Đại dịch COVID-19 là 'hồi chuông cảnh tỉnh' cho vấn nạn lãng phí thực phẩm ở Đông Nam Á

Trong bối cảnh toàn cầu ngừng hoạt động và du lịch bị đình trệ, đại dịch đã bộc lộ những lỗ hổng của mạng lưới cung ứng, điều này do sự gián đoạn đã tạo ra tắc nghẽn trong lao động nông trại, vận tải và hậu cần, gây ra tình trạng thiếu lương thực toàn cầu và tăng giá.

William Chen, Giám đốc Chương trình Khoa học và Công nghệ Thực phẩm tại Đại học Công Nghệ Nanyang ở Singapore nhận định: “Đại dịch là một lời cảnh tỉnh có hiệu quả. Trước COVID-19, mọi người không quá coi trọng vấn đề biến đổi khí hậu bởi thực phẩm có được rất dễ dàng. Song hiện nay, vấn đề này đang được nhiều người suy nghĩ. Tôi không coi đó là một vấn đề mất mát, mà xem đây là một cơ hội tốt để thay đổi góc nhìn hiện tại”.

Có thể nói rằng, lãng phí thực phẩm là một trong những thách thức lớn nhất của toàn cầu.

Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hiệp quốc (FAO) ước tính, mỗi năm, 1/3 tổng số lương thực được sản xuất, tương đương với 1,3 tỷ tấn đã bị thất thoát hoặc lãng phí. Lãng phí lương thực chiếm 8% - 10% lượng khí thải gây ra hiệu ứng nhà kính trên toàn cầu.

Cùng lúc, Công ty tư vấn quản lý Boston Consulting Group cũng cho biết rằng giảm lãng phí thực phẩm có thể tiết kiệm đến 700 tỷ USD. Các doanh nghiệp trong khu vực Đông Nam Á đang tham gia vào cuộc chiến chống lãng phí thực phẩm, cũng như tái phân phối và tái chế thực phẩm dư thừa.

Giảm lượng thức ăn để giải quyết chất thải thực phẩm

Năm 2020, Singapore đã tạo ra 665.000 tấn chất thải thực phẩm, chiếm khoảng 11% tổng lượng chất thải được tạo ra ở Singapore.

Rayner Loi, đồng sáng lập kiêm Giám đốc điều hành công ty khởi nghiệp về quản lý chất thải thực phẩm nhờ trí tuệ nhân tạo (AI) Lumitics tại Singapore cho biết, thoát khỏi đại dịch, nhiều khách sạn, hãng hàng không đang giải quyết vấn đề lãng phí thực phẩm và đặt tính bền vững là ưu tiên “trung tâm và hàng đầu”.

Đây là một sự thay đổi đáng kể so với với vài năm trước, khi rác thải thực phẩm “hầu như không xuất hiện trên radar” và việc trò chuyện với các công ty trong ngành là vô cùng khó khăn. Sự tiếp thu ngày một tăng là kết quả có được một phần nhờ vào giáo dục ngày càng được nâng cao, cộng thêm các quy định mới của chính phủ và tính bền vững luôn được đề cao trong chương trình nghị sự của công ty, ông Rayner Loi nhận xét.

Theo đó, công ty đã phát triển một thiết bị theo dõi dựa trên trí thông minh nhân tạo được lắp đặt trong các thùng rác để đo lường và theo dõi tất cả các chất thải thực phẩm. Bằng cách tìm hiểu trong thời gian thực, rác thải thực phẩm bị đổ đi gồm những gì và số lượng bao nhiêu, các đầu bếp có thể dựa vào đó giảm lượng thức ăn sản xuất, bày biện trên các phần ăn trong quầy tự chọn.

Lumitics chỉ ra rằng, điều này hỗ trợ giảm đến 40% chất thải thực phẩm và chi phí thực phẩm cũng giảm 8%.

Từ năm 2024 trở đi, các chủ sở hữu và người sử dụng các doanh nghiệp thương mại và công nghiệp ở Singapore tạo ra lượng lớn thực phẩm sẽ được yêu cầu phải tách riêng chất thải thực phẩm của công ty để xử lý.

Lumitics hợp tác với các chuỗi khách sạn lớn như Accor, Hyatt, Marina Bay Sands, cũng như các hãng hàng không như Singapore Airlines và Etihad Airways.

Nó có kế hoạch mở rộng lên 1.000 địa điểm trong 5 năm tới trên khắp châu Á - Thái Bình Dương, bắt đầu từ Hồng Kông, Malaysia, Indonesia và Úc.

Loi cho biết: “Toàn bộ ngành đang bắt đầu thức tỉnh ý tưởng rằng rác thải thực phẩm là một trong những cơ hội tiết kiệm chi phí lớn nhất chưa được khai thác cho bất kỳ nhà bếp nào".

Biến rác thải thực phẩm thành “hộp bất ngờ”

Một người chơi khác tham gia hành trình chống lãng phí thực phẩm là Yindii – một công ty khởi nghiệp chống lãng phí thực phẩm ở Thái Lan cũng ra mắt ứng dụng kết nối những người dân Bangkok có ý thức về môi trường với các tiệm bánh, quán cà phê, siêu thị và nhà hàng trên địa bàn.

Theo đó, các doanh nghiệp này sẽ chất đầy hàng tồn kho chưa bán trong một “hộp bất ngờ” mà khách hàng có thể mua với mức giá chiết khấu từ 50% - 80% vào cuối ngày, bên cạnh đó còn được giao hàng đến tận nhà.

Kế hoạch được triển khai thực hiện khi người sáng lập Yindii đã mô tả tình trạng lãng phí rác thải thực phẩm ở Bangkok là “thảm khốc”, nơi chỉ có 2% lượng rác thải thực phẩm được tái chế.

Được biết tại Thái Lan, khoảng 17 triệu tấn thực phẩm không sử dụng được đã bị đổ đi mỗi năm và khoảng 64% trong số 27,4 triệu tấn rác thải của nước này được tạo thành từ rác hữu cơ, bao gồm rác thải thực phẩm và rác từ nhà bếp.

Bản thân các công ty trong ngành đã đánh giá thấp về vấn đề này.

“Hầu hết các cơ sở kinh doanh thực phẩm mà chúng tôi đã gặp đều cho rằng họ không lãng phí nhiều. Nhưng khi họ bắt đầu ngồi tính toán lại những khoản chi phi từ thức ăn thừa, họ bắt đầu gọi lại cho chúng tôi", ông nói.

"Suy nghĩ của các thương gia cũng đang thay đổi, khi nhiều thương hiệu chuẩn bị cho một tương lai du lịch bền vững sau Covid-19", ông nói thêm.

Khi đó, "họ ngại ngùng khi nói rằng việc tạo ra rác thải thực phẩm do các cửa hàng của họ không thể bán hết đồ ăn trong ngày. Nhưng với mục tiêu cao đẹp là hướng tới bảo vệ môi trường cho hành tinh này thì có sức mạnh hơn nhiều sơ với việc giấu đi vấn đề mà vốn mọi doanh nghiệp đều gặp phải".

Đến nay, Yindii đã chứng kiến hơn 20.000 hộp bất ngờ được khách hàng mua. Việc phân phối lại thực phẩm lẽ ra đã bị vứt bỏ có thể giúp nhiều người đang có cuộc sống nghèo khổ cùng cực.

Đối tác của Yindii là nhiều tập đoàn lớn, gồm nhiều khách sạn như Hilton Sukhumvit Bangkok, Grand Hyatt Erawat Bangkok... Trong vài tháng tới, công ty đang tìm cách mở rộng thị trường sang các thành phố khác ở Thái Lan và Đông Nam Á.

Công nghệ là con đường phía trước

Cần phải nhìn nhận rằng, công nghệ đang bắt đầu đóng một vai trò lớn hơn trong việc giải quyết chất thải thực phẩm.

Đông Nam Á đặc biệt dễ bị ảnh hưởng bởi chất thải thực phẩm, bởi khu vực có nhiều trang trại quy mô nhỏ dựa vào chăn nuôi gia súc thâm canh và thiếu phương tiện để đầu tư vào công nghệ nông nghiệp hiệu quả hơn.

Một trong những Mục tiêu Phát triển Bền vững của Liên Hiệp quốc được đưa ra là hướng đến mục tiêu giảm một nửa lượng lãng phí thực phẩm vào năm 2030 ở cấp độ bán lẻ và người tiêu dùng, đồng thời cũng giảm thất thoát thực phẩm dọc theo chuỗi sản xuất và cung ứng, bao gồm cả sau thu hoạch.

Theo nhận định của các chuyên gia, các mối quan hệ đối tác công tư sẽ là chìa khóa quan trọng, nơi “các công ty khởi nghiệp nhỏ nhiệt tình” có thể mở rộng quy mô với sự trợ giúp của công nghệ và tài trợ từ chính phủ, hoặc làm việc với các tập đoàn đa quốc gia lớn để lấp đầy lỗ hổng...

Chen cho biết thêm các mối quan hệ đối tác sẽ là chìa khóa quan trọng, nơi “các công ty khởi nghiệp nhỏ nhiệt huyết” có thể mở rộng quy mô với sự trợ giúp của công nghệ và tài trợ từ chính phủ, hoặc làm việc với các tập đoàn đa quốc gia lớn để lấp đầy lỗ hổng, Chen nói.

Một sản phẩm sinh lợi khác là “upcycling”, đề cập đến việc lấy các thành phần thường bị vứt bỏ và chế biến chúng thành các sản phẩm mới có chất lượng cao, có thể bán được trên thị trường.

Ví dụ, công ty thủy sản dựa trên thực vật Sophie’s Kitchen đang sử dụng bã đậu nành okara làm môi trường nuôi cấy vi tảo trong thị trường thay thế protein đang phát triển nhanh chóng.

Các ví dụ khác phải kể đến như món da cá vốn thường bị bỏ đi thì nay được chế biến chiên với trứng muối và trở thành một món ăn vặt khoái khẩu khiến bất cứ du khách nào tới Singapore đều mua và mang về nước làm quà. Hay điển hình như việc biến phân của những con côn trùng thành phân bón nông nghiệp.

Tương tự như vậy, công nghệ dự đoán cũng có thể giúp các nhà hàng và nhà bán lẻ ước tính nhu cầu của khách hàng để sản xuất thực phẩm không bị dư thừa lãng phí.