Đông Nam Á có thể đứng vững trước cơn bão lạm phát?

Giá lương thực và dầu thô toàn cầu đang tăng mạnh và nhiều khả năng sẽ neo ở mức cao trong thời gian tới bởi nguồn cung lúa mì và năng lượng đang trong tình trạng căng thẳng do phải chịu tác động kép từ cuộc chiến Ukraina và các lệnh trừng phạt của phương Tây đối với Nga. 

Theo chỉ số giá lương thực của Tổ chức nông nghiệp và lương thực Liên hợp quốc, chỉ tính riêng tháng 5, giá lương thực thế giới đã tăng 22,8% do sự leo thang của giá thịt và ngũ cốc. Ngân hàng Thế giới dự kiến giá lương thực sẽ tăng khoảng 20% trong năm 2022 do áp lực ngày càng lớn về chi phí năng lượng và phân bón (kéo dài từ đầu năm 2021). 

Tình trạng này sẽ tiếp tục đẩy giá lương thực lên mức cao hơn nếu chi phí năng lượng và phân bón vẫn không được điều chỉnh trong năm 2023.

Dầu thô Brent đạt mức đỉnh gần 140 USD/thùng vào tháng 3. Mặc dù đã giảm trong thời gian gần đây, nhưng giá dầu theo dự báo của các nhà giao dịch vẫn sẽ neo ở mức cao trong bối cảnh nguồn cung bị thắt chặt do các quốc gia sản xuất dầu trong nhóm OPEC+ không tuân thủ mục tiêu sản lượng hàng tháng. Các nhà nghiên cứu tại Fitch Solutions dự đoán giá dầu Brent sẽ đạt trung bình khoảng 105 USD/thùng trong năm 2022, cao hơn 2 lần so với giá dầu giao dịch cuối năm 2020.

Lo ngại về một cuộc suy thoái toàn cầu cũng đang gia tăng trong bối cảnh Ngân hàng dự trữ liên bang Mỹ (Fed) chuẩn bị tăng lãi suất thêm 0,75% vào tháng 9 (tiếp sau đợt tăng lãi suất đã được thực hiện đầu tháng này) trong một nỗ lực nhằm giảm bớt nhu cầu trong nước. Theo dữ liệu của Chính phủ Mỹ, lạm phát năm của Mỹ đã chạm mốc 8,5% vào tháng 7, vẫn tăng nhanh nhất trong gần 4 thập kỷ qua.

Các nền kinh tế Đông Nam Á cũng không thoát khỏi các tác động từ giá thực phẩm và dầu thô tăng cao, và khó khăn có thể tiếp tục chồng chất nếu một cuộc suy thoái toàn cầu xảy ra ngay khi những nước này vừa nhìn thấy một vài dấu hiệu tích cực về sự phục hồi sau đại dịch. 

Giới phân tích và chuyên gia cho rằng việc một số nước, nhất là các thành viên Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), phải tăng chi tiêu để giảm thiểu tác động của lạm phát có thể khiến ngân sách của họ ngày càng bị thâm hụt. Thế nhưng, những quốc gia này có thể chi thêm bao nhiêu và vượt qua cuộc khủng hoảng như thế nào? 

Để trả lời câu hỏi này, chúng ta hãy xem xét 5 nền kinh tế lớn nhất ASEAN cùng các lựa chọn khả thi.

Indonesia

Tháng 5/2022, Quốc hội Indonesia đã thông qua yêu cầu của chính phủ về việc tăng trợ cấp năng lượng thêm 23,8 tỷ USD trong nỗ lực bình ổn giá năng lượng giữa lúc lạm phát gia tăng. Việc tăng trợ cấp diễn ra cùng lúc với việc chính phủ dỡ bỏ lệnh cấm xuất khẩu dầu cọ kéo dài 3 tuần mà Indonesia - nhà sản xuất dầu thực vật lớn nhất thế giới - đã áp đặt để đảm bảo nguồn cung dầu ăn trong nước.

Tuy nhiên, lạm phát trong 6 tháng đầu năm đã tăng 4,35% so với cùng kỳ năm trước, tốc độ nhanh nhất trong 5 năm qua và vượt xa mục tiêu năm 2022 mà Ngân hàng trung ương Indonesia đặt ra là 2%-4%. 

Zamroni Salim - Giám đốc Trung tâm nghiên cứu kinh tế vĩ mô và tài chính của Cơ quan nghiên cứu và sáng tạo quốc gia - cho biết các biện pháp kiểm soát lạm phát dường như nhằm mục đích đảm bảo lượng tiền để triển khai chương trình trợ cấp một cách hiệu quả, từ đó tránh được tình trạng giá hàng hóa nói chung và các mặt hàng thực phẩm thiết yếu nói riêng tăng đột ngột. 

Chế độ giá do Indonesia quản lý cho thấy chính phủ nước này đã đưa ra chính sách giá thả nổi đối với các mặt hàng được trợ giá như nhiên liệu, điện và phương tiện giao thông công cộng. 

Theo nhận định của Zamroni, nếu lạm phát duy trì ở mức tương đối cao (khoảng 10%), thì điều này có thể hạn chế tăng trưởng kinh tế và làm giảm sức mua của người dân; nếu lạm phát được giữ ở mức dưới 10%, thì những tác động trên vẫn có thể nằm trong tầm kiểm soát.

Trong một tuyên bố chung hồi tháng 3/2022, Chính phủ và Ngân hàng trung ương Indonesia cho biết họ muốn giữ lạm phát trong phạm vi 3%-5% đối với các mặt hàng thực phẩm, ưu tiên sử dụng công nghệ và số hóa nông nghiệp đầu cuối để đảm bảo nguồn cung và tránh tình trạng hỗn loạn trong phân phối hàng hóa. 

Tuyên bố cũng nhấn mạnh sự cần thiết phải tăng cường phối hợp chính sách ở cấp cao nhất cũng như giữa chính quyền trung ương và chính quyền địa phương nhằm nâng cao hiệu quả quản lý lạm phát, trong khi vẫn phải đảm bảo sự ổn định kinh tế vĩ mô và sự phục hồi liên tục của nền kinh tế.

Chuyên gia kinh tế cao cấp Trinh Nguyễn của Ngân hàng đầu tư Natixis (Pháp) nhận định dự luật trợ cấp ở mức cao của Indonesia được dự kiến sẽ gây ra thâm hụt ngân sách lớn hơn trong năm 2022, bất chấp thu ngân sách cũng tăng do giá hàng hóa cao hơn. 

Mức trợ cấp cao đồng nghĩa với việc Indonesia phải cắt giảm đáng kể các khoản chi tiêu khác như đầu tư cơ sở hạ tầng và điều này cũng khiến thâm hụt lớn hơn mức dự kiến.

Malaysia

Lạm phát ở Malaysia mặc dù cao hơn mức trung bình hàng năm song vẫn trong phạm vi dự báo. Giá tiêu dùng trong tháng 5/2022 đã tăng 2,8%, trong phạm vi dự đoán của ngân hàng trung ương là 2,2-3,2% cho cả năm 2022, nhưng điều này không làm giảm mối lo ngại rằng mọi thứ có thể trở nên tồi tệ hơn.

Malaysia đã áp dụng lệnh cấm xuất khẩu thịt gà từ ngày 1/6/2022 trong bối cảnh nguồn cung thịt gà trong nước thiếu hụt do chi phí chăn nuôi tăng cao (các hộ chăn nuôi cho rằng nguyên nhân đến từ việc hạn chế tiếp cận các nguyên liệu thô được sử dụng làm thức ăn cho gà như ngô, đậu nành…). 

Từ thời điểm đó, các nhà chăn nuôi đã có mức trần lợi nhuận cao hơn do nguồn cung ổn định hơn cũng như giá gà trong nước (vốn được chính phủ trợ cấp) tăng nhẹ. Tuy nhiên, lệnh cấm vẫn được duy trì và tiếp tục gây rắc rối cho nước láng giềng Singapore – (vốn phụ thuộc nhiều vào Malaysia bởi 1/3 nguồn cung thịt của Singapore được nhập khẩu từ quốc gia này).

Sự phản đối dữ dội của công chúng trước việc giá cả tăng cao cũng khiến Chính phủ Malaysia phải công bố khoản hỗ trợ tiền mặt bổ sung 630 triệu ringgit (tương đương 142,2 triệu USD) cho các gia đình có thu nhập thấp, bên cạnh khoản hỗ trợ tiền mặt 8,2 tỷ ringgit đã được trích trước đó từ ngân sách năm 2022. 

Gần đây nhất, Thủ tướng Ismail Sabri Yaakob đã thành lập tổ công tác đặc biệt "Jihad chống lạm phát" - khuyến nghị các nhà bán lẻ và trung tâm mua sắm tổ chức các chiến dịch giảm giá bán hàng và chỉ đạo các cơ quan chính phủ thiết lập cơ chế giảm giá bán lẻ dầu ăn. 

Thế nhưng, các chuyên gia nhấn mạnh rằng chính phủ cần phải đưa ra các chính sách bền vững hơn để giúp nền kinh tế và công chúng nước này tránh được tác động của các cú sốc giá cả, đặc biệt là do hầu hết các rủi ro lạm phát đều nằm ngoài tầm kiểm soát của chính phủ.

Hafidzi Razali, chuyên gia phân tích cao cấp của tổ chức tư vấn rủi ro chính trị BowerGroupAsia (Malaysia) nhận định Chính phủ Malaysia cần phải tính đến thực tế rằng họ không có nhiều không gian để triển khai chính sách tài khóa do sự hạn hẹp của cơ sở thuế nước này (cơ sở thuế là tổng số tài sản hoặc thu nhập có thể bị đánh thuế bởi cơ quan thuế, thường là bởi chính phủ - ND), và Malaysia có thể cần phải cơ cấu lại chính sách trợ cấp trên diện rộng để hướng tới những đối tượng dễ bị tổn thương nhất. 

Chính phủ cũng nên xây dựng kho dự trữ lương thực để đáp ứng nhu cầu địa phương, đồng thời thực hiện các mục tiêu dài hạn là nâng cao sản lượng địa phương và tăng khả năng lưu trữ lương thực quốc gia - điều này có thể tạo ra một hàng rào chống lại những biến động giá cả trong tương lai thông qua việc đẩy mạnh nhập khẩu thực phẩm. 

Hafidzi nói thêm rằng lạm phát kéo dài có thể ảnh hưởng đến tiêu dùng trong nước - yếu tố được xem là quan trọng đối với sự phục hồi kinh tế nhưng vẫn chưa thu hút được dòng vốn nước ngoài như thời điểm trước đại dịch COVID-19. 

Bên cạnh đó, cùng với việc tiêu dùng trong nước suy giảm, các doanh nghiệp nhỏ sẽ là những chủ thể bị ảnh hưởng nhiều nhất, đặc biệt là khi chi phí của họ cũng tăng lên. Nếu thực trạng này không được kiềm chế, thì nó có thể khiến một bộ phận lao động bị mất việc làm khi nhiều doanh nghiệp phá sản.

Philippines

Giá dầu đột ngột tăng đã đẩy lạm phát lên mức cao nhất trong gần 4 năm qua ở Philippines - chỉ số giá tiêu dùng (CPI) trong tháng 6 đã tăng 6,1% so với cùng kỳ năm trước. Theo Dennis Mapa - người đứng đầu cơ quan thống kê của Philippines, chi phí giao thông, dịch vụ, thực phẩm tăng là động lực đẩy lạm phát tới mức cao nhất được ghi nhận kể từ tháng 10/2018.

Tuy nhiên, trong một cuộc họp báo, Tổng thống mới đắc cử Ferdinand Marcos Jr cho rằng giá cả tăng vọt trong tháng 6 không phản ánh tình hình thực tế ở Philippines, vì lạm phát phần lớn do các tác động từ thị trường quốc tế - những biến số mà chính phủ không kiểm soát được. 

Marcos thừa nhận giá cả đang ở mức cao cho dù nguồn cung lương thực được đảm bảo. Ông cũng cam kết sẽ kiềm chế lạm phát bằng cách tăng nhập khẩu thịt lợn, thịt gà và thịt bò, đồng thời tăng sản lượng gạo và ngô của địa phương. 

Marcos - vốn trước đó đã tuyên bố sẽ bổ nhiệm chức vụ thư ký chuyên trách mảng nông nghiệp - cũng cho biết: "Đó là lý do tại sao tôi coi nông nghiệp là mục tiêu duy nhất và ưu tiên cao nhất trong số những vấn đề mà chúng tôi đang triển khai, bởi vì bạn không thể xây dựng một nền kinh tế mạnh nếu bạn không có một nền tảng nông nghiệp vững chắc". 

Đối với lĩnh vực giao thông, Marcos có ý định tiếp tục trợ giá nhiên liệu cho xe jeepney (phương tiện công cộng phổ biến có màu sắc sặc sỡ ở Philippines - ND) và xe ba bánh nhưng giới hạn chỉ sinh viên mới được sử dụng tàu miễn phí.

Ron Acoba - nhà sáng lập và là nhà chiến lược trưởng trong lĩnh vực đầu tư của công ty Trading Edge Training & Consultancy - cho biết thất bại trong việc kiềm chế lạm phát, nhất là với giá nhiên liệu, có thể khiến đất nước rơi vào tình trạng suy thoái kinh tế. Nhiên liệu đóng góp tới 38% vào sự gia tăng của chỉ số lạm phát và có thể đẩy giá thực phẩm lên cao, nhất là trong bối cảnh giá nhiên liệu phải chịu áp lực từ nguồn cung bên ngoài. 

Acoba đề xuất chính phủ tạm dừng thu thuế tiêu thụ đặc biệt đối với nhiên liệu hoặc xem xét tăng thuế đối với trò chơi, thuốc lá, rượu, đồ uống có đường và đồ ăn nhẹ không tốt cho sức khỏe, cho dù động thái này có thể gây tổn hại đến lợi ích của các nhóm ủng hộ chiến dịch tranh cử tổng thống của Marcos. 

Ông nhấn mạnh nếu lạm phát không được giải quyết và giá cả vẫn ở mức cao khi nền kinh tế hết đà hồi phục sau đại dịch, thì người dân sẽ không còn tiền để chi tiêu và Philippines sẽ có thể lại rơi vào suy thoái.

Jeck Aliw, chuyên bán trái cây từ một chiếc xe đẩy ở ngoại ô Manila, nhận thức sâu sắc về sự khó khăn do giá nhiên liệu tăng đột ngột. Aliw tâm sự rằng anh không còn cách nào khác ngoài việc bán hàng với giá cũ để giữ chân khách hàng, cho dù nhà cung cấp của anh đã tăng giá vì chi phí vận chuyển cao hơn và chủ mặt bằng mà anh đang thuê cũng cảnh báo về khả năng tăng tiền thuê nếu giá điện và nhiên liệu tăng trở lại. 

Ông bố 4 con giãi bày trên tờ This Week in Asia: "Tôi vẫn có đủ tiền mua gạo với giá 39 peso (70 cent)/kg, nhưng tôi hy vọng chính phủ có động thái nhằm kiềm chế giá nhiên liệu".

Singapore

Giống như các quốc gia khác trong khu vực, chỉ số lạm phát của Singapore có xu hướng tăng do giá thực phẩm và tiện ích tăng. Theo dữ liệu từ ngân hàng trung ương, lạm phát cơ bản - thước đo ưa thích của Cơ quan tiền tệ Singapore đối với giá tiêu dùng - hồi tháng 5/2022 đã tăng 3,6% so với cùng kỳ năm trước - tốc độ nhanh nhất trong 13 năm qua.

Thế nhưng, chính phủ tin rằng lạm phát sẽ được kiểm soát thông qua chính sách tiền tệ dựa trên tỷ giá hối đoái của ngân hàng trung ương, cho phép tăng giá trị của đồng đô la Singapore cùng với các điều kiện thương mại hiện hành để giảm thiểu lạm phát nhập khẩu. 

Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Tài chính Lawrence Wong cho biết điều này đã giúp Singapore giữ lạm phát ở mức thấp hơn 3% đối với giá thực phẩm không cần chế biến trong quý I/2022, thấp hơn nhiều so với mức tăng 20,3% của giá thực phẩm toàn cầu trong cùng kỳ. 

Theo chỉ số giá tiêu dùng của Singapore, mức tăng giá năng lượng, khí gas và xăng cũng thấp hơn mức trung bình thế giới (chỉ tăng 13,6% từ tháng 1-5/2022, chưa bằng một nửa mức tăng đột biến 27,5% của giá năng lượng toàn cầu trong giai đoạn tương ứng).

Tuy nhiên, người dân Singapore vẫn lo lắng. Theo Endowus, cố vấn tài chính kỹ thuật số và cũng là một nhà đầu tư trong lĩnh vực robot, 45% trong số 680 người Singapore được hỏi cho biết mối quan tâm tài chính hàng đầu của họ trong năm 2022 là lạm phát.

Tháng 6/2022, Wong đã công bố gói viện trợ bổ sung 1,5 tỷ đô la Singapore (1,1 tỷ USD) để giúp 1,5 triệu người có thu nhập thấp nhất ở Singapore giảm bớt khó khăn trong cơn bão giá. Ông cho biết gói cứu trợ sẽ được trích từ doanh thu cao hơn mức dự kiến mà chính phủ có được trong năm tài chính vừa qua (nhờ sự phục hồi kinh tế mạnh mẽ và tiết kiệm chi tiêu để thực hiện các biện pháp phòng chống đại dịch). 

Wong nhận định nền kinh tế về tổng thể đang hoạt động tương đối hiệu quả so với tiềm năng. Do đó, ông hy vọng Singapore có thể đạt được sự tăng trưởng bền vững trên nhiều lĩnh vực và tỷ lệ thất nghiệp sẽ thấp hơn so với mức trước đại dịch. 

Tuy nhiên, chính phủ sẽ xúc tiến việc tăng thuế hàng hóa và dịch vụ trong 2 giai đoạn, cụ thể từ 1% lên 8% vào năm 2023 và lên 9% vào năm 2024. Wong nhắc lại cam kết của chính phủ rằng gói bảo hiểm trị giá 6,6 tỷ đô la Singapore (được đưa ra trước đó) sẽ giúp tất cả các hộ gia đình giảm thiểu tác động tiêu cực từ việc tăng thuế tiêu dùng.

Gan Hwee Leng, chuyên gia thuế KPMG (mạng lưới toàn cầu gồm các công ty chuyên cung cấp các dịch vụ kiểm toán, thuế và tư vấn cho các công ty đa quốc gia, chính phủ và các tổ chức phi lợi nhuận - ND) ở Singapore, cho biết việc tăng thuế hàng hóa và dịch vụ trong thời gian tới vẫn là một trong những biện pháp bền vững nhất về mặt tài chính để tăng doanh thu thuế và có thể khuyến khích tiết kiệm hơn vì thuế chỉ được trả khi mua hàng hóa và dịch vụ.

Tuy nhiên, những người chỉ trích cho rằng chính phủ nên tìm kiếm các phương án tạo doanh thu khác và chỉ nên coi việc tăng thuế tiêu dùng là giải pháp cuối cùng, vì nó có thể khiến lạm phát trở nên tồi tệ hơn. Đảng Công nhân - đảng đối lập lớn nhất ở Singapore - cho rằng chính phủ nên cân nhắc việc mở rộng cơ sở tính thuế để bao gồm cả thuế tài sản và tăng thuế doanh nghiệp sao cho phù hợp với mức thuế tối thiểu toàn cầu.

Phó Thủ tướng Lawrence Wong cho biết các biện pháp hiện tại là đầy đủ và phù hợp với mục tiêu đặt ra, nhưng đảm bảo với người dân rằng chính phủ sẽ thực hiện các bước thích hợp để cung cấp hỗ trợ có trọng điểm nếu tình hình trở nên tồi tệ.

Thái Lan

Sau khi vay nợ ở mức cao trong thời kỳ đại dịch, các nhà kinh tế nhận định rằng ngoài việc tăng lãi suất, Chính phủ Thái Lan còn rất ít lựa chọn để giải quyết lạm phát trong bối cảnh giá nhiên liệu lập kỷ lục khiến chi phí sinh hoạt của người dân tăng phi mã. 

Các chuyên gia dự đoán Ngân hàng trung ương Thái Lan có thể buộc phải tăng lãi suất cơ bản tại cuộc họp tháng 8 sau khi lạm phát vào tháng 6/2022 tăng 7,66% so với cùng kỳ năm trước (tăng so với mức tăng 7,1% của tháng 5/2022) - đây là tốc độ tăng nhanh nhất trong số 5 nền kinh tế hàng đầu ASEAN. 

Các nhà kinh tế cho rằng việc tăng lãi suất có thể tác động tiêu cực đến lượng chi tiêu của người tiêu dùng nhưng là biện pháp cần thiết để kiềm chế lạm phát trong bối cảnh nền kinh tế Thái Lan đang cố gắng phục hồi sau đại dịch.

Giá dầu diesel đã tăng 20% lên 35 baht (tương đương 97 cent)/lít trong năm 2022, khiến chi phí nguyên liệu, hàng tạp hóa, vận tải tăng và buộc chính phủ phải trợ giá năng lượng, nhất là với dầu diesel và khí đốt. Tuy nhiên, điều đó vẫn chưa đủ để bình ổn giá.

Phó Giáo sư kinh tế Montree Socatiyanurak thuộc Viện quản lý phát triển quốc gia cho rằng chính phủ cần đóng băng giá dầu diesel. Tuy nhiên, với việc Quỹ nhiên liệu dầu mỏ của Thái Lan đang trong tình trạng nguy cấp với các khoản nợ trị giá hơn 100 tỷ baht (2,8 tỷ USD), Thái Lan sẽ phải tính tới phương án vay tiền từ một tổ chức khác nếu muốn bình ổn giá dầu diesel. 

Montree dự báo ngân hàng trung ương sẽ tăng lãi suất thêm 0,25% tại cuộc họp tháng 8 để đối phó với lạm phát gia tăng và thêm 0,25% tại cuộc họp tiếp theo vào cuối năm để nâng lãi suất cơ bản lên 1%.

Lalita Thienprasiddhi, chuyên gia nghiên cứu cao cấp tại Trung tâm nghiên cứu Kasikorn - tỏ ra lạc quan khi cho rằng việc tăng lãi suất có lẽ chỉ có tác động hạn chế vì cuộc khủng hoảng năng lượng toàn cầu bắt nguồn chủ yếu từ cuộc chiến Nga-Ukraina. Theo bà, động thái này chủ yếu giúp trấn an các doanh nghiệp rằng ngân hàng trung ương đang nghiêm túc trong việc kiểm soát lạm phát.

Mới đây, Bộ trưởng Tài chính Thái Lan Akom Termpittayapaisith cho biết tốc độ của cuộc khủng hoảng lạm phát khiến ai cũng bất ngờ. Trong buổi trao đổi với đại diện các doanh nghiệp Thái Lan hôm 2/7, ông nói: "Trong quá trình quản lý lạm phát ở điều kiện bình thường, khu vực tư nhân có thể không tăng giá hàng hóa, nhưng mức lạm phát đã tăng quá cao trong thời gian gần đây và lạm phát có vẻ vẫn chưa đạt đỉnh".

Thái Lan có lượng USD dự trữ rất lớn, nhưng nước này vẫn tiến hành vay mượn trong khả năng có thể để vượt qua đại dịch và điều này khiến nợ công của Thái Lan chiếm tới 62% GDP. Piyasak Manason - chuyên viên phòng nghiên cứu tài sản của SCB Securities - nhận định các biện pháp kiểm soát lạm phát của chính phủ khiến thâm hụt và nợ công tăng. 

Chính phủ có thể phải phát hành trái phiếu mới và phá vỡ mức trần nợ công để xử lý vấn đề giá dầu diesel, trong khi việc tăng lương tối thiểu cũng có thể nằm trong kế hoạch khi chính phủ chuyển hướng sang khu vực tư nhân trong nỗ lực xử lý lạm phát. 

Cụ thể, chính phủ có thể giảm bớt gánh nặng bằng cách cho phép tăng lương tối thiểu. Piyasak dự đoán lương tối thiểu có thể tăng 10% vào tháng 9 (hiện mức lương tối thiểu là khoảng 330 baht/ngày).

Ở khía cạnh tăng trưởng, các nhà hoạch định kinh tế vẫn có một con át chủ bài để thúc đẩy nền kinh tế Thái Lan. Montree nhận định du lịch có thể trở thành "phao cứu sinh" của nền kinh tế. Trong khi đó, xuất khẩu cũng đang trên đà hồi phục và các dự án cơ sở hạ tầng cũng đang thu hút vốn đầu tư.

(Nguồn: SCMP)