT, giảm tiền sử dụng đất thiếu căn cứ như nêu trên thuộc lãnh đạo UBND TP.HCM và lãnh đạo các sở ngành tham mưu như: Giao thông Vận tải, Kế hoạch Đầu tư, Tài chính, Tài nguyên và Môi trường, Xây dựng, Ban Quản lý Khu đô thị mới Thủ Thiêm...